Đạo đức người cán bộ lãnh đạo quản lý trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

Cán bộ là “Người làm công tác có chức vụ trong một cơ quan, một tổ chức, phân biệt với người thường, không có chức vụ”.

Ở nước ta, trong các thời kỳ cách mạng, cán bộ luôn là vấn đề nổi lên hàng đầu và giữ vai trò hết sức trọng yếu. Nó chẳng những có ý nghĩa quyết định đối với công tác xây đựng Đảng mà còn là nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng. Lênin cho rằng: “Trong lịch sử chưa hề có một giai cấp nào giành được quyền thống trị nếu nó không đào tạo ra được trong hàng ngũ của mình những lãnh tụ chính trị, những đại biểu tiên phong có đủ khả năng tổ chức và lãnh đạo phong trào. Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: “Cán bộ là cái gốc của mọi công việc và muôn việc thành công hay thất bại đều do cán bộ tốt hoặc kém”.

Cán bộ là người định ra đường lối chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước, đồng thời là người đưa chủ trương chính sách của Đảng, Nhà nước đến với nhân dân, vận động, tổ chức nhân dân thực hiện thắng lợi các mục tiêu đề ra, đưa đất nước ngày càng phát triển và tiến bộ. Do vậy, trong mỗi giai đoạn cần có một đội ngũ cán bộ thích ứng, vừa có phẩm chất đạo đức vừa có năng lực để đáp ứng được sự đòi hỏi của nhiệm vụ cách mạng.

Trong sự phát triển kinh tế - xã hội hiện nay đạo đức cần phải được nhấn mạnh trong mỗi con người, đặc biệt đối với đội ngũ cán bộ của Đảng, Nhà nước và các tổ chức đoàn thể quần chúng.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: làm cách mạng để cải tạo xã hội cũ thành xã hội mới là một sự nghiệp rất vẻ vang, nhưng nó cũng là một nhiệm vụ rất nặng nề, một cuộc đấu tranh rất phức tạp và gian khổ. Sức có mạnh mới gánh được nặng và đi được xa. Người cán bộ phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng vẻ vang.

Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng chỉ ra công tác cán bộ trong thời kỳ mới rất nặng nề: Chúng ta phải chủ dộng xây dựng đội ngũ cán bộ ngang tầm thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, góp phần thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược: Xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Những yêu cầu định ra về phẩm chất đạo đức của người cán bộ hiện nay là:

Một là, có tinh thần yêu nước sâu sắc, tận tụy phục vụ nhân dân, kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, phấn đấu thực hiện có kết quả đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước.

Hai là, cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư, không tham nhũng và kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng, có ý thức tổ chức, kỷ luật, trung thực, không cơ hội, gắn bó mật thiết với nhân dân, được nhân dân tín nhiệm.

Ba là, có trình độ hiểu biết về lý luận chính trị, quan điểm, đường lối của Đảng và pháp luật của Nhà nước, có trình độ văn hóa, chuyên môn, đủ năng lực và sức khỏe để làm việc có hiệu quả, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ được giao.

Các tiêu chuẩn nói trên có quan hệ mật thiết với nhau, coi trọng cả đức lẫn tài, trong đó đức là gốc. Cán bộ ở cấp càng cao thì càng phải gương mẫu, càng phải gìn giữ phẩm chất đạo đức.

Cũng cần phải thấy rằng, trong điều kiện nền kinh tế đất nước vận hành theo cơ chế thị trường, một bộ phận không nhỏ cán bộ thoái hóa về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, tham nhũng, buôn lậu, lãng phí, quan liêu thì việc nhấn mạnh đức là gốc theo tư tưởng của Bác Hồ là hoàn toàn có ý nghĩa thực tiễn và cần thiết. Tuy nhiên, nói như vậy không có nghĩa là xem nhẹ tài. Bởi vì, không xây dựng đội ngũ cán bộ có tài thì cũng không thể thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Hơn nữa, đức ở đây bao gồm phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, phong cách làm việc. Người có bản lĩnh chính trị vững vàng là người có cả đức và tài, là sự thống nhất giữa đức và tài.

