Kỹ thuật tách chiết lan

Trong khi phương pháp nhân giống bằng hạt vẫn còn nằm ngoài tầm tay của hầu hết những người chơi lan nghiệp dư, thì tách chiết lại là một phương pháp khả thi để làm tăng số lượng lan trong vườn. Những loại lan đa thân có giả hành là dễ tách chiết nhất. Các giả hành được nối với nhau bằng một đoạn thân rễ. Đoạn thân rễ này có thể rất ngắn, làm cho các giả hành nằm xít với nhau, hoặc dài hơn làm cho thân cây bò lan ra. Nếu mỗi mùa giả hành mới chỉ ra thêm một chồi nữa, thì phải sau nhiều năm bạn mới tách chiết được. Còn nếu mỗi mùa cây nhảy thêm nhiều chồi nữa từ giả hành mới thì chúng sẽ nhanh chóng tăng số lượng, tạo thành cây mới to hơn với nhiều chồi mới. Những cây này có thể dễ dàng được tách thành hai, ba cây hoặc nhiều hơn tùy kích thước của cây.

Tách chiết lan cymbidium

Một trong những loại lan phổ biến nhất mà người chơi nghiệp dư muốn tách chiết là Cymbidium. Những cây lan này có thể mọc trên diên rộng, và những cây loại vừa có thể phủ đầy một khoảng vườn chỉ trong vài năm. Cymbidium sẽ thường xuyên ra nhiều chồi mới, vì vậy số lượng giả hành có thể tăng lên rất nhanh. Khi tách loại lan này, bạn phải lưu ý đến số lượng giả hành. Mỗi đơn vị được tách chiết ra phải có ít nhất bốn đến năm giả hành, mỗi giả hành phải có ít nhất một chồi mới.

Nhổ cây ra khỏi chậu

Nếu cây ra rễ dày đặc và đã quá ngày cần sang chậu hoặc tách chiết, thì bạn phải chịu khó một chút mới lấy nó ra được khỏi chậu. Nếu quá khó thì bạn đành phải cắt chậu (nếu là chậu nhựa) hoặc đập vỡ nó (nếu là chậu đất nung). Khi cây đã được lấy ra, bạn có thể thấy rõ vị trí cần tách; vì khi được lấy ra khỏi chậu, cây có thể nằm lộ rõ thành nhiều phần. Tuy nhiên, cũng có thể rễ và giả hành quấn chặt vào nhau và bạn phải thật thận trọng khi tách giả hành ra.

Tách chiết lan

Như đã nói ở phần trước, mỗi đơn vị được tách chiết ra phải có ít nhất bốn đến năm giả hành, mỗi giả hành có ít nhất một chồi mới. Khi giả hành già đi, chúng sẽ dần rụng lá và chỉ để lại cuống lá mỏng, màu nâu. Như thế cây sẽ trông không đẹp, vì vậy tốt nhất là bạn hãy lặt chúng đi khi chúng xuất hiện, hoặc đợi đến khi trồng chúng vào chậu rồi lặt luôn – đây là dịp thích hợp để chỉnh trang cây. Nếu giả hành bị nhăn và khô hoặc thậm chí úng nước và thối bên trong thì bạn hãy cắt bỏ chúng đi. Ngay chỗ có một giả hành chết chính là chỗ bạn có thể tách cây, vì chỗ đó có một khe hở. Nếu chẳng có giả hành nào cần cắt bỏ cả thì bạn phải tìm một chỗ khác để tách chiết. Vị trí đó phải là giữa hai giả hành cũ nằm thẳng hàng với chồi mới, và cách chồi mới một vài giả hành khác. Dùng dao bén đã được khử trùng cắt vào phần thân rễ giữa hai giả hành đó. Như thế hai phần của cây sẽ được tách chiết dễ dàng hơn. Bạn cũng hãy cắt ngang cả phần rễ ở điểm đó nếu chúng đan vào nhau. Cắt cây lan như vậy có vẻ dã man quá, nhưng nếu thực hiện chính xác và đúng thời điểm trong năm (với lan Cymbidium và hầu hết các giống khác là vào mùa xuân), thì sẽ không gây hại gì, thậm chí còn tốt cho lan nữa. Trồng hai cây lan vừa tách đó vào chậu như miêu tả ở trang 32 và chăm sóc bình thường.

Nhân giống bằng giả hành già

Thỉnh thoảng lan cymbidium có rất nhiều giả hành đã già mà vẫn còn xanh, căng tròn, và có các mắt ngủ ở dưới gốc. Tuy già nhưng chúng vẫn không bị thối đi. Nếu những giả hành này được tách ra khỏi cây mẹ và trồng vào chậu riêng hoặc trồng chung với nhau (nếu có nhiều), thì có nhiều khả năng chúng sẽ nảy ra chồi mới. Phương pháp này được gọi là nhân giống bằng giả hành già, và là cách phổ biến để nhân giống lan cymbidium.

