Tìm hiểu về đầu tư

Hoạt động đầu tư xây dựng là một trong những hoạt động quản lý kinh tế quan trọng của Nhà nước, một hoạt động sản xuất-kinh doanh cơ bản của các doanh nghiệp, vì lĩnh vực này thể hiện cụ thể định hướng kinh tế-chính trị của một đất nước, có tác dụng quyết định đối với sự phát triển của các doanh nghiệp và của đất nước về mọi mặt kinh tế, kỹ thuật, văn hoá, xã hội.

Hoạt động đầu tư chiếm một nguồn vốn lớn của Nhà nước, doanh nghiệp và xã hội, có liên quan đến việc sử dụng hợp lý hay lãng phí tài nguyên và các nguồn lực của sản xuất, liên quan đến bảo vệ môi trường; những sai lầm về xây dựng và lựa chọn công nghệ của các dự án đầu tư có thể gây nên các thiệt hại lớn tồn tại lâu dài và khó sửa chữa.

Đối với các doanh nghiệp, đầu tư là một bộ phận quan trọng của chiến lược sản phẩm và chiến lược đổi mới công nghệ nói riêng, là một công việc sống còn của người sản xuất kinh doanh. Vậy trước tiên phải hiểu đầu tư là gì? Có rất nhiều quan điểm khác nhau về đầu tư.

• Theo quan điểm kinh tế, đầu tư là tạo một “vốn cố định” tham gia vào hoạt động của doanh nghiệp trong nhiều kỳ sản xuất kinh doanh nối tiếp. Đây là vấn đề tích luỹ các yếu tố vật chất chủ yếu về sản xuất hay kinh doanh.

• Theo quan điểm tài chính, đầu tư là làm bất động một số vốn rút ra tiền lãi trong nhiều thời kỳ nối tiếp. Khái niệm này ngoài việc tạo ra các “tài sản có” vật chất còn bao gồm các chỉ tiêu không tham gia ngay hoặc chưa tham gia trực tiếp ngay vào hoạt động của doanh nghiệp như: nghiên cứu, đào tạo nhân viên “nắm quyền tham gia”.
• Theo quan điểm kế toán, khái niệm đầu tư gắn liền với việc phân bổ một khoản chi vào một trong các mục “bất động sản”.

Các khái niệm về đầu tư không thể tách rời khái niệm thời gian. Thời gian càng dài thì việc bỏ vốn ra đầu tư càng gặp nhiều rủi ro. Việc có rủi ro là một trong những đặc điểm cơ bản của đầu tư mà doanh nghiệp nào muốn đầu tư vào bất cứ “mục tiêu” nào cũng cần phải đề cập đến.

Trong quá trình phát triển của xã hội, đòi hỏi phải mở rộng quy mô của sản xuất xã hội nhằm thoả mãn nhu cầu không ngừng tăng lên về vật chất và tinh thần. Để đáp ứng được nhu cầu đó cơ sở vật chất kỹ thuật của các ngành kinh tế luôn luôn cần sự bù đắp và hoàn thiện mở rộng thông qua hoạt động đầu tư. Hoạt động đầu tư nói chung là hoạt động bỏ vốn vào các lĩnh vực kinh tế xã hội để thu được các lợi ích dưới các hình thức khác nhau.

• Đối với các cơ sở sản xuất kinh doanh dịch vụ lần đầu tiên được hình thành, hoạt động đầu tư nhằm tạo ra nhà xưởng, mua sắm trang thiết bị để tạo ra cơ sở vật chất kỹ thuật cho các cơ sở này, mua sắm nguyên vật liệu, trả lương cho người lao động trong chu kỳ sản xuất kinh doanh dịch vụ đầu tiên.
• Đối với các cơ sở sản xuất kinh doanh dịch vụ đang hoạt động, hoạt động đầu tư nhằm mua sắm các thiết bị máy móc, xây dựng thêm một số nhà xưởng và tăng thêm vốn lưu động nhằm mở rộng quy mô hoạt động hiện có, sửa chữa hoặc mua sắm các tài sản cố định mới thay thế các tài sản cố định cũ, lạc hậu.

