Bài soạn "So sánh" số 3 - 6 Bài soạn "So sánh" lớp 6 hay nhất

I. KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG

Bài này yêu cầu các em:

- Hiểu thế nào là so sánh

- Biết cấu tạo của so sánh.

1. Thế nào là so sánh?

a) So sánh là đối chiếu sự vật, sự việc, hiện tượng này với sự vật, sự việc, hiện tượng khác có nét tương đồng. Ví dụ:

- Trăng như cái liềm vàng, trăng như cái đãi bạc.

(đối chiếu sự vật này với sự vật khác có sự tương đồng về hình dáng)

- Rừng đước dựng lên cao ngất như hai dãy trường thành vô tận.

(đối chiếu sự việc, hiện tượng này với sự việc, hiện tượng khác có sự tương đồng về độ cao)

- Những ngọn cỏ gẫy rạp, y như có nhát dao vừa lia qua.

(đối chiếu sự việc, hiện tượng này với sự việc, hiện tượng khác có sự tương đồng về trạng thái)

b) Không phải cứ lúc nào dùng so sánh là chúng ta cũng tạo ra được những câu văn có sức gợi tả. Ví dụ:

- Sao nó cứ lừ đừ như bố nó thể.

- Trông nó đẹp như mẹ.

Nhưng nếu so sánh dùng với mục đích tu từ, so sánh sẽ làm tăng được sức gợi hình, gợi cảm cho câu văn. Ví dụ:

- Sao nó cứ lừ đừ như ông từ vào đền thế.

- Trông nó đẹp như tranh vẽ.

c) Trong các văn bản nghệ thuật, đặc biệt trong văn miêu tả, so sánh thường dùng với mục đích tu từ, vì thế nếu lược bỏ so sánh, câu văn sẽ mất đi tính sinh động và gợi tả rõ rệt. Ví dụ:

- Có dùng so sánh:

Chợ Hòn Gai buổi sáng la liệt tôm cá. Những con cá song khoẻ, vớt lên hàng giờ vẫn giãy đành đạch, vảy xám hoa đen lốm đốm. Những con cá chim mình dẹt như hình con chim lúc sải cánh bay, thịt ngon vào loại nhất nhì. Những con cá nhụ béo núc, trắng lốp, bóng mượt như được quét một lớp mỡ ngoài vảy. Những con tôm he tròn, thịt căng lên từng ngấn như cổ tay của trẻ lên ba, da xanh ánh, hàng chân choi choi như muốn bơi.

(Thi Sảnh)

- Không dùng so sánh:

Chợ Hòn Gai buổi sáng la liệt tôm cá. Những con cá song khoẻ, vớt lên hàng giờ vẫn giãy đành đạch, vảy xám hoa đen lốm đốm. Những con cá chim mình dẹt, thịt ngon vào loại nhất nhì. Những con cá nhụ béo núc, trắng lốp, bóng mượt. Những con tôm he tròn, thịt căng lên từng ngấn, da xanh ánh, hàng chân choi choi như muốn bơi.

2. Cấu tạo của so sánh

a) Cấu tạo đầy đủ của so sánh gồm có:

- Vế A: nêu tên sự vật, sự việc, hiện tượng được so sánh. Ví dụ: Cái chàng Dế choắt.

- Vế B: nêu tên sự vật, sự việc, hiện tượng dùng để so sánh với sự vật, sự việc, hiện tượng đã được nói tới ở vế A. Ví dụ: một gã nghiện thuốc phiện.

- Từ ngữ nêu phương diện so sánh. Ví dụ: người gầy gò và dài lêu nghêu.

- Từ so sánh. Ví dụ: như, giống như...

Các em có thể hình dung cấu tạo đầy đủ của phép so sánh dựa theo bảng được lập dưới đây:

Vế A - Phương diện so sánh - Từ so sánh - Vế B

Cái chàng Dế Choắt - người gầy gò và dài lêu nghêu - như - một gã nghiện thuốc phiện.

Con mèo vằn vào tranh - to - hơn cả - con hổ.

b) Cấu tạo không đầy đủ của so sánh thường là:

- Các từ ngữ chỉ phương diện so sánh hoặc từ ngữ chỉ ý so sánh (gọi tắt là từ so sánh) có thể bị lược bớt. Ví dụ:

Vế A - Phương diện so sánh - Từ so sánh - Vế B

Mẹ - cũng là - cô giáo

Cô giáo - như - mẹ hiền

Mũi Cà Mau - mầm đất tươi non

- Vế B có thể được đảo lên trước vế A. Đây là loại so sánh thường được dùng trong thơ ca. Ví dụ:

Vế A - Vế B

Trường Sơn - chí lớn ông cha

Cửu Long- lòng mẹ hao la sóng trào

con người không chịu khuất - Như tre mọc thẳng

II. HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP

Câu 1. Bài tập này yêu cầu các em dựa vào những mẫu đã có trong bài tập để tìm thêm cho mỗi loại một ví dụ khác.