Hồ Chí Minh là người tài đức song toàn. Dân tộc Việt Nam và nhân loại tiến bộ mãi mãi tự hào về Hồ Chí Minh - Người anh hùng giải phóng dân tộc và danh nhân văn hóa thế giới.

Những phẩm chất đạo đức cao quý ở Hồ Chí Minh về tinh thần cách mạng cao cả, suốt đời phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân, về đức khiêm tốn, giản dị, cần kiệm liêm chính, chí công vô tư; mãi mãi là tấm gương sáng về nhân cách cho các thế hệ hôm nay và mai sau học tập.

Xuyên suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, Hồ Chí Minh đã đánh giá rất cao vai trò và sức mạnh của đạo đức cách mạng. Theo Người đạo đức là nền tảng của người cách mạng cũng giống như gốc của cây, ngọn nguồn của sông của suối. Người vẫn thường nói, người cách mạng phải có đạo đức cách mạng mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng. Không có đạo đức cách mạng thì dù tài giỏi đến mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân.

Đạo đức cách mạng không chỉ là cái gốc của người cách mạng, mà còn là động lực mạnh mẽ để người cách mạng đi đến cái trí. Và khi đã có trí, hiểu biết về khoa học, chủ nghĩa Mác, phương pháp cách mạng… thì cái đức chính là cái bảo đảm cho người cách mạng giữ vững được chủ nghĩa mà mình đã giác ngộ, đã đi theo.

Sự nghiệp độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội là sự nghiệp to lớn, khó khăn và nặng nề, con đường đi đến độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội là con đường dài, không phải là một đại lộ thẳng tắp. Do đó, đạo đức cách mạng giúp người cách mạng vững tin trên con đường đi tới mục tiêu của mình. Có đạo đức cách mạng thì gặp khó khăn, gian khổ cũng không sợ sệt, lùi bước. Do đó, chăm lo cái gốc, cái nguồn, cái nền tảng ấy phải là công việc thường xuyên của toàn Đảng, toàn dân, của mỗi gia đình và mỗi người trong xã hội.

Học tập tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh xây dựng đạo đức cách mạng chúng ta cần tập trung vào những nội dung chủ yếu sau đây:

Một là, trung với nước, hiếu với dân, suốt đời chiến đấu hi sinh vì độc lập tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội và hạnh phúc của nhân dân.

Trung và hiếu là hai khái niệm cơ bản, là trọng tâm của tư tưởng đạo đức Nho giáo. Ở đó trung là trung với vua và hiếu với cha mẹ; đã được Hồ Chí Minh mở rộng ra phạm vi xã hội là trung với nước, hiếu với dân.

Ở đây nước là của dân và dân là chủ của nước. “Trung”, “hiếu” đã mang một chất lượng mới với ý nghĩa cách mạng, hết sức sâu sắc, vượt xa những giá trị đạo đức truyền thống Nho giáo.

Không có gì quý hơn độc lập tự do suốt đời chiến đấu cho độc lập tự do, cho hạnh phúc của nhân dân là tư tưởng đạo đức tiếp nối truyền thống đạo đức của dân tộc Việt Nam, là phẩm chất đạo đức lớn nhất, cao nhất của con người Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh.

Có thể nói, chiến đấu vì độc lập tự do, vì hạnh phúc của nhân dân, là phẩm chất nổi trội trong các phẩm chất đạo đức Hồ Chí Minh. Phẩm chất này đã trở thành ý chí bất khuất, thành chủ nghĩa anh hùng, thành thái độ không cam chịu nô lệ, “thà hy sinh tất cả chứ nhất định không chịu mất nước”. Phẩm chất này đã trở thành bản lĩnh của người Việt Nam trước những thử thách, khó khăn gian khổ, đã hóa thành lối sống có tình có nghĩa, có thủy chung, có văn hóa – lối sống thắm đượm chủ nghĩa nhân đạo chiến đấu. Phẩm chất này đã ảnh hưởng rất lớn và sâu sắc trong cộng đồng người Việt Nam, trong sự tập hợp sức mạnh Việt Nam và sức mạnh nhân loại.

