Loại truyện văn xuôi chữ Hán thời trung đại “có nội dung phong phú và thường mang tính chất giáo huấn”. Em hãy phân tích truyện”Con hổ có nghĩa” và “Thầy thuốc giỏi cốt nhất ở tấm lòng” để làm sáng tỏ nhận xét trên.

Loại truyện văn xuôi chữ Hán thời trung đại “có nội dung phong phú và thường mang tính chất giáo huấn”. Em hãy phân tích truyện"Con hổ có nghĩa" và "Thầy thuốc giỏi cốt nhất ở tấm lòng" để làm sáng tỏ nhận xét trên.

Thời trung đại Việt Nam thường được tính từ thế kỉ X đến cuối thế kỉ XIX.

Loại truyện văn xuôi chữ Hán thời trung đại có nội dung phong phú, có lối viết đa dạng. Có tác phẩm ghi chép những truyện truyền kì được lưu truyền trong dân gian. Có tác phẩm gần với kí (ghi chép sự việc), với sử (ghi chép chuyện thật). Cũng có tác phẩm hư cấu, giàu yếu tố tưởng tượng nghệ thuật. Cốt truyện hầu hết đơn giản, ngắn gọn; nội dung thường mang tính chất giáo huấn.

Truyện “Con hổ có nghĩa” và “Thầy thuốc giỏi cốt nhất ở tấm lòng” tiêu biểu cho nội dung và hình thức nghệ thuật của loại truyện văn xuôi chữ Hán thời trung đại. Tính chất giáo huấn in đậm trong hai truyện ngắn này.

Giáo huấnnghĩa là lời dạy bảo của các bậc cha anh. Giáo huấn về đạo làm người, cách ăn ở hiền lành, sống có tình có nghĩa thuỷ chung, coi trọng chữ tín trong ứng xử, biết yêu thương giúp đỡ đồng loại trong hoạn nạn, thương người như thể thương thân, v.v… Giáo huấn mà không khô khan, vì truyện nào cũng chân thực, cảm động, thấm đẫm tình người, lay động sâu xa tâm hồn người đọc.

1. Truyện "Con hổ cỏ nghĩa" rút trong tác phẩm “Lan trì kiến văn lục” của Vũ Trinh. Truyện có hai phần, bố cục ngắn gọn, chặt chẽ, chủ đề thống nhất. Phần thứ nhất kể chuyện bà đỡ Trần ở huyện Đông Triều đang đêm bị hổ “bắt”, “cõng bà” đưa về hang. Lúc đầu bà “run sợ không dám nhúc nhích”, nhưng với linh cảm và kinh nghiệm của một bà đỡ giỏi, giàu tình nhân ái, bà biết mình phải làm gì. Trước cử chỉ, hổ đực “cầm tay bà nhìn hổ cái, nhỏ nước mắt”,bà nhìn bụng hổ cái “có cái gì động đậy, biết ngay là hổ sắp đẻ”.Vượt qua sự sợ hãi ban đầu, bà đỡ Trần đã lấy thuốc mang sẵn trong túi, hòa với nước suối cho hổ cái uống, “lại xoa bóp bụng hổ”.Cứ chỉ ấy cho thấy bà đỡ Trần có một trái tim nhân ái mênh mông. Nhờ bà mà hổ cái mẹ tròn con vuông, hổ đực được “mừng rỡ đùa giỡn với con”.Chi tiết hổ đực lấy tay đào lên một cục bạc hơn mười lạng tặng ân nhân mình thật giàu ý nghĩa. Sự đền ơn đáp nghĩa của vợ chồng con hổ đối với bà đỡ Trần ngoài sức tưởng tượng của chúng ta.

