Lịch sử giấy

Ngày nay giấy đối với ta quá bình thường. Ta vò nó trong tay rồi ném đi không  chút thương tiếc bởi ta có biết đâu sau ba ngàn  năm từ ngày có những nét những hình đầu tiên được viết nơi hang động, đất sét... cho tới cách đây hai ngàn  năm mới chế biến được giấy thô sơ và qua biết bao quá trình, mới trở thành hoàn hảo như ngày hôm nay.

Phát minh giấy viết:

Các khám phá về khảo cổ ở Trung Hoa cộng với phép tính tuổi bằng carbon phóng xạ chứng  minh rằng giấy đã hiện diện từ hai thế kỷ trước Ts'ai Lun, nhưng  người ta vẫn cho Ts'ai Lun là người phát minh ra giấy thực thụ như ngày nay.

1) Ts'ai Lun

Năm 105, dưới triều Hán, thời hoàng đế Ho Ti bên Trung quốc, Ts'ai Lun đem mấy mẫu giấy dâng vua, được  vua hài lòng và phong tước quý tộc và cho ông làm quan trong  triều đình. Ông là hoạn quan vì phải giữ tài sản và tiền bạc nhiều trong triều đình. Nhờ chế được giấy, ông trở thành giàu có. Tuy nhiên sau đó ông  bị triều đình âm mưu gây rắc  rối nên sa sút và bị vua ghét bỏ. Ông tắm rửa sạch sẽ, mặc áo quần thât đẹp, uống thuốc độc rồi lên giường nằm.

Ts'ai Lun chế tạo giấy:

 Ts'ai Lun lấy bên trong vỏ thân cây dâu tằm và xơ cây tre đem trộn với nước rồi giã nát với dụng cụ bằng gỗ, xong ông đổ hỗn hợp lên tấm vải căng phẳng và trải mỏng rồi để ráo nước. Khi đã khô, Ts'ai Lun khám phá ra rằng có thể viết lên dễ dàng mà lại nhẹ nhàng. Cách chế tạo giấy này đầu tiên được dùng  bên Trung quốc rồi qua Korea, Samarkand, Baghdad và Damascus.

Cho dù Ts'ai Lun phát minh ra giấy sớm, nhưnh phải hàng ngàn năm sau người ta mới sản xuất giấy cho khắp Âu Á.

2) Các nước  và sự phát minh giấy:

 Khoảng năm 400 người Ấn độ đã biết làm giấy

Sau khoảng 500 năm sau, dân Abbasid Caliphate bắt đầu dùng giấy. 

 Người theo đạo Islam dùng giấy rất sớm, từ Ấn độ tới Tây Ban Nha, trong lúc người theo đạo Thiên chúa vẫn còn dùng  giấy da

 Ảnh hưởng của Arabe tiếp tục trải ra từ Phi Châu tới Méditerranée: Khoảng năm 650 người Árập xâm nhập Sicile, rồi tràn qua Maroc. Hai thành phố này sau đó biến thành hai trung tâm văn hóa của Árập truyền bá truyền thống và tín ngưỡng của mình. Trong những thế kỷ tiếp theo, lãnh thổ Árập lớn dần, thêm các  nước tân tiến như Algérie, Tunisie và Lybie cùng với những  lãnh thổ to lớn của Espagne, Portugal và Italie.

Năm 751, dân Arập sống trong thành phố Samarkan, trong Kasakhstan -khoảng 800 km từ biên giới Trung quốc- bị quân đội Trung quốc tấn công. Cuộc tấn công bị quân đội Arập không những đẩy lùi mà họ còn bị đuổi theo. Quân Árập bắt tù binh Trung quốc biết kỹ thuật làm giấy. Để đổi lấy tự do, người Trung quốc đã truyền  lại nghề làm giấy. Người Á rập biết làm giấy từ đó và  cách làm giấy được lan tràn nhanh chóng trong dân Arập.

Vào thế kỷ thứ X, người Árập dùng bông vải để chế giấy để có loại giấy mỏng tốt.

Khoảng năm 1100, Ý và Espagne đuổi dân Arập đi nhưng  ngành sản xuất giấy được giữ vững. Tại Ý, tài liệu cổ xưa nhất được viết trên giấy xưa nhất đã được dâng lên vua Roger của Sicile, ghi năm 1102.

Đầu những  năm 1200 Thiên chúa giáo thống chế người Tây Ban Nha theo đạo Islam, nhờ vậy mà họ học cách làm giấy nơi người đạo Islam. Năm 1250 người Ý bắt đầu học cách làm giấy và bán khắp Âu châu.