Chiến đấu vì độc lập tự do vì chủ nghĩa xã hội, vì hạnh phúc của nhân dân đã hòa nhập với dòng chảy chung của ý thức đạo đức cao đẹp nhất của nhân loại và nhân loại cũng đã cổ vũ nó, tiếp nhận nó, như là chính phẩm chất và giá trị của mình. Vì vậy, ngày nay khi trên thế giới còn có những đất nước, những bộ phận dân cư chưa được hưởng độc lập tự do, cơm no áo ấm, chưa được học hành, hạnh phúc thì phẩm chất này ở tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh vẫn là khát vọng cháy bỏng, là chất men kích thích, là động lực nội tại thúc đẩy nhân loại tiến lên, vươn tới.

Hai là, cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư. Cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư là phẩm chất đạo đức cơ bản, được Hồ Chí Minh đề cập thường xuyên vì nó gắn liền với hoạt động hàng ngày của mỗi người cách mạng và quan hệ mật thiết với phẩm chất “Trung với nước, hiếu với dân”. Cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư, theo Bác Hồ giải thích là:

Cần là cần cù siêng năng, tăng năng suất trong công việc. Ví dụ trong sản xuất quan trọng bậc nhất của cần là phát triển sản xuất. Phải lấy hiệu quả của sản xuất mà đo ý chí cách mạng.

Kiệm là tiết kiệm, tức là không lãng phí thời gian, của cải của mình và của dân. Nghĩa là, chữ kiệm có nội dung khá toàn diện: tiết kiệm thời gian, tiết kiệm trong sản xuất, tiết kiệm trong tiêu dùng, tiết kiệm ở cả xã hội và ở mỗi cá nhân.

Liêm tức là không tham ô và luôn luôn tôn trọng, giữ gìn của công, của nhân dân. Liêm đã trở thành thước đo bản chất người, bản chất cách mạng của mỗi người.

Chính là thẳng thắn, thấy điều phải dù nhỏ cũng phải làm, thấy trái dù nhỏ cũng phải tránh. Khi nói tới chính, trước hết phải lấy mình làm đối tượng.

Chí công vô tư là đem lòng chí công, vô tư mà đối với người, với việc; ham làm những việc ích nước, lợi dân, không ham địa vị công danh, phú quý. Khi làm bất cứ việc gì cũng đừng nghĩ đến mình trước, khi hưởng thụ thì mình nên đi sau. Chí công vô tư là chăm lo việc nước như chăm lo việc nhà. Như vậy chí công vô tư không phải là không chăm lo lợi ích riêng. Ở đây Bác chỉ yêu cầu trong quan hệ lợi ích chung và riêng cần phải hài hòa. Nghĩ đến lợi ích riêng nhưng cần ưu tiên lợi ích chung. Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, chí công vô tư phải gắn liền với chống chủ nghĩa cá nhân, theo Bác, đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân không phải là giày xéo lên lợi ích cá nhân. Mỗi người đều có tính cách riêng, sở trường riêng, đời sống riêng của bản thân và của gia đình mình. Nếu những lợi ích cá nhân không trái lợi ích tập thể thì không phải là xấu.

Cũng cần phải thấy rằng, Hồ Chí Minh phê phán chủ nghĩa cá nhân, nhưng yêu cầu giải quyết hài hòa lợi ích cá nhân và xã hội, không trù dập lợi ích cá nhân, phải tôn trọng và phát triển cá nhân để chống chủ nghĩa cá nhân.

Ba là, tu dưỡng đạo đức cách mạng suốt đời.

Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh “Đạo đức cách mạng không phải trên trời xuống. Nó do đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hàng ngày mà phát triển và củng cố. Cũng như ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong”.

