Tục ngữ xưa có câu: "Đất rắn trồng cây khẳng khiu, Những người thô tục nói điều phàm phu". Em hãy giải thích câu tục ngữ đó và nêu giá trị của nó trong việc nhắc nhở thanh thiếu niên xây dựng phong cách sống văn minh của thời đại ngày nay

Từ ngàn xưa, ông cha ta đã rất quan tâm đến lời ăn tiếng nói. Bởi vì nó là biểu hiện nét đẹp của con người. Đã không ít những câu chuyện kể cho con cháu nghe, cha ông ta dùng những biểu tượng rất đẹp, rất quý để tượng trưng cho những lời nói đẹp và khinh bỉ để tượng trưng cho những lời nói xấu xa. Có những lời nói làm lòng ta dịu mát, nhưng cũng có những lời nói làm ta nhói đau. Có những con người, mỗi lời nói tựa thêu hoa dệt gấm, mát lòng mát dạ người nghe nhưng cũng có những con người mỗi lời nói đầy nham hiểm rắn độc khiến người nghe kinh sợ. Để răn dạy mọi người, các tác giả dân gian còn nói bằng câu tục ngữ:

Đất rắn trồng cây khẳng khiu

Những người thô tục nói điều phàm phu

Ca dao, tục ngữ xưa thật giàu hình ảnh và giàu ẩn ý, bình dị mà vẫn sâu sắc. Mở đầu bằng một hình ảnh sự vật rất gần gũi "đất và "cây. Người xưa đã xây dựng nên mối quan hệ nhân quả thật sâu sắc: "Đất rắn" cho "cây khẳng khiu”. Có người nói điều này thật bình thường, tất nhiên cây mọc trên đất không tốt sẽ khẳng khiu và còi cọc, xấu xí là phải thôi. Nhưng cái hữu ý mà nghệ sĩ dân gian gửi tới cho chúng ta chính là: chất của đất không cần kiểm tra hay xét lọc gì mà chỉ cần nhìn những bụi cây ngọn cỏ ở trên đó ta có thể biết được đất tốt hay không tốt. Cũng như ở câu sau những người thô tục nói điều phàm phu, bằng cách so sánh ngầm: những con người "thô tục" cũng như "đất rắn" đã bộc lộ ngay bản chất, cái bản chất dù có dấu kín tới cỡ nào, nhưng "thô tục". Tục ngữ, ca dao xưa vốn ý nhị mà sâu sắc, nên điều mà các tác giả xưa muốn nói không phải là các sự vật mà chính là cái ý nghĩa bóng bẩy mà tác giả gửi gắm trong sự vật ấy. Những bản chất xấu hay tốt đều bộc lộ qua hành động, suy nghĩ và lời nói.

Thật vậy, điều mà câu tục ngữ gửi gắm đến chúng ta thật hợp lí và phải lẽ. Qua mối quan hệ nhân quả giữa cái bản chất ẩn giấu kín với cái biểu hiện ra bên ngoài là thống nhất. Bởi vậy, muốn hay, muốn tốt không thể lo che đậy bản chất đi. Ví như đất khô cằn kia được cải tạo thành đất màu mỡ thì cây sẽ tươi tốt. Con người cũng vậy, phải làm thay đổi bản chất xấu xa trở thành con người lương thiện thì người ta mới suy nghĩ, hành động và nói năng tốt đẹp.

Song, sự việc đó không đơn giản. Bởi vì bản chất là cái đã ân sâu vào sự vật, vào con người không thể một vài tác động, trong một thời gian ngắn mà làm thay đổi được. Ngay như những vùng đất khô cằn, bạc màu, con người muốn cải tạo cũng phải dùng rất nhiều biện pháp khoa học, tác động vào đất hàng mấy năm, có khi hàng chục năm trời đất mới trở nên màu mỡ được; huống chi là con người. Khi ta đem những điều hay lẽ phải để cải tạo bản chất xấu. hay ngược lại còn do sự nỗ lực hay sự buông thả của bản thân người đó. Đó là cuộc đấu tranh bền bỉ, liên tục giữa hai thế hệ nên không thể một sớm một chiều mà thay đổi con người thô tục thành con người thanh lịch được.

Từ một quy luật tự nhiên, câu tục ngữ cũng muốn nêu lên một quy luật trong xã hội. Đất, môi trường sống của cây mà khô cứng thì cây gầy, khẳng khiu, không tươi tốt. Xã hội, môi trường sống của con người, mà xấu xa thì cũng dễ tạo được những con người không tốt. Cho nên, chúng ta phải ra sức xây dựng một xã hội văn minh, là miếng đất tốt cho những nhân cách tốt nảy nở và phát triển. Đồng thời từng con người tốt lên, có nếp sống văn minh, lịch sự thì sẽ hợp lại thành xã hội ngày càng văn minh hơn.

Gia đình là tế bào của xã hội. ở đó con người sinh ra là đã tiếp thu sự giáo dục của các thế hệ lớn hơn, một sự giáo dục bằng tình thương và trong tình thương. Đứa trẻ sẽ ngay từ bé đã có thói quen ăn nói lễ phép, thanh lịch, cư xử khôn khéo, văn minh, nếu tất cả mọi người lớn lên trong gia đình đều cần làm tấm gương cho con trẻ.

Lớn hơn một chút, đến nhà trẻ, trường mẫu giáo, trường phổ thông, đại học ở đâu cũng là môi trường trong sạch lành mạnh, thì đứa trẻ ấy sẽ có một bản chất lành mạnh, trong sáng và trở thành một công dân tốt và một thành viên tốt trong gia đình. Và cứ thế phát triển đến các thế hệ tiếp theo.

Nhân dân lao động xưa kia, tác giả của các câu tục ngữ quỷ giá, do hoàn cảnh, có thể là những người không biết chữ hoặc ít học. Nhưng không vì thế mà họ không lưu giữ truyền thống văn hoá đẹp. Chính vì thế họ đã chọn cách nói bằng tục ngữ, ca dao để nhớ, để thuộc những phương châm xử thế văn minh giàu bản sắc dân tộc. Ngày nay, xã hội chúng ta, trình độ dân trí ngày càng cao thì nếp sống văn minh càng phải được nâng cao. Trong phong trào xây dựng "Xã hội văn minh, gia đình văn hoá mới" chúng ta không thể không nhớ tới lời cảnh tỉnh của câu tục ngữ trên đây.