Để làm bài tập này, các em lưu ý:

- Đề bài không yêu cầu tìm thêm ví dụ giống như mẫu về mặt cấu tạo (đầy đủ hoặc không đầy đủ các bộ phận).

- Cần tìm ví dụ sao cho phù hợp với những gợi ý đã cho trước (so sánh đồng loại: người với người, vật với vật ; so sánh không đồng loại: so sánh vật với người, cái cụ thể với cái trừu tượng).

Dưới đây là một số ví dụ được đặt theo những chỉ dẫn trong bài tập:

a) So sánh đồng loại

- So sánh người với người:

Dượng Hương Thư... cặp mắt nảy lửa ghì trên ngọn sào giống như một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ.

(Võ Quảng)

- So sánh vật với vật:

+ Đường mềm như dải lụa

Uốn mình dưới cây xanh

(Đường làng, Tập đọc lớp 3 — 1997)

+ Phong cảnh đó khác gì một hức tranh sơn thuỷ.

(Phan Kế Bính)

b) So sánh khác loại

- So sánh vật với người:

+ Trên quảng trường Ba Đình lịch sử, lăng Bác uy nghi mà gần gũi... Ngay thềm lăng, mười tám cây vạn tuế như một hàng quân danh dự đứng trang nghiêm.

(Theo Tiếng Việt 3, tập một, 1998)

+ Những cành dâu loè xoè theo gió như trăm nghìn cánh tay xoè ra, hứng lấy ánh nắng vàng rực, che mát cho khoai lang.

(Dương Thị Xuân Quý)

- So sánh cái cụ thể với cái trừu tượng:

+ Con đi trăm núi ngàn khe

Chưa bằng muôn nỗi tái tê lòng bầm.

(Tố Hữu)

+ Trong như tiếng hạc bay qua,

Đục như tiếng suối mới sa nửa vời.

Tiếng khoan như gió thoảng ngoài,

Tiếng mau sầm sập như trời đổ mưa.

(Nguyễn Du)

Câu 2. Bài tập này có hai yêu cầu:

- Viết tiếp vào chỗ trống.

- Tạo thành một thành ngữ có dùng phép so sánh.

Các em có thể tham khảo những thành ngữ sau:

- Khỏe như voi, khỏe như trâu, khỏe như hùm,..

- Đen như cột nhà cháy, đen như bồ hóng, đen như củ tam thất, đen như củ súng,...

- Trắng như bông, trắng như tuyết, trắng như cước, trắng như ngà, trắng như trứng gà bóc,...

- Cao như cây sào, cao như sếu, cao như núi Thái Sơn,...

Câu 3. Một số phép so sánh có trong bài:

a) Bài học đường đời đầu tiên

- Những ngọn cỏ gẫy rạp, y như có nhát dao vừa lia qua.

- Hai cái răng đen nhánh lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp như hai lưỡi liềm máy làm việc.

- Cái chàng Dế Choắt, người gầy gò và dài lêu nghêu như một gã nghiện thuốc phiện.

- Đã thanh niên rồi mà cánh chỉ ngắn củn đến giữa lưng, hở cả mạng sườn như người cởi trần mặc áo gi-lê.

- Chú mày hôi như cú mèo thế nào, ta nào chịu được.

- Đến khi định thần lại, chị mới trợn tròn mắt, giương cánh lên, như sắp đánh nhau.

- Mỏ Cốc như cái dùi sắt, chọc xuyên cả đất.

- Như đã hả cơn tức, chị Cốc đứng rỉa lông cánh một lát nữa rồi lại bay là xuống đầm nước, không chút để ý cảnh khổ đau vừa gây ra.

b) Sông nước Cà Mau

- Càng đổ dần về hướng mũi Cà Mau thì sông ngòi, kênh rạch càng bủa giăng chi chít như mạng nhện.

- [...] gọi là kênh Bọ Mắt vì ở đó tụ tập không biết cơ man nào là bọ mắt, đen như hạt vừng, chúng cứ bay theo thuyền từng bầy như những dám mây nhỏ, [...].

- Dòng sông Năm Căn mênh mông, nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như thác, cá nước bơi hàng đàn đen trũi nhô lên hụp xuống như người bơi ếch giữa những đầu sóng trắng.

- [...] trông hai bên bờ, rừng đước dựng lên cao.ngất như hai dãy trường thành vô tận.

- [...] những đống gỗ cao như núi chất dựa bờ, [...]

- [...] những ngôi nhà bè ban đêm ánh đèn măng-sông chiếu rực trên mặt nước như những khu phố nổi, [...]

- [...] đã điểm tô cho Năm Căn một màu sắc độc đáo, hơn tất cả các xóm chợ vùng rừng Cà Mau.

Câu 4. Tiếp tục sửa những lỗi chính tả do cách phát âm địa phương gây ra.