Bảo tồn, trùng tu

Bảo tồn Di tích Kiến trúc Triều Nguyễn ở Huế

Di tích kiến trúc được xem như là một loại hình tài sản văn hoá. Điều đặc biệt là tài sản này chứa đựng những giá trị rất cô đọng của một giai đoạn lịch sử nhất định của một dân tộc, một đất nước và của những giai đoạn lịch sử nối tiếp nhau. Tài sản đó biểu hiện sự kết tinh những giá trị trong những cấu trúc về kỹ thuật xây dựng, tổ hợp không gian kiến trúc, sự biểu đạt về thẩm mỹ nghệ thuật, ý thức về sự giao cảm giữa thiên nhiên, môi trường và con người. Tất cả gắn liền với giá trị nhân văn về những giá trị văn hoá phi vật thể.

Tháp Phước Duyên - Chùa Thiên Mụ

     Với ý nghĩa đó, bảo tồn di tích kiến trúc đã thực sự được thừa nhận là một lĩnh vực hoạt động khoa học, kỹ thuật tổng hợp để nhằm hướng đến giữ gìn, bảo lưu và chuyển giao một cách toàn diện, đầy đủ và chân xác các giá trị hữu hình và vô hình của tài sản văn hoá kiến trúc cho các thế hệ mai sau.     

Cửa Hiển Nhơn - Ảnh chụp năm 1993

 Như vậy, bảo tồn di tích kiến trúc cũng luôn mang tính lịch sử như bản thân di tích kiến trúc. Nó có sự phát triển và thừa nhận các thành tựu mới cũng như kế thừa các kinh nghiệm quý báu của giai đoạn trước để lại. Nó cũng gắn bó với các tập thể, những con người cụ thể ở trong những điều kiện khác nhau với những nhận thức và với trình độ chuyên môn khác nhau và đã đạt được kết quả hoạt động nghề nghiệp khác nhau.

     Tổng thể Di tích triều Nguyễn có niên đại không ‘‘già lắm’’ so với toàn bộ kiến trúc của dân tộc. Là một triều đại phong kiến cuối cùng ở Việt Nam (1802-1945), triều Nguyễn đã để lại cho chúng ta một di sản văn hoá khá đồ sộ về quy mô, loại hình di tích và chúng vẫn đang còn gắn bó với các nhân chứng sống. Sự thừa nhận di tích triều Nguyễn là di sản văn hoá nhân loại, đứng ngang hàng với các di tích có hàng nghìn năm tuổi trên thế giới đã gạt bỏ ý nghĩa tuổi tác để thừa nhận sự bình đẵng của các giá trị văn hoá nổi bật toàn cầu của mỗi dân tộc. Tuy công cuộc bảo tồn di tích Huế là một sự nghiệp đang còn rất mới mẻ nhưng cũng đã đạt được những thành tựu nổi bật căn bản bền vững cho sự phát triển chuẩn mực và đã được quốc tế thừa nhận.

     Lịch sử bảo tồn di tích Huế còn ghi nhận là mặc dầu Đạo luật về bảo vệ di tích từ những năm 1913 dưới thời kỳ Pháp thuộc đã được ban hành ở Việt Nam với danh sách xếp hạng các di tích do Viễn Đông Bác Cổ (EFEO) đưa ra, nhưng cho đến năm 1945 vẫn không có danh mục di tích Huế, đó là điều hiển nhiên vì chúng vẫn đang còn là công trình được sử dụng thuộc sở hữu của triều đình. Mọi việc sửa chữa, thay đổi đều do triều đình, mà trực tiếp là bộ Lễ và bộ Công đảm nhận. Điều đó nói lên rằng một số công trình đã được xây dựng thời Gia Long, Minh Mạng và đến thời Khải Định, Bảo Đại còn ghi lại các dấu ấn về sửa chữa và cải tạo. Các dấu ấn này điều được xem xét phân tích khoa học với quan niệm là ‘‘ nguyên gốc’’ để bảo tồn và tu bổ.      

Lăng Đồng Khánh

Phục hồi tranh tường nội thất Cung An Định

 Từ năm 1982, công cuộc bảo tồn di tích đã có những bước chuyển tiếp đáng kể. Lần đầu tiên một ‘‘Luận chứng kinh tế kỹ thuật’’ được thiết lập và những tinh thần cơ bản về khoa học bảo tồn đã được nêu trong luận chứng cho đến nay vẫn còn nguyên giá trị, công tác nghiên cứu khoa học đã được chú ý và từng bước được đẩy mạnh, công tác thiết lập hồ sơ đo đạc, hoạ và thiết kế phục hồi đã được xác lập. Lần đầu tiên khi phục hồi Hoàng thành đã chú ý đến việc phân tích gạch Vồ với các tiêu bản khác nhau để phục chế chân xác. Phương pháp tu bổ hoàn nguyên bằng cách tổ hợp các thành phần nguyên gốc (anastylos) đã được ứng dụng tu bổ sân Đại Triều Nghi với việc ghép các viên gạch Bát tràng bị vỡ, gắn chắp những con rồng, con giao, phẩm sơn bằng đá bị khuyết.

     Bên cạnh đó, một số công trình bằng gỗ đã được tu bổ với việc gia cường, ghép, chắp nối,...Tuy nhiên, sự thiếu đồng bộ nhất trong việc tu bổ ở giai đoạn này là việc bảo quản vật liệu, các vấn đề sơn thếp chưa đặt ra, cũng như sự lúng túng về mái lợp, nên một loạt các công trình đã xuống cấp trong vòng 5 đến 10 năm sau khi tu bổ (như Hiển Lâm Các, Triệu Miếu, Xung Khiêm Tạ, Tả Vu, ...)

     Sự tiến bộ rõ nét trong công tác bảo tồn trùng tu di tích có thể được xác định từ năm 1990 đến nay mà các thành tựu nổi bật có thể nêu lên là:

- Phục chế thành công vật liệu gốm tráng men thanh lưu ly, hoàng lưu ly.
- Lập hồ sơ khoanh vùng bảo vệ theo đúng pháp lệnh của Nhà nước.
- Xây dựng hồ sơ khoa học để đưa di tích Huế vào danh mục "Di sản Thế giới" và nhạc Cung đình Huế vào danh mục "Kiệt tác Di sản Phi vật thể và Truyền khẩu của Nhân loại".
- Lập dự án quy hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di tích Huế 1996-2010 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.
- Xây dựng bộ Định mức cho công tác trùng tu di tích.
- Quản lý di tích trên hệ thống thông tin địa lý GIS.
- Kiểm kê khoa học, xây dựng danh mục và quản lý bằng máy vi tính đối với cổ vật.
- Xây dựng Phòng hoá nghiệm bảo quản gỗ và các vật liệu khác (vữa truyền thống, sơn truyền thống, bảo quản chống mối mọt, nấm, côn trùng, bảo quản kim loại, bảo tồn cây cổ thụ,...)