Hướng dẫn nuôi Nai:
1. Chọn giống:
* Chọn nai đực:- To khoẻ , vóc dáng cân đối: bốn chân chắc khoẻ , kẽ móng hẹp , thay lông đúng kỳ ( mùa xuân hàng năm ).- Lông da bóng mượt , màu hung đen hay nâu sẫm.- Gốc sừng to , đường kính trên 3cm. - Cơ quan sinh dục phát triển tốt , nhất là hai dịch hoàn to , đều , đặc biệt khả năng phối giống , đậu thai và phẩm chất đời con tốt.* Chọn nai cái:- Nai tơ , 1 -2 năm tuổi; vóc dáng cân đối , thể trọng tốt , nhanh nhẹn , khoẻ mạnh , không dị tật , bốn chân chắc khoẻ.- Lông da bóng mượt , màu hung đen bay nâu sẫm; cơ quan sinh dục phát triển tốt và hoạt động bình thường.
2. Chuồng trại:
- Chuồng nuôi cần thoáng mát , một phần là nhà che mưa , phần để trống có cây che bóng mát có cỏ và cây bụi làm thức ăn.- Chuồng nuôi nên có nhiều ngăn , ít ra là hai ngăn , ở giữa có một đường đi hẹp , lúc cần bắt đặt bẫy ở giữa lùa chúng vào cho dễ bắt.- Vật liệu để rào vườn có thể bằng lưới thép , bằng gỗ , tre hoặc xây , chiều cao từ 2,5m trở lên và không có các khe kẽ rộng quá 10cm.- Chuồng trại giản đơn , có mái che mưa , che nắng , chung quanh rào lưới B40 , nền chuồng bằng bê tông , có độ dốc 2-3%... đảm bảo thoáng khí , sạch sẽ , mát mẻ về mùa hè , ấm áp về mùa đông , tránh mưa tạt , gió lùa , vệ sinh , tắm chải dễ dàng , có máng ăn , uống và sân chơi , có hệ thống giao thông xử lí phân và nước thải.- Diện tích chuồng nuôi 4- 6 m2/nai cái , 8-10 m2/nai đực giống.- Sân chơi có diện tích gấp 3-4 lần chuồng nuôi , được rào giậu cẩn trọng , sạch sẽ và có cây xanh , bông mát.
3. Thức ăn và khẩu phần thức ăn:
Nai là loài ăn tạp nhưng thức ăn phải sạch. Thức ăn cho nai bao gồm , thức ăn tươi , thức ăn ủ xanh của các loại cỏ , cây trồng hoặc tự nhiên như là sung , lá mít, lá bưởi , lá xoan , những lá cây , mầm cây ngọt bùi đắng, chát, rau, củ, quả, thức ăn tinh, thức ăn bổ sung đạm , khoáng, vitamin... Những lá cây , quả đắng chát cho nai ăn rất tốt. Khẩu phần thức ăn hàng ngày 15-20 kg thức ăn tươi, non ngon , 1-2kg thức ăn tinh hoặc tấm , cám gạo , bắp... Để sống boặc nấu chín , 3-5 kg trái cây như chuối chín , vả , sung , roi... Cho ăn ngày 2 bữa , muối kboáng cho liếm tự do. Hỗn hợp tảng đá liếm bổ sung khoáng có xác xuất mua hay tự trộn theo tỷ lệ ( muối 100g; sắt sunphát 100g; đồng sunphát 50g; sulfur 100g; vôi chín* Thức ăn: - Bao gồm , thức ăn tươi ( cỏ , cây các loại ) , thức ăn tinh ( hạt ngũ cốc , củ quả ) , muối khoáng như tro bếp , đất sét.Thực tế cho thấy , nai thường tìm đến ruộng ở đồi núi mới đốt kiếm tro để ăn.* Sinh trưởng , phát triển: - Khoảng nửa giờ sau khi sinh , nai con có thể đứng dậy bú mẹ; 15-20 ngày bắt đầu tập ăn cỏ , lá cây: 1,5 tháng chạy nhảy , hoạt động như nai trưởng thành. Nai sơ sinh nặng 4-5 kg/con , 1 tháng nặng 10- 15 kg , 6 tháng nặng 40-50 kg , 12 tháng có thể đạt trọng lượng trưởng thành. Sau một năm tuổi nai đực sẽ mọc sừng. Cặp sừng đầu tiên không phân nhánh , dài khoảng 20- 30cm. Nai rụng sừng cũ và mọc sừng mới mỗi năm một lần vào mùa xuân. Sau khi rụng sừng cũ 15-20 ngày , cặp sừng mới bắt đầu mọc. Sừng non mới mọc có màu hồng nhạt , đầy dưỡng chất , ngoài phủ một lớp lông măng màu trắng xám , mịn , mượt mà như nhung nên làm gọi là nhung. Nhung của những lần mọc sau dài 3-4cm thì bắt đầu phân nhánh , được 20-25cm thì phân nhánh lần thứ 2. Nhung già hóa sừng làm gọi là gạc nai.