Phân loại đầu tư

Đầu tư có nhiều loại, để thuận tiện cho việc theo dõi, quản lý và đề ra các biện pháp nâng cao hiệu quả của hoạt động đầu tư, có thể phân loại chúng theo một số tiêu thức sau:

• Theo tính chất

• Các việc đầu tư hữu hình, vào tài sản vật lý (đất, bất động sản, máy móc thiết bị…)
• Các việc đầu tư vô hình là việc đầu tư chưa thấy ngay hoặc chưa thấy rõ hiệu quả (bằng sáng chế, chi tiêu về nghiên cứu, phát triển, đào tạo…).
• Các việc đầu tư về tài chính (phát hành các loại chứng khoán tham gia góp vốn).

• Theo mục đích

• Các việc đầu tư để đổi mới nhằm duy trì năng lực sản xuất nhất định.

• Các việc đầu tư để hiện đại hoá hay để thay thế nhằm tăng năng suất, chống hao mòn vô hình.
• Các việc đầu tư “chiến lược”, không thể trực tiếp đo lường ngay hiệu quả, có thể gắn với nghiên cứu phát triển, với hình ảnh nhãn hiệu, với đào tạo và “chất lượng cuộc sống”, bảo vệ môi trường.

• Theo nội dung kinh tế

• Đầu tư vào lực lượng lao động (đầu tư phát triển nhân lực) nhằm mục đích tăng cả về số lượng và chất lượng lao động.
• Đầu tư xây dựng cơ bản nhằm tạo hoặc nâng cao mức độ hiện đại tài sản cố định của doanh nghiệp, như việc xây dựng mới nhà xưởng, đầu tư cho máy móc thiết bị, công nghệ.
• Đầu tư vào tài sản lưu động (tạo nguồn vốn lưu động để đáp ứng nhu cầu vốn lưu động) nhằm đảm bảo sự hoạt động liên tục, nhịp nhàng của quá trình kinh doanh, như đầu tư vào công cụ lao động nhỏ, nguyên nhiên vật liệu, tiền tệ để phục vụ quá trình kinh doanh.

• Theo phạm vi

• Đầu tư bên ngoài là các hoạt động đầu tư phát sinh khi doanh nghiệp mua trái phiếu, cổ phiếu, góp vốn liên doanh, liên kết với các doanh nghiệp khác với mục đích sinh lời.
• Đầu tư bên trong (đầu tư nội bộ) là những khoản đầu tư để mua sắm các yếu tố của quá trình sản xuất (tài sản cố định, tài sản lưu động, phát triển con người…).

• Theo góc độ trình độ tiến bộ kỹ thuật

• Đầu tư theo chiều rộng và đầu tư theo chiều sâu.
• Đầu tư theo trình độ cơ giới hoá, tự động hoá, tin học hoá…
• Đầu tư theo tỷ trọng vốn đầu tư cho mua sắm máy móc thiết bị, cho xây dựng và chi phí đầu tư khác.

• Theo thời đoạn kế hoạch

• Đầu tư ngắn hạn (đáp ứng lợi ích trước mắt).
• Đầu tư trung hạn (đáp ứng lợi ích trung hạn).
• Đầu tư dài hạn (đáp ứng các lợi ích dài hạn và đón đầu tình thế chiến lược).

Mục tiêu đầu tư của doanh nghiệp

Harold Geneen_một nhà quản lý doanh nghiệp hàng đầu của nước Mỹ, có nói: “Toàn bộ bài giảng Quản trị kinh doanh tóm lại trong ba câu: Người ta đọc một quyển sách từ đầu đến cuối. Người ta lãnh đạo doanh nghiệp theo chiều ngược lại. Nghĩa là người ta bắt đầu từ đoạn cuối và sau đó làm mọi việc có thể làm được để đi đến kết quả”.

