Lịch sử và lợi ích nghề nuôi ong

Lợi ích nghề rất lớn như: nuôi ong không cần đầu tư lớn, vốn đầu tư ít, người nuôi ong có thể tự tạo hoặc tìm kiếm để có các dụng cụ nuôi và khai thác sản phẩm

Lịch sử nghề nuôi ong

Hầu như suốt quá trình lịch sử của mình, con người đã săn ong lấy mật. Còn việc sử dụng đõ để nuôi ong lấy mật bắt đầu ít nhất từ 4500 năm nay. Hiểu biết của chúng ta về lịch sử săn và nuôi ong đã tăng lên rất nhiều trong mấy thập kỉ qua nhờ kết quả của các công trình nghiên cứu khảo cổ, ngôn ngữ, qua những văn bản lưu giữ và những phương tiện giao thông thuận lợi cho phép người ta đi tới đươc khắp nơi trên trái đất (Crane , 1983a)

Từ “mật ong” đã xuất hiện rất sớm trong ngôn ngữ loài người và từ này còn ra đời sớm hơn cả từ “con ong”, có nhiều văn bản, thư mục cổ nói đến “mật ong” nhưng hầu hết không nói rõ là mật ong do săn ong hay nuôi ong, nên khó có thể coi đó là sản phẩm của nghề nuôi ong.

Thu hoạch mật ong từ những tổ ong hoang dại, tiền thân của nghề nuôi ong

Con người cố xưa có lẽ thấy ở đâu có tổ ong là lấv mật. Tập quán lấy mật ong từ rừng còn duy trì đến ngày nav trừ những nơi có  nghề nuỏi ong phát triển. Những tổ ong mà người  ta thường săn lấy mật là thuộc giống Apis hoặc những loài lớn của ong không ngòi đốt.

Các giống thời đó thuộc loài Apis mellifera. Những bằng chứng sớm nhất mà ngàv nay người ta biết được về săn ong lấy mật cũng là nói về giống ong này: một bức tranh trên vách đá về săn ong phát hiện ở miền đông Tây Ban Nha được vẽ từ thời kì đồ đá giữa trước Công nguyên khoảng 6 nghìn năm. Người ta cũng phát hiện một số tranh vẽ về săn ong lấy mật từ thời đồ đá giữa ở những hang động thuộc Tây Ban Nha và những bức tranh ra đời muộn hơn ở những nơi khác như Nam phi, Zimbabuê. Có một bức tranh ở Zimbabuê cho thấy người ta đã hun khói khi săn ong lấy mật.

Ở Châu Á, giống ong trong thời kì đó là ong Apis dorsata. Năm 1984 người ta phát hiện ra một bức tranh của người Ấn Độ vẽ từ thời đồ đá mới mô tả những đàn ong Apis dorsata.

Robert Knox, 1681 tại Siilanca đã mô tả việc lấy mật của giống A. cercma, một giống ong ít đốt người hơn: “Ong làm tổ ở hốc cây, hang đất… người săn ong không sợ ong đốt một chút nào và cũng không dùng loại vải gì để phủ tay cả”.

Nghề nuôi cổ truvền sử dụng đõ có bánh tổ cố định

Từ 2500 năm trước công nguyên ớ Ai Cập cổ đại đã thực sự hình thành nghề nuôi ong thịnh vượng. Những đõ ong sử dụng ở Ai Cập lúc đó được Eva Crane và Giaham đề cặp chi tiết (1985a). Những đõ ong ra đời sớm nhất dược thể hiện trong cảnh lấy mật ong, một phần của bức hoạ lại một ngôi đền thờ mặt trời Ai Cập gần vùng hạ lưu sông Nin vẽ vào năm 1450 trước công nguyên.

Những tư liệu sớm nhất được ghi chép về nuôi ong trong đõ được ra đời khoảng 1500 năm trước công nguyên. Đó là một phần bộ luật Hittite ghi trên những phiến đá sét tìm thấy ở Ciio nguyên Analoli không cây cối cách Ai Cập 100km về phía Băc. Trong Bộ luật đó có quy định hình thức phạt đối với những kẻ lấy trộm đõ có ong hoặc không có ong. Những đõ ong cổ truyền hình trụ nằm ngang làm bằng đất hoặc đan bằng cỏ.

Rải rác cũng có những tư liệu ra đời trong những thiên niên kỉ sau đó phản ánh đôi nét về tình hình nuôi ong ở vùng Trung Đông. Vua Rameses III (1198-1167 tCn) dâng cúng thần sông Nin tới 15 tấn mật ong. Chắc chắn số mật ong này phải là sản phẩm của nghề nuôi ong thịnh vượng ở Ai Cập. Có 2 người Hy Lạp ở Ai Cập có tới một nghìn đõ ong, có 7 người khác có hàng trăm đõ ong. Những đõ ong bằng sành mà người nuôi ong sử dụng trong thời gian 400 nãm trước Công nguyên đến 600 năm sau Công nguyên ở một vùng cách Atcn chừng 50 km. Từ 1970 người ta khai quật được khá nhiều mảnh vỡ của những đõ ong ở 26 di chỉ khác nhau và những hiện vật này chứng minh thêm cho những đõ ong đã khai quật trước kia.

Aristote (384-333 tCn) một trong những tác giả Hy Lạp quan trọng nhất viết vể , cho biết trung bình một đõ ong cho 6- 9 panh mật ( 5-7kg), đõ tốt có thể cho 12-15 panh mật (10-11 kg).

Những tài liệu ghi chép và hiện vật nói lên quy mô và tầm quan trọng của nghề nuôi ong, nhưng không nói đến vấn đề chăm sóc, quán lí đàn ong. Có hai cuốn sách Hy Lạp có viết về quản lí ong ra đời khoảng năm 330-320 tCn nhưng nay bị thất lạc. Tác giả những cuốn sách đó là Philiscus người đảo Thasos (đến nay đảo này vẫn là trung tâm lớn về sản xuất mật ong).

Lịch sử vể nghể nuôi ong Apis cerana ớ Châu Á đã từng đề cập tới (Cranc, 1889a) nhưng không thấy có hiện vật khảo cổ.