Bài tham khảo số 5 - 5 Bài soạn Khái quát văn học dân gian Việt Nam (Ngữ Văn 10) hay nhất

Câu 1 (trang 19 sgk Ngữ văn 10 Tập 1): Các đặc trưng cơ bản của văn học dân gian

- Tính truyền miệng

+ Đây là đặc trưng của quá trình sáng tác và lưu truyền từ người này sang người khác bằng lời qua sự ghi nhớ.

+ Nói truyền miệng là nói đến quá trình diễn xướng dân gian với các hình thức như : nói, kể, hát, diễn, … kết hợp nội dung lời thơ, văn với các làn điệu để tạo nên tác phẩm trình diễn chèo, tuồng, cải lương, …

- Tính tập thể

+ Quá trình sáng tác lúc đầu do một cá nhân khởi xướng, nhưng được nhiều người tham gia sửa chữa, trở thành sản phẩm chung, có tính tập thể.

+ Mọi người có quyền tham gia bổ sung sửa chữa sáng tác dân gian.

+ Kể cả khi đã được ghi chép lại, các tác phẩm văn học dân gian vẫn tiếp tục được truyền miệng, chỉnh sửa và hoàn thiện.

- Tính thực hành

+ Phần lớn các tác phẩn văn học dân gian đều được ra đời trong những sinh hoạt như lao động tập thể, vui chơi ca hát tập thể, hội hè... .

+ Văn học dân gian bao giờ cũng gắn với một loại hình hoạt động nhất định của nhân dân lao động như: hát ru, hò đi cấy, hát ví, hát đôi...

+ Những sinh hoạt cộng đồng có vai trò chi phối cả nội dung và hình thức của tác phẩm văn học dân gian.

Câu 2 (trang 19 sgk Ngữ văn 10 Tập 1): Các thể loại văn học dân gian

- Thần thoại

+ Hình thức văn xuôi tự sự + thường kể về các vị thần nhằm giải thích các hiện tượng tự nhiên + thể hiện khát vọng chinh phục tự nhiên và phản ánh quá trình sáng tạo văn hóa của người Việt cổ.

VD: Thần trụ trời, Nữ thần Mặt trăng, Thần mặt trời,.......

- Sử thi

+ Tác phẩm tự sự dân gian có quy mô lớn, sử dụng ngôn ngữ có vần nhịp, + Xây dựng những hình tượng nghệ thuật hoành tráng, hào hùng để kể về một hoặc nhiều biến cố lớn lao diễn ra trong đời sống cộng đồng của cư dân thời cổ đại

VD: Đẻ đất đẻ nước, Đăm Săn,..........

- Truyền thuyết

+ tác phẩm tự sự dân gian kể về sự kiện và nhân vật lịch sử (hoặc có liên quan đến lịch sử) cụ thể theo xu hướng lí tưởng hóa, qua đó thể hiện sự ngưỡng mộ và tôn vinh người có công với đất nước, dân tộc hoặc cộng đồng dân cư của một vùng.

VD: Con rồng cháu tiên, Bánh trưng bánh giầy, An Dương Vương Mị Châu và Trọng Thủy,......

- Truyện cổ tích

+ Cốt truyện và hình tượng được hư cấu có chủ định, kể về số phận con người bình thường trong xã hội + thể hiện tinh thần nhân đạo và lạc quan của nhân dân lao động.

VD: Sọ Dừa, Tấm Cám, Cậu bé thông

- Truyện ngụ ngôn

+ Tác phẩm tự sự rất ngắn gọn, kết cấu rất chặt chẽ + thông qua các ẩn dụ để kể về những sự việc liên quan đến con người, từ đó rút ra những kinh nghiệm và triết lí sâu sắc

VD: Treo biển, Trí khôn,....

- Truyện cười

+ Tác phẩm tự sự ngắn, có kết cấu chặt chẽ, kết thúc bất ngờ + kể về những sự việc xấu, trái tự nhiên trong cuộc sống, có tác dụng gây cười, nhằm mục đích giải trí, phê phán

VD: Lợn cưới áo mới, Tam đại con gà,.....

- Tục ngữ

+ Câu nói ngắn gọn, hàm súc, phần lớn có hình ảnh, vần, nhịp + đúc kết kinh nghiệm thực tiễn, thường được dùng trong ngôn ngữ giao tiếp hàng ngày của nhân dân.

VD: Tốt gỗ hơn tốt nước sơn, Gần mực thì đen gần đèn thì sáng,....

- Câu đố: Bài văn vần hoặc câu nói thường có vần, mô tả vật đố bằng ẩn dụ hoặc những hình ảnh, hình tượng khác lạ để người nghe tìm lời giải, nhằm mục đích giải trí, rèn luyện tư duy và cung cấp những tri thức về đời sống

Đố về mưa, Cây chuối, Đèn kéo quân,..).

- Ca dao: Tác phẩm thơ trữ tình dân gian, thường kết hợp với âm nhạc khi diễn xướng, được sáng tác nhằm diễn tả thế giới nội tâm của con người

VD: Ca dao than thân, yêu thương,....

- Vè: văn vần, có lối kể mộc mạc, phần lớn nói về các sự việc, sự kiện của làng, của nước mang tính thời sự

VD: Vè chàng Lía, Vè Thất thủ kinh đô,......

- Truyện thơ: thơ, phản ánh số phận và khát vọng của con người về hạnh phúc lứa đôi và sự công bằng xã hội.

VD: Tiễn dặn người yêu, truyện Lục Vân Tiên,.....

- Chèo: tác phẩm kịch hát dân gian, kết hợp các yếu tố trữ tình và trào lộng để ca ngợi những tấm gương đạo đức và phê phán, đả kích cái xấu trong xã hội

VD: Quan âm Thị Kính, Súy Vân giả dại,....

Câu 3 (trang 19 sgk Ngữ văn 10 Tập 1): Tóm tắt nội dung các giá trị của văn học dân gian

- Văn học dân gian là kho tri thức vô cùng phong phú về đời sống các dân tộc:

+ Tri thức trong văn học dân gian thuộc đủ mọi lĩnh vực của đời sống.

+ Tri thức dân gian phần lớn là những kinh nghiệm lâu đời được nhân dân đúc kết từ thực tiễn.

+ Tri thức dân gian thể hiện trình độ và quan điểm nhận thức của nhân dân.

+ Tri thức dân gian vô cùng phong phú và đa dạng.

- Văn học dân gian có giá trị giáo dục sâu sắc về đạo lí làm người

+ Văn học dân gian giáo dục con người tinh thần nhân đạo và lạc quan

+ Văn học dân gian góp phần hình thành những phẩm chất tốt đẹp

- Văn học dân gian có giá trị thẩm mĩ to lớn, góp phần quan trọng tạo nên bản sắc riêng cho nền văn học dân tộc

+ Văn học dân gian được chắt lọc, mài giũa trở thành những viên ngọc sáng

+ Đóng vai trò chủ đạo trong giai đoạn lịch sử dân tộc chưa có chữ viết.

+ Khi có văn học viết, văn học dân gian trở thành nguồn nuôi dưỡng và cơ sở của văn học viết.