Dòng Tên

Íñigo López de Loyola (1491-1556),một thanh niên quí phái người xứ Loyola, (Tây ban nha) đã khám phá ra kinh nghiệm về Thiên chúa, sau một thời tuổi trẻ đầy tham vọng và với binh nghiệp sáng chói. Sau nhiều cuộc mò mẫm tìm tòi, ông đã tìm thấy tiếng gọi thiêng liêng cứu các linh hồn (chính lời của ông) và phụng sự chúa Kitô. Ông bắt đầu học thần học tại Đại học Paris rồi dần dần tập hợp quanh mình các bạn hữu trong Chúa, sẵn sàng làm việc để vinh danh Chúa (khẩu hiệu tiếng latin Ad maiorem Dei gloriam trong Giáo hội Công giáo).Thánh Íñigo López de Loyola, người thành lập dòng Tên

Ngày 15.8.1534, Loyola cùng 6 bạn sinh viên khác trong đó có François Xavier và Pierre Favre (người được thụ phong linh mục đầu tiên của ) họp lại ở Montmartre và quyết định hiến thân cho Chúa, lập ra Đoàn Giêsu, khấn hứa giữ khó nghèo, khiết tịnh và vâng phục (bề trên). Loyola đã gợi ý cho các bạn tên Đoàn Giêsu để nhắc nhở các tu sĩ dấn thân triệt để làm chiến sĩ phục vụ Chúa. Tên Societas Iesu được ghi trong sắc chỉ giáo hoàng công nhận Dòng năm 1539.

Từ tu sĩ dòng Tên (Jésuite) hay "Giêsu hữu" xuất hiện sau năm 1545, khi đó người theo Tin Lành gán cho với nghĩa xấu là "Người đạo đức giả".

Năm 1537 Loyola cùng các bạn sang Ý để xin giáo hoàng Phaolô III công nhận Dòng và đã được giáo hoàng công nhận trong sắc chỉ Regimini militantis ecclesiae năm 1539. Ngày 21.7.1550, giáo hoàng Julius III tái công nhận Dòng trong sắc chỉ "Exposcit debitum".

Sau khi Cải cách Kháng Cách thành công, Giáo hội Công giáo cũng thấy cần phải có một cuộc Cải cách, do đó giáo hoàng đã triệu tập Công đồng Tridentinô (ở Trento, Ý từ 1545-1563), trong đó các tu sĩ dòng Tên đã góp phần quan trọng trong phong trào chống Cải cách.

Ban đầu, dòng Tên hoạt động chủ yếu trong lãnh vực truyền giáo, nhưng từ năm 1547, dòng đã quay sang tập trung vào lãnh vực giáo dục cho tới cuối thế kỷ 16. Năm 1551, Dòng đã mở 1 trường trung học ở Rôma, trong khi các tu sĩ của Dòng đã có mặt ở Congo, Brazil, Angola và cả Đế quốc Ottoman với trường trung học thánh Benoît lập năm 1583.

Khi Thánh Ignatius Loyola từ trần (năm 1556), Dòng đã có trên 1.000 tu sĩ và 60 năm sau, Dòng có trên 13.000 tu sĩ trên toàn châu Âu.

Các tu sĩ dòng Tên ở Trung quốc.

François Xavier tới Goa (Ấn Độ năm 1542 và Nhật Bản ngày 27.7.1549. Võ sĩ Mitsuhide Akechi cho ông ta truyền giáo ở Nagasaki từ năm 1580. Nhưng lúc đó Nhật Bản đang trong thời kỳ bất ổn chính trị. Hideyoshi Toyotomi trục xuất François Xavier năm1587.

Năm 1582, phái bộ truyền giáo tới Trung quốc. Linh mục Matteo Ricci được các quan lại công nhận ngang hàng với họ. Matteo là người đầu tiên nghiên cứu Hán học. Alexandre de Rhodes tới truyền giáo tại Việt Nam và đã góp công lớn trong việc hình thành chữ quốc ngữ (theo mẫu tự latin). Hai nhà truyền giáo Johann Grüber và Albert Dorville tới Lhassa (Tây Tạng) năm 1661.

Tại châu Mỹ, các tu sĩ dòng Tên tới Québec (Canada) năm 1625. Các tu sĩ dòng Tên cũng đã tham gia các phái bộ truyền giáo Tây ban nha tại California (1769-1823). Tại Nam Mỹ, nhất là ở Brazil và Paraguay phái bộ truyền giáo dòng Tên gây ra sự bài xích các tên thực dân Tây ban nha và Bồ Đào Nha, và chống đối việc nô lệ hóa dân bản xứ. Các tu sĩ dòng Tên lập ra các khu tập trung người bản xứ để truyền giáo và dạy chữ cho họ từ năm 1609. Cũng chính các tu sĩ này đã lập ra nhiều thành phố ở đây, như thành phố São Paulo năm 1554. Tu sĩ dòng Tên ở Brazil thế kỷ 18

Năm 1550 và 1551, các hội nghị ở Valladolid công nhận nguyên tắc bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ của mọi người. Văn hóa của người da đỏ bản xứ được công nhận. Mặc dù vậy, một số người thực dân vẫn tiếp tục lạm dụng người da đỏ và đối xử với họ như nô lệ. Các tu sĩ dòng Tên đã học ngôn ngữ và phong tục tập quán của người bản xứ và lập ra các tổ chức xã hội để giúp đỡ các người bản xứ.