* Sinh sản: Nai động dục theo mùa , thường vào mùa thu từ tháng 9-10. Mùa động dục nai ít ăn... Nai đực hung hăng , đi lại tìm cái , đầu cúi gằm xuống , sừng chĩa về phía trước , hai chân trước cào bới đất như sẵn sàng xộc vào cuộc chiến... Hai dịch hoàn cương to , dương vật tiết ra nước màu nâu đen có mùi đặc thù khai và hôi. Nai cái , thời kì động dục kéo dài 1 -3 ngày , thích gần đực , âm đạo xung huyết phồng to và tiết ra dịch nhờn màu trắng... Nai đực thuần thục sinh dục hơn 2năm tuổi , nai cái sớm hơn , 12-14 tháng tuổi đã có thể phối giống , 21 -24 tháng tuổi đã có thể đẻ lứa đầu. Sau khi đẻ 2- 4 tháng nai cái sẽ động dục trở lại. Thời kì mang thai kéo dài 280 ngày. Nai tơ mang thai dài hơn nai già. Trước khi đẻ vài ngày nai mẹ hoạt động ý mức độ nhiều , lười nhác và thường tách đàn nằm nghỉ , bầu vú căng , sa xuống , âm đạo xung huyết... Nai thường đẻ vào ban đêm , đẻ xong nai mẹ cắn rốn , liếm khô chung quanh cho nai con sạch sẽ , ấm áp. .. Nai cái thường đẻ mỗi năm 1 lứa , mỗi lứa 1-2 con , nai đực mỗi năm cắt được một hoặc hai cặp nhung...4. Chăm sóc nuôi dưỡng: * Nai đực giống: - Một nai đực có thể phối 6- 8 nai cái.- Nếu phối giống nhiều hơn thì không nên cắt nhung.- Nai đực giống phải nuôi riêng , nhất là mùa động dục và có chế độ bồi dưỡng , nhất là thức ăn tinh giàu đạm , khoáng, vitamin.- Ngày phối giống bổ sung thêm 0,5-0,7 kg thức ăn tinh, 1 -2 quả trứng , 2-3 kg trái cây và muối khoáng cho liếm tự do.* Nai đực lấy nhung và kỹ thuật lấy nhung ( lộc ): - Chăm sóc nuôi dưỡng nai thời kỳ mọc nhung là khâu quan trọng nhất trong quá trình chăn nuôi vì , nhung là sản phẩm chủ yếu của nai. Nai ra nhung ( sừng non ) nhú ra thường từ tháng 6- 9. Muốn có cặp nhung tốt , thì phải bồi dưỡng cho nai , tốt nhất là 1-2 tháng trước khi ra nhung. Ngoài khẩu phần thức ăn hàng ngày, cần bổ sung thêm 0 , 5- 0 , 7 kg thức ăn tinh, 2-3 kg trái cây , muối khoáng cho liếm tự do, 5-7 ngày bổ sung 1 -2 quả trứng.- Khi nhung mới nhú , tránh rượt đuổi , trượt ngã làm hư nhung. Cắt nhung xong , phải cầm máu , tiệt trùng và băng kín ngay , tránh ruồi , nhặng gây nhiễm trùng và bồi dưỡng cháo có chút muối cho nai ăn mau lại sức.- Kỹ thuật lấy nhung ( lộc ) hay còn làm gọi là khai thác nhung thường thì 1 lần , 1 cặp /năm , có khi 2 lần , 2 cặp /năm.- Nếu chăm sóc nuôi dưỡng và khai thác đúng quy trình kỹ thuật ( cắt nhung sau 50-60 ngày kể từ khi mọc nhung ) thì mỗi năm 1 nai đực có thể cho 1 cặp nhung nặng 0,9-1,0 kg/năm , cá biệt có con cho 1 , 5- 1 , 6 kg/năm.- Nếu khai thác non thì mỗi năm có thể cho 2 cặp nhung , mỗi cặp nặng 0 , 4-0 , 5 kg , cá biệt có con cho 2 cặp nhung , mỗi cặp nặng 0 , 7- 0 , 8 kg. Trong điều kiện nuôi nhốt nai có thể sống 15 năm và cho 15-17 cặp nhung.* Nai mang thai và sinh đẻ: - Nai mang thai nên nuôi riêng để tiện chăm sóc nuôi dưỡng.- Nai mang thai 9 tháng 10 ngày thì đẻ , 5 tháng đầu mang thai cho ăn khẩu phần thức ăn hàng ngày. Sau 6 tháng đến khi đẻ cần bổ sung thêm 0 , 5-0 , 7 kg thức ăn tinh, 2-3 kg trái cây , muối khoáng cho liếm tự do.- Khẩu phần cho nai mẹ phải đảm bảo số lượng , chất tượng và chủng loại cỏ , cây tươi, nhất là cây có nhựa nai thích ăn như sung , mít , và , cỏ sữa.- Nai con được 3 tháng tuổi , đã ăn được lá , cỏ thì cho nai mẹ ăn khẩu phần thức ăn hàng ngày. Nuôi nai sản: cần chú ý.- Con cái không mang thai , không đẻ , không động dục , phải dùng hormol kích thích sinh dục.- Trường hợp đẻ lứa đầu mẹ không cho con bú , phải can thiệp để ép nó cho con bú.- Trường hợp đẻ khó quá , phải can thiệp để đưa con ra.- Khi nai mẹ có con mới đẻ thường hay liếm chỗ rốn , dễ làm chảy máu gây nhiễm trùng và chết con. Vì thế một việc tự nhiên là con hay trốn mẹ , đến giờ bú , con mới về.* Nai con: - Cho nai con bú sữa đầu càng sớm , càng tốt , chậm nhất 3- 4 giờ sau khi sinh.- Trường hợp thiếu sữa , thức ăn tập ăn sớm không đảm bảo chất lượng làm cho nai bị rối loạn tiêu hóa và tiêu chảy.- Hàng ngày , cho nai con sinh chơi đùa gần gụi với con người.- Nai con được 2-3 tuần tuổi có thể tập cho ăn lá , cỏ tươi.- Khi nai được 5-6 tháng tuổi thì cai sữa. 