Đây là một phương pháp khoa học đã được Harold Geneen diễn đạt cách điệu để nói với chúng ta rằng: Trước hết hãy xác định mục tiêu rồi sau đó thực hiện mọi giải pháp có thể có để đạt được mục tiêu. Trong phân tích dự án đầu tư của doanh nghiệp, mục tiêu là cơ sở để thiết lập tiêu chuẩn hiệu quả, cái “chuẩn” để ra quyết định lựa chọn phương án và dự án.

Nhìn chung theo giác độ quốc gia đầu tư phải nhằm hai mục tiêu chính là: Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và thu nhập quốc dân (mục tiêu phát triển); Cải thiện việc phân phối thu nhập quốc dân (mục tiêu công bằng xã hội). Còn mục tiêu đầu tư của doanh nghiệp phải xuất phát từ nhu cầu thị trường, từ khả năng chủ quan và ý đồ chiến lược kinh doanh của doanh nghiệp, từ đường lối chung phát triển đất nước và các cơ sở pháp luật. Dự án đầu tư của các doanh nghiệp có thể có các mục tiêu sau đây:

*Mục tiêu cực tiểu chi phí và cực đại lợi nhuận:

Có thể nói mục tiêu cực đại lợi nhuận thường được gọi là mục tiêu quan trọng và phổ biến nhất.

Tuy nhiên khi sử dụng mục tiêu này đòi hỏi phải bảo đảm tính chắc chắn của các chỉ tiêu lợi nhuận thu được theo dự kiến của dự án đầu tư qua các năm. Yêu cầu này trong thực tế gặp nhiều khó khăn khi thực hiện, vì tình hình của thị trường luôn luôn biến động và việc dự báo chính xác về lợi nhuận cho hàng chục năm sau là rất khó khăn.

*Mục tiêu cực đại khối lượng hàng hoá bán ra trên thị trường.

Mục tiêu này thường được áp dụng khi các yếu tố tính toán mục tiêu theo lợi nhuận không được đảm bảo chắc chắn. Tuy nhiên mục tiêu này cũng phải có mục đích cuối cùng là thu được lợi nhuận tối đa theo con đường cực đại khối lượng hàng hoá bán ra trên thị trường, vì mức lợi nhuận tính cho một sản phẩm có thể thấp, nhưng do khối lượng sản phẩm bán ra trên thị trường lớn, nên tổng lợi nhuận thu được cũng sẽ lớn. Vấn đề còn lại ở đây là doanh nghiệp đảm bảo mức doanh lợi của đồng vốn phải đạt mức yêu cầu tối thiểu.

*Cực đại giá trị tài sản của các cổ đông tính theo giá trên thị trường.

Trong kinh doanh có hai vấn đề cơ bản được các nhà kinh doanh luôn luôn quan tâm đó là lợi nhuận dài hạn và sự ổn định của kinh doanh, ở đây sự ổn định luôn luôn gắn liền với mức độ rủi ro. Hai mục tiêu này thường mâu thuẫn nhau, vì muốn thu lợi nhuận càng lớn thì phải chấp nhận mức rủi ro càng cao, tức là mức ổn định càng thấp.

Để giải quyết mâu thuẫn này, các nhà kinh doanh đã áp dụng mục tiêu kinh doanh “Cực đại giá trị tài sản của các cổ đông tính theo giá trên thị trường” hay là cực đại giá trị trên thị trường của các cổ phiếu hiện có, vì như ta đã biết giá trị của một cổ phiếu ở một công ty nào đó trên thị trường phản ánh không những mức độ lợi nhuận mà còn cả mức độ rủi ro hay ổn định của các hoạt động kinh doanh của công ty. Vì vậy, thông qua giá trị cổ phiếu trên thị trường có thể phối hợp hai mục tiêu lợi nhuận và rủi ro thành một đại lượng để phân tích phương án kinh doanh, trong đó có dự án đầu tư.

*Duy trì sự tồn tại và an toàn của doanh nghiệp.