Trước khi có thì đây là phương pháp duy nhất để tăng số lượng của nhiều loại lan đặc biệt, và nếu phương pháp nhân vô tính có may mắn tạo ra được giả hành thì giá của chúng cũng “trên trời”.

Trồng giả hành già vào một chậu nhỏ với hỗn hợp chất trồng là vỏ cây và than cho đến khi nó ổn định. Giữ ấm và độ ẩm cho nó. Đặt nó vào khay nhân giống hoặc vào một bao nilon cột lại để duy trì độ ẩm. Thỉnh thoảng tưới nước để chất trồng vừa đủ ẩm, nhằm thúc đẩy các mắt ngủ phát triển. Năng lượng và dinh dưỡng trữ trong giả hành sẽ giúp giả hành ra rễ mới. Lúc đầu những rễ mới này có thể hơi yếu. Giả hành mới đầu tiên mà nó sinh ra sẽ nhỏ, nhưng qua mỗi mùa tăng trưởng, các giả hành mới sẽ to dần như bình thường cho đến khi cây đủ lớn để ra hoa. Quá trình này phải mất đến năm năm, vì vậy bạn phải kiên nhẫn một chút.

Tách chiết các loại lan khác

Hầu hết các loài lan đa thân có thể được tách chiết giống như lan Cymbidium, song một số giống phải đợi lâu hơn thì cây mới đủ độ lớn để tách chiết. Một số giống có thể nhảy con từ giả hành già, như Lycaste, Coelogyne, Brassias, và Encyclia. Trên cây lan dendrobium, dọc theo các giả hành hình đốt có rất nhiều mắt ngủ. Những mắt ngủ này là để ra hoa, nhưng chúng có thể được thúc đẩy để ra nhánh con (gọi là keiki). Đỗi khi người ta không muốn có những mắt này, vì thay vì ra hoa chúng lại cho ra chồi lá nếu tình cờ cây bị quá ấm hoặc ẩm ướt trong mùa nghỉ đông. Nhưng nếu bạn muốn thúc đẩy cây con keiki phát triển thì đây chính là điều kiện tốt. Một cách nhân giống khác là cắt những đốt (giả hành) cũ mà vẫn còn xanh từ cây mẹ, đặt vào một khay rêu ẩm và tưới nước thường xuyên. Cách này rất thành công cho lan Dandrobium nobile và các loài lai của nó. Cắt ở giữa các mắt rồi nhúng đầu cắt vào lưu huỳnh để phòng tránh vi khuẩn nhiễm vào mô. Các mắt trên các đốt này sẽ bắt đầu phát triển thành cây mới. Khi chúng hình thành hệ rễ, bạn có thể trồng chúng ra chậu riêng.

Tách chiết lan Cattleya

Các thành viên trong nhóm Cattleya có thể được tách chiết và nhân giống thường xuyên mà vẫn được để nguyên trong chậu cũ. Nếu cây có nhiều giả hành cũ và giả hành mới ở phía trước đang mọc ra ngoài thành chậu, bạn có thể cắt thân rễ ở chỗ giữa hai giả hành cũ ở phía sau chậu. Nếu có mắt ngủ trên hai giả hành cũ đó thì một vài mắt ngủ này sau đó sẽ bắt đầu phát triển và ra rễ. Khi chỗ được cắt đã ổn định thì bạn có thể sang chậu cho cả cây và tách riêng hai đơn vị đó ra.

Nuôi cấy mô

Khi có một cây lan rất đẹp mà một người trồng lan kinh doanh muốn nhân giống lên hàng loạt nhưng vẫn đảm báo cây con phải giống hệt cây mẹ, thì người ta sử dụng phương pháp cấy mô phân sinh.

Tế bào mô phân sinh nằm ở giữa các mắt trên giả hành của cây lan, là nơi sẽ ra lá hoặc phát hoa, được lấy ra trong điều kiện vô trùng và được nuôi cấy để tạo nên mầm rễ mới màu xanh (protocorm). Protocorm này sẽ được đặt vào một môi trường dạng gel lỏng và được quay lắc liên tục, ở đó nó tiếp tục phát triển thành khối tế bào lớn hơn mà không ra lá hay rễ. Dần dần protocorm lại được phân chia để tạo ra ngày càng nhiều protocorm mới. Sau đó, những protocorm này được chuyển vào một chất gel đặc. Ở đây chúng bắt đầu ra rễ và lá.

Bước đột phá này trong việc nhân giống lan đã cho ra đời hàng loạt trên hàng ngàn loài lan khác nhau, kể cả những loài đã đạt được số lượng mà bao nhiêu loài khác mong đợi. Phương pháp này được thực hiện phố biến nhất trên các giống như Cymbidium, nhóm Ondotoglossum, nhóm Cattleỵa, Miltoniopsis, và Dendrobium. Trên lan vanda, người ta thực hiện những kỹ thuật tương tự bằng cách lấy đầu lá lan để nhân giống. Mới đây nhất, với những kỹ thuật hoàn hảo, việc nhân giống cọng lan đã cho ra đời hàng loạt lan Phalaenopsis.