Năm 1338 các giáo sĩ Pháp bắt đầu chế giấy lấy. Năm 1411 tức  là sau 15 thế kỷ từ khi Ts'ai Lun phát minh ra giấy, người Đức  mới bắt đầu sản xuất giấy và nhất là từ năm 1450 ngành báo chí và máy in ra đời do Johannes Gutenberg  thì vélin  và parchemin bị quên hoàn toàn. Rẻ tiền hơn, đồng dạng, giấy trở nên cần thiết cho sự sản xuất lớn mà giấy da thú không thể có đủ điều kiện

3) So sánh hai phát minh của Ts'ai Lun và Gutenberg

Bên Trung quốc, trước Ts'ai Lun, hầu hết sásh vở đều viết bằng tre nên  rất nặng và cồng kềnh. Vài quyển sách được viết trên lụa nhưng  quá đắt. Bên phương Tây, trước  khi giấy ra đời, người ta dùng sách viết trên  giấy da làm bằng da cừu hay da bò con. Sau đó loại giấy papyrus được người Hy Lạp, La Mã và Ai cập ưa chuộng. Tuy nhiên  giấy da  hay giấy papyrus đều quá đắt. Sách vở hay những  tài liệu khác viết bằng giấy ngày nay được chế tạo quá rẻ và nhiều cũng  là nhờ sự hiện hữu của giấy. Thực ra, nếu như không có ngành in ấn thì giấy không  đến  nỗi quá quan trọng như ngày hôm nay. Vậy thì Ts'ai Lun và Gutenberg, ai quan trọng hơn ai? Tuy nhiên nếu xét ra cho cùng ta thấy Ts'ai Lun quan trọng hơn Gutenberg bởi vì ngoài việc dùng để viết, giấy còn  dùng  cho nhiều thứ khác. Ngoài ra nếu chưa có giấy, chưa chắc Gutenberg lại có ý nghĩ làm máy in. Còn như nếu chỉ một trong  hai phát minh  đó xảy ra, thì chắc mà người  ta sẽ dùng bảng kẽm làm sẵn (block printing, đã được dùng trước phát minh của Gutenberg) để in sách trên giấy hơn là dùng bảng  in chữ di động để in trên giấy da.

4) So sánh văn minh Trung quốc và Tây Âu

Hai phát minh của Ts'ai Lun và Gutenberg đúng  là hai trong  mười phát minh lớn nhất của lịch sử. Để nói lên sự quan trọng của giấy và ngành in, ta cần nói đến sự phát triển về văn hóa của Trung quốc và các nước phương Tây. Thế kỷ thứ hai văn  minh Trung  quốc tiến triển thua các nước phương Tây.  Trong  một ngàn năm kế tiếp kỹ thuật của Trung quốc vượt qua các nước Tây Âu và trong  một khoảng 7-8 thế kỷ, văn  minh Trung hoa được  xem như tiêu chuẩn đối với các  nước tân tiến trên thế giới. Bởi vì chắc chắn là các cuộn papyrus hơn hẳn là sách làm bằng thanh tre hay gỗ. Chính sự việc này đã chướng ngại cho sự phát triển nền văn  minh Trung  quốc trước khi có sự phát minh ra giấy. Thử tưởng tượng  một học sinh Trung quốc thi thi phải mang  lỉnh kỉnh cả một "núi" sách bằng tre. Và chính quyền muốn  hoàn thành công việc hành chánh cũng không  phải dễ. Bởi vậy mà sau khi phát minh ra giấy, văn  minh Trung quốc  tiến  bộ nhanh chóng, chỉ trong năm thế kỷ đã vượt qua các nước Tây Âu. Lẽ đương nhiên sự chia rẽ các nước Tây âu cũng  là nguyên do sự thua sút Trung quốc. Chính Marco Polo cũng đã xác nhận rằng ngay cả ở thế kỷ thứ 13, Trung quốc phồn thịnh hơn Âu châu nhiều. Nhưng tại sao sau đó lại thua Âu châu? Có nhiều giải nghĩa phức  tạp về văn hóa nhưng có lẽ nguyên do dễ hiểu là từ thế kỷ 15, Âu Châu có thiên tài Gutenberg đã phát triển kỹ thuật in hàng loạt lớn. Từ đó văn hóa châu Âu phát triển  nhanh chóng. Vì Trung quốc không có Gutenberg, vẫn còn  dùng lối in bảng kẽm block printing nên văn hóa Trung quốc phát triển chậm dần.

Tới những  năm 1800, giấy thủ công là hỗn hợp của cây chanvre (cây sợi), bông gòn, cây lin (vải gai) và  nhiều loai cây khác. Lúc bấy giờ, Louis Robert, một người làm công cho hãng giấy vùng Essonne, miền Nam Paris, đã sáng chế ra một nhà  máy giấy có thể sản xuấy giấy hàng loạt. Nhờ đó giấy trở nên rẻ  và giấy dư  được tích trữ thành cuộn. Với phát minh này, người ta cần đến bột cây có thớ dài hơn

Năm mươi năm sau, thớ cây được dùng thường xuyên để chế tạo giấy.

Ngành in  lúc bấy giờ bắt đầu phát triển: sach và các tài liệu quan trọng được  sản xuát nhanh chóng. Nhờ phương  pháp in ấn hàng  loạt này đã dẫn tới nhu cầu lớn về giấy.

Võ Phan Thanh Bình