Bên cạnh mục tiêu lợi nhuận cực đại trong thực tế còn tồn tại một mục tiêu thứ hai không kém phần quan trọng, đó là duy trì sự tồn tại lâu dài và an toàn cho doanh nghiệp hay dự án đầu tư. Trong trường hợp này các nhà kinh doanh chủ trương đạt được một mức độ thoả mãn nào đó của doanh nghiệp về lợi nhuận, đảm bảo được sự tồn tại lâu dài và an toàn cho doanh nghiệp còn hơn là chạy theo lợi nhuận cực đại nhưng có nhiều nguy cơ rủi ro và phá sản. Quan điểm này có thể vận dụng để phân tích và quyết định một dự án đầu tư.

*Đầu tư để nâng cao chất lượng sản phẩm và nâng cao uy tín đối với khách hàng, tăng khả năng cạnh tranh để chiếm lĩnh thị trường nhiều hơn, nhất là trong xu thế hội nhập kinh tế khu vực và thế giới.

*Đầu tư theo chiều sâu để đổi mới công nghệ, đón đầu nhu cầu mới sẽ xuất hiện trên thị trường, tăng thêm độc quyền doanh nghiệp.

*Đầu tư để liên doanh với nước ngoài, tranh thủ công nghệ mới, mở rộng thị trường xuất khẩu.

*Đầu tư để cải thiện điều kiện lao động của doanh nghiệp, bảo đảm yêu cầu bảo vệ môi trường theo quy định của pháp luật…

Trong một giai đoạn nhất định, một doanh nghiệp có thể có một hay nhiều mục tiêu đồng thời. Các mục tiêu của doanh nghiệp lại có thể thay đổi theo thời gian.

Các hình thức đầu tư và nguyên tắc quản lý đầu tư ở các doanh nghiệp

• Các hình thức đầu tư

Việc sắp xếp các hình thức đầu tư không có tính chất cố định, mặc dù vậy có thể phân chia hình thức đầu tư như sau:

• Đầu tư gián tiếp

Đây là hình thức bỏ vốn vào hoạt động kinh tế nhằm đưa lại hiệu quả cho người có vốn cũng như cho xã hội, những người có vốn không tham gia trực tiếp vào quản lý hoạt động đầu tư. Hoạt động đầu tư gián tiếp được biểu hiện dưới nhiều hình thức khác nhau như mua cổ phiếu, tín phiếu.

Đầu tư gián tiếp là một loại hình khá phổ biến hiện nay, do chủ đầu tư có tiềm lực kinh tế nhưng không có điều kiện và khả năng tham gia đầu tư trực tiếp.

• Đầu tư trực tiếp

Đây là hình thức đầu tư mà người có vốn tham gia trực tiếp vào hoạt động và quản lý hoạt động đầu tư, họ biết được mục tiêu của đầu tư cũng như phương thức hoạt động của số vốn mà họ bỏ ra. Hoạt động đầu tư trực tiếp cũng được biểu hiện dưới nhiều hình thức khác nhau như hợp đồng liên doanh, công ty cổ phần, mở rộng, tăng năng lực sản xuất.

Đầu tư trực tiếp có thể chia thành hai nhóm là đầu tư chuyển dịch và đầu tư phát triển.

• Đầu tư chuyển dịch có nghĩa là sự chuyển dịch vốn đầu tư từ tài sản người này sang người khác theo cơ chế thị trường của tài sản được chuyển dịch. Hay chính là việc mua lại cổ phần trong doanh nghiệp nào đó. Việc chuyển dịch này không ảnh hưởng gì đến vốn của doanh nghiệp nhưng có khả năng tạo ra một năng lực quản lý mới, năng lực sản xuất mới. Tiến hành cổ phần hoá các doanh nghiệp ở nước ta hiện nay là một hình thức đầu tư chuyển dịch.
• Đầu tư phát triển là hình thức đầu tư quan trọng và chủ yếu. Người có vốn đầu tư gắn liền với hoạt động kinh tế của đầu tư. Hoạt động đầu tư trong trường hợp này nhằm nâng cao năng lực của các cơ sở sản xuất theo hướng số lượng và chất lượng, tạo ra năng lực sản xuất mới. Đây là hình thức tái sản xuất mở rộng và cũng là hình thức đầu tư quan trọng tạo ra việc làm mới, sản phẩm mới và thúc đẩy kinh tế phát triển.