Phần thứ hai kể chuyện bác tiều phu ở Lạng Giang “dám cả gan thò tay vào cổ họng hổ, lấy ra một chiếc xương bò, to như cánh tay”.Hổ như nghe được tiếng người. Đang đau đớn quằn quại vì bị hóc xương, nhưng khi nghe bác tiều kêu lên:“Cổ họng ngươi đau phải không, đừng cắn ta, ta sẽ lấy xương ra cho”thì nó “nằm phục xuống, há miệng nhìn bác tiều ra dáng cầu cứu". Nó cảm nhận được bác tiều phu đang đến cứu giúp nó. Khi chiếc xương bò to mắc ở cổ họng được bác tiều phu lấy ra, con hổ “liếm mép” nhìn bác tiều “rồi bỏ đi”. Cái nhìn ấy là để ghi nhớ hình ảnh ân nhân của mình. Câu nói của bác tiều: "Nhà taởthôn mỗ, hễ được miếng gì lạ thì nhớ nhau nhé"tưởng chỉ là một câu nói vui, vô tư. Một con nai đem đến bỏ ngoài cửa nhà bác tiều. Lúc bác tiều mất, con hổ trán trắng từ rừng xanh ra “dụi đầu vào quan tài”… Lúc thì con dê, lúc thì con lợn được hổ đưa đến mỗi dịp vào ngày giỗ bác tiều. Hơn mười năm sau và mãi mãi sau này con hổ ấy vẫn làm đúng như thế. Nó là một con hổ có nghĩa.

Truyện “Con hổ có nghĩa” rất thực, rất xúc động. Tính chất giáo huấn toát ra là bài học đền ơn đáp nghĩa, là cách sống tình nghĩa thuỷ chung. Bà đỡ Trần, bác tiều phu ở Lạng Giang đã làm ơn, làm phúc, đem tình thương yêu mà hết lòng cứu người, cứu vật. Có giàu lòng nhân ái mới có cử chỉ, hành động cao đẹp như thế.

2. Nhân dân ta có câu: “Lương y như từ mẫu” ca ngợi những thầy thuốc giàu y đức. Nhân vật Phạm Bân, quan Thái y lệnh của Trần Anh Vương trong truyện “Thầy thuốc giỏi cốt nhất ở tấm lòng” là một lương y được người đương thời trọng vọng. Lúc thì đem hết của cải trong nhà mua các loại thuốc tốt và tích trữ thóc gạo cấp cơm cháo, chữa trị kẻ bệnh tật cơ khổ. Lúc thì dựng thêm nhà cho những kẻ khốn cùng và bệnh tật đến ở, cứu sống hơn ngàn người. Dù bệnh nhân “dầm dề máu mủ” ngài cũng không hề né tránh. Gặp nhũng năm đói kém, dịch bệnh nổi lên, nhà của Phạm Bân như một bệnh viện làm phúc, "bệnh nhân đến chữa tới khi khỏe mạnh rồi đi".

Quan Thái y lệnh lúc nào cũng lấy phương châm trị bệnh cứu người làm trọng. Danh lợi cụ cũng chẳng màng. Kẻ quyền quý giàu sang, người dân đen nghèo khổ, ai có bệnh, cụ đều thương, đều hết lòng cứu giúp, không hề phân biệt đối xử. Người đàn bà bị bệnh nguy kịch “máu chảy như xối”, một bậc quý nhân trong cung “bị sốt”, “vương triệu đến khám” nhưng Phạm Bân đã có một cách ứng xử đầy tình người: “Nếu người kia không được cứu, sẽ chết trong khoảnh khắc, chẳng biết trông vào đâu”… “Tôi hãy cứu họ trước, lát nữa sẽ đến vương phủ”.Quả nhiên, người đàn bà “máu chảy như xối”ấy được cứu sống. Khi nghe quan Thái y lệnh tâu bày, nhà vua đã hết lời khen ngợi:

– Ngươi thật là bậc lương y chân chính, đã giỏi về nghề nghiệp lại có lòng nhân đức, thương xót đám con đỏ của ta, thật xứng với lòng ta mong mỏi.

Tính giáo huấn thấm sâu, tỏa rộng trong truyện “Thầy thuốc giỏi cốt nhất ở tấm lòng” là bài học về danh lợi và tình thương yêu con người, con người đau khổ hoạn nạn. Cách sống, lối ứng xử và tài trị bệnh cứu người của quan Thái y lệnh Phạm Bân mãi mãi là bài ca tình nghĩa ở đời.

Nguyễn Trãi có câu thơ: “Tích đức cho con hơn tích của – Đua lành cũng thế mựa đua khôn” (“Tự thán” – 41). Phạm Bân đã "tích đức” cho nên con cháu cụ làm quan lương y đến hàm ngũ phẩm, tứ phẩm có tới hai, ba vị, được người đời khen ngợi "họ không để sa sút nghiệp nhà".

Qua các tác phẩm đã phân tích, ta càng thấy rõ tính giáo huấn tỏa sáng truyện văn xuôi chữ Hán thời trung đại. Hơn bao giờ, bài học về đạo làm người càng trở nên thấm thía.