Cuộc sống luôn luôn vận động, biến đổi không ngừng. Do vậy, việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức phải được tiến hành liên tục, không ngừng. Hôm nay có thể tốt, có thể vĩ đại, nhưng ngày mai có thể biến chất, thoái hóa hư hỏng nếu không tu dưỡng thường xuyên.

Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, thực tiễn cách mạng liên tục phát triển, con người cách mạng và đạo đức cách mạng cũng phải tiến lên nếu không muốn lạc hậu với cuộc sống. Nếu không tiến lên tức là thoái. Và nếu thoái thì những thắng lợi đã đạt được sẽ không thể củng cố và phát triển.

Bốn là, nói đi đôi với làm, nêu gương về đạo đức.

Bản thân cuộc đời Hồ Chí minh là chuẩn mực tuyệt vời, một tấm gương ngời sáng về sự nói đi đôi với làm, lý luận nhuần nhuyễn với thực tiễn. Người đã diễn đạt những nguyên lý của chủ nghĩa Mác – Lênin thành những phương châm chỉ đạo hành động, những chuẩn mực, để rèn luyện đạo đức cho cán bộ, đảng viên.

Chủ tịch Hồ Chí Minh là Người vĩ đại khi nói về đạo đức, Người càng vĩ đại khi thực hành đạo đức. Người không chỉ nói là làm, mà người còn nói ít làm nhiều, và trên phương diện đạo đức phần nhiều người chỉ làm nhiều mà không nói. Chính điều này hôm nay đang đòi hỏi chúng ta phải suy ngẫm sâu sắc mới có thể khám phá được tầng sâu bản chất trong tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh.

Nói đi đôi với làm, nêu tấm gương về đạo đức theo Hồ Chí Minh có liên quan đến sự thành bại của cách mạng, sự sống còn của Đảng, của chế độ. Sự thành công phần lớn là do cán bộ, vậy cán bộ phải cố gắng hơn mọi người, để làm kiểu mẫu cho mọi người. Không có những tấm gương đạo đức thực tế, mọi tiêu chuẩn sẽ không còn giá trị gì hết. Chính vì vậy, cán bộ phải gương mẫu phải nêu tấm gương về nói đi đôi với làm.

Năm là, xây đi đôi với chống.

Trong cuộc sống hiện nay những hình tượng tốt xấu, đúng sai vẫn còn đan xen, đối chọi, thúc đẩy, hoặc kìm hãm nhau. Trong đó, cái tốt vẫn là dòng chính, dòng chủ đạo, những cái xấu đang có nguy cơ lây lan, phát triển. Muốn phát triển cái tốt, muốn ngăn chặn cái xấu, Hồ Chí Minh đòi hỏi phải kết hợp “xây” với “chống”, trong đó “xây” là nổi trội.

Theo Hồ Chí Minh, xây là xây dựng, học tập, tu dưỡng, rèn luyện những phẩm chất đạo đức cách mạng; xây dựng chủ nghĩa tập thể, xây và nêu những tấm gương về đạo đức, những điển hình “Người tốt, việc tốt”, xây dựng tinh thần phụng sự Đảng, phụng sự Tổ Quốc, phụng sự nhân dân. Xây dựng ý thức tổ chức kỷ luật, sự đoàn kết trong tổ chức, trong nhân dân.

“Chống” là chống chủ nghĩa cá nhân, chống quan liêu, tham ô, lãng phí, chống thói “quan cách mạng”, chống kiêu ngạo, chống thói vô tổ chức, vô kỷ luật, mất đoàn kết.

Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, Hồ Chí Minh luôn luôn chú trọng tới cả hai mặt “xây” và “chống” và trong “chống” có “xây”…Ở đây xây là xây cái hay, cái đẹp, đồng thời cũng là chống cái dở, cái xấu. Xây chủ nghĩa tập thể cũng đồng thời là chống chủ nghĩa cá nhân. Ngược lại, chống tiêu cực là để khẳng định và xây cái tích cực, chống tham ô, lãng phí, quan liêu – cũng chính là xây dựng liêm chính, tiết kiệm hiệu quả.