Trong đầu tư phát triển, việc kết hợp giữa đầu tư theo chiều sâu và chiều rộng là một vấn đề có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả kinh tế của đầu tư.

Đầu tư theo chiều sâulà đầu tư vào việc áp dụng các kỹ thuật sản xuất tiên tiến và máy móc tiến bộ, có hiệu quả hơn thể hiện ở chỗ khối lượng sản phẩm và chất lượng sản phẩm tăng lên nhưng số lượng lao động tham gia vào quá trình sản xuất vẫn giữ nguyên hay ít hơn, đồng thời không làm tăng diện tích sản xuất của các công trình và doanh nghiệp được dùng cho quá trình sản xuất.

Đầu tư theo chiều rộnglà đầu tư để mở rộng quy mô sản xuất với kỹ thuật và công nghệ lặp lại như cũ.

Như vậy có thể thấy rằng đầu tư gián tiếp hay đầu tư chuyển dịch không tự nó vận động và tồn tại nếu như không có đầu tư phát triển. Ngược lại, đầu tư phát triển có thể đạt được quy mô lớn nếu có thể sự tham gia của các hình thức đầu tư khác.

Trong nền kinh tế thị trường hiện nay, Chính phủ không áp đặt một hình thức đầu tư nào bắt buộc với mọi thành phần kinh tế, nhưng Nhà nước phải có sự can thiệp nhất định để đảm bảo cho thị trường đầu tư phát triển phù hợp với sự tăng trưởng kinh tế. Còn đối với doanh nghiệp luôn phải phấn đấu đạt được mục tiêu chiến lược trong từng thời kỳ nhằm đạt được lợi ích cao nhất cho doanh nghiệp trên cơ sở tuân theo các nguyên tắc quản lý đầu tư.

• Các nguyên tắc quản lý đầu tư ở các doanh nghiệp

Quản lý đầu tư: là một tập hợp những biện pháp của Nhà nước hay chủ đầu tư để quản lý quá trình đầu tư kể từ bước xác định dự án đầu tư, đến các bước thực hiện đầu tư và bước khai thác dự án để đạt được những mục đích đã định.

• Quản lý đầu tư của doanh nghiệp phải dựa vào mục tiêu chiến lược sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp ở từng thời kỳ, vào các mục tiêu cụ thể do các dự án đầu tư đề ra nhằm đạt được lợi ích cao nhất cho doanh nghiệp, nhưng phải phù hợp với đường lối phát triển của đất nước, phù hợp với pháp luật và quy định có liên quan đến đầu tư.
• Quản lý đầu tư của doanh nghiệp phải đảm bảo sản xuất ra những sản phẩm và dịch vụ được thị trường chấp nhận về giá cả, chất lượng, đáp ứng được lợi ích của doanh nghiệp, người tiêu dùng và mục tiêu phát triển của đất nước.
• Quản lý đầu tư của doanh nghiệp phải luôn dựa trên những khoa học của các kiến thức về sản xuất kinh doanh, dựa trên các kinh nghiệm và nghệ thuật kinh doanh đã được kết luận và luôn luôn sáng tạo mới.
• Quản lý đầu tư của doanh nghiệp phải xuyên suốt mọi giai đoạn kể từ khi lập dự án đầu tư đến giai đoạn thực hiện và vận hành dự án đầu tư, bảo đảm sự phù hợp giữa tính toán dự án đầu tư theo lý thuyết và theo thực tế, đảm bảo thực hiện đúng trình tự đầu tư.