Ngay khi tới Peru, năm 1566, các tu sĩ dòng Tên cũng đã lập các khu tập trung truyền giáơ và dạy chữ cho các người da đỏ Mojos (hoặc Moxos), Chiquitos và Guarani. Tuy nhiên, do sự căng thẳng giữa dòng Tên với các viên chức thuộc địa và sự chống đối của Tây ban nha và Bồ Đào Nha, các khu này đã dần dần biến mất. Các tu sĩ dòng Tên đã buộc phải dời bỏ các khu truyền giáo ở Nam Mỹ năm 1767, các khu này bị phá, ngoại trừ khu của người Chiquitos và Mojos.

Trên thế giới, dòng Tên tranh đấu chống ảnh hưởng của Tin Lành, chống cả Cuộc cách mạng khoa học từ Nicolaus Copernicus (1543) và cả Galileo Galilei qua tiếng nói của hồng y Roberto F.R. Bellarmino (1542-1621), một tu sĩ dòng Tên có thế lực thời đó. đã phải đối mặt với các cuộc bách hại dữ dội vì lập trường thần học của mình và việc ủng hộ Giáo hoàng vô điều kiện. Dòng đã bị giải tán trên lãnh thổ Tây ban nha và Bồ Đào Nha năm 1767.

Các năm 1704 và 1742, Giáo hoàng ra lệnh cấm các nghi lễ Trung Hoa, mang nét của thuyết hỗn hợp (syncretism) mà các nhà truyền giáo dòng Tên đã tôn trọng.

Tại Pháp, họ bị các người theo thuyết janséisme, các nghị sĩ và các người vô thần thuộc nhóm Từ điển bách khoa tấn công, rồi bị cấm và bị trục xuất khỏi Pháp năm 1763-1764, khoảng 200 trường của họ bị đóng cửa. Họ cũng bị đuổi khỏi Bồ Đào Nha năm 1759 và Tây ban nha năm 1767.

Sự chống đối họ quá lớn đến nỗi năm 1773 giáo hoàng Clément XIV phải quyết định bãi bỏ trên khắp thế giới - ngoại trừ ở Nga, vì nữ hoàng Ekaterina II đã cấm việc công bố sắc lệnh của Giáo hoàng và tại Phổ nơi vua Frederik II là người theo đạo Tin Lành đã lợi dụng các tu sĩ thông thái để giúp việc giáo dục và nghiên cứu trong nước.

được tái lập năm 1814, tuy nhiên các cuộc công kích họ vẫn tiếp tục suốt thế kỷ 19 :

• Tại Pháp, các tu sĩ dòng Tên bị trục xuất lần nữa vào năm 1880 và lần nữa năm 1901.

• Tại Thụy Sĩ, mãi tới năm 1973 mới bãi bỏ luật cấm các tu sĩ dòng Tên hoạt động. Luật này được ban hành từ năm 1848.

Tuy nhiên các ngăn cấm và chống đối nói trên cũng không ngăn cản được . Họ đã tái lập các phái bộ truyền giáo ở Bắc Mỹ hoặc ở Madagascar. Họ đã lập các trường đại học trong thế kỷ thứ 19. Họ cũng đã xuất bản các tạp chí tinh thần như "Études", "Christus" và "Projet" ở Pháp, "Relations" ở Quebec (Canada), "la Civiltà Cattolica" ở Ý, "La Nouvelle Revue Théologique" ở Bỉ, tuần san "America" ở Hoa Kỳ (từ năm 1909). Dòng cũng có nhiều cơ sở giáo dục ở Pháp và có cả các đại học riêng về thần học và triết học ở Centre Sèvres, Paris và ở Brussel. Sau thế chiến thứ hai họ cũng tới Tchad và trở lại Nhật Bản.

Ngày 1.1.2005, Dòng có 19.850 tu sĩ ở rải rác tại 112 quốc gia trên thế giới, so với khoảng 35.000 năm 1964. Cũng giống như các dòng khác của Giáo hội Công giáo, cũng bị giảm ơn gọi (đi tu). Ngày nay phần lớn các tu sĩ dòng Tên có mặt tại châu Á (khoảng 3.500 ở Ấn Độ), ở châu Mỹ latin và châu Phi. Hiện dòng có khoảng 900 người dự tu.

Linh mục bề trên tổng Dòng hiện nay là Adolfo Nicolás, người Tây ban nha, được bầu trong đại hội dòng lần thứ 35, ngày 21.1.2008, thay thế cho linh mục Peter Hans Kolvenbach (người Hà Lan) từ chức ngày 7.1.2008.