Theo Hồ Chí Minh, muốn “xây” và “chống” có kết quả phải kiên trì, kiên quyết, phải tạo ra các phong trào cách mạng sôi động trong quần chúng. Các phong trào, các cuộc vận động “xây” và “chống” phải cụ thể. Có phong trào, có cuộc vận động chung cho toàn Đảng, toàn dân, nhưng cũng có phong trào, những cuộc vận động gắn với từng ngành, từng giới, từng địa phương, từng lứa tuổi. Qua các phong trào, các cuộc vận động mà lôi cuốn mọi người vào cuộc đấu tranh “xây” và “chống”. Yêu cầu mỗi cá nhân, đảng viên phải có bản lĩnh, trung thực, quyết tâm cao, thường xuyên cổ vũ, chiến đấu bồi đắp cho cái thiện, cái đẹp, cái đúng, kiên quyết đấu tranh đẩy lùi cái xấu, cái sai, cái ác.

Sáu là, luôn luôn tự phê bình và phê bình.

Tự phê bình và phê bình là vũ khí sắc bén của Đảng, của mỗi cán bộ, đảng viên trong quá trình tu dưỡng, rèn luyện, xây dựng đạo đức cách mạng. Trong cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, Hồ Chí Minh là một mẫu mực của tinh thần, phong cách macxit – lêninnít trong tự phê bình và phê bình. Theo người, phê bình là nêu ưu điểm và vạch ra khuyết điểm của đồng chí mình. Tự phê bình là nêu ưu điểm và vạch khuyết điểm của mình. Tự phê bình và phê bình phải đi đôi với nhau. Như vậy, theo Hồ Chí Minh tự phê bình và phê bình có mục đích và ý nghĩa tốt đẹp để mọi người học tập ưu điểm của nhau, để mọi người ngày càng đoàn kết, thống nhất, để mọi người tiến bộ, trưởng thành.

Hồ Chí Minh còn chỉ ra trong tự phê bình và phê bình phải tến hành thường xuyên, triệt để, chỉ rõ nguyên nhân, chỉ rõ biện pháp cụ thể để sữa chữa. Người luôn luôn nhắc nhở cán bộ phải chống thói trước mặt thì nể, kể lể sau lưng. Nể nang không phê bình khác nào thấy trên mặt đồng chí có nhọ mà không chỉ. Nể nang không phê bình để cho đồng chí mình cứ sa vào lầm lỗi, đến nỗi hỏng việc. Thế thì khác nào thấy đồng chí ốm mà không chữa cho họ.

Hồ Chí Minh cho rằng, trong tự phê bình và phê bình, mỗi cán bộ, đảng viên phải bắt đầu từ chính mình. Mỗi người nếu không bắt đầu đòi hỏi từ chính bản thân mình, thì không có cơ sở để đòi hỏi người khác.

Thực tiễn cho thấy, ở đâu tự phê bình và phê bình lặng đi, ở đó có chủ nghĩa cá nhân có điều kiện phát triển. Chống chủ nghĩa cá nhân sẽ không có hiệu quả nếu sao nhãng việc tự phê bình và phê bình một cách nghiêm túc theo tinh thần, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh. Hiện nay, trong điều kiện kinh tế thị trường, bên cạnh những yếu tố tính cực cơ bản, đã nảy sinh những yếu tố tự phát, gây nhiều tiêu cực và tệ nạn xã hội. Do đó việc nâng cao tinh thần đấu tranh phê bình và tự phê bình là sự dũng cảm nhìn thẳng vào sự thật, nhận rõ và nghiêm khắc tự phê bình đối với những thiếu sót yếu kém vi phạm đạo đức của mình, kiên quyết sữa chữa khuyết điểm của mình để ngày càng tiến bộ là công việc thường xuyên của môi cán bộ, đảng viên, mỗi tổ chức, chính quyền, đoàn thể.