Tại sao một số nhà kinh tế muốn loại bỏ tiền mặt?

Nguồn: “Why some economists want to get rid of cash“, The Economist, 16/08/2016

Biên dịch: Lê Thị Hồng Loan | Biên tập: Lê Hồng Hiệp

Tiền là một trong những phát minh vĩ đại nhất của nhân loại; một sự cải tiến lớn nếu so với việc phải mang loanh quanh cừu hoặc các kiện cỏ khô (để đi đổi các hàng hóa khác). Mặc dù có sự phát triển của các hình thức thanh toán khác, tiền mặt vẫn giữ được những phẩm chất mà các phương thức khác không thể có được, trong đó có khả năng ẩn danh, thanh toán ngay lập tức, được chấp nhận rộng rãi và là một cơ chế tương đối không liên quan đến công nghệ. Nó có thể được sử dụng ngay cả khi lưới điện bị cắt hoặc các ngân hàng đều bị tấn công. Tuy nhiên, hiện nay ngày càng nhiều nhà kinh tế kêu gọi loại bỏ tiền mặt. Tại sao lại như vậy?

Trong cuốn The Curse of Cash (Lời nguyền của Tiền mặt), phát hành ngày 16/08/2016, Kenneth Rogoff đưa ra các lập luận ủng hộ việc dần dần loại bỏ phần lớn các loại tiền giấy. Ông thừa nhận rằng tiền giấy chắc chắn mang lại lợi ích, nhưng những lợi ích này bị làm lu mờ bởi các chi phí liên quan tới mặt tiêu cực của nó. Lấy ví dụ về khả năng ẩn danh. Cùng với khả năng cho phép thanh toán cho một cuộc tiếp đãi bê tha hoặc một dịch vụ ngoài luồng mà không khiến chúng xuất hiện trên hồ sơ ngân hàng hoặc sao kê thẻ tín dụng, điều này cũng cho phép bọn tội phạm tài trợ cho các hoạt động của mình, đồng thời giúp ích cho những người trốn thuế. Con số 1,4 nghìn tỷ USD lưu hành bên ngoài hệ thống ngân hàng, chỉ tính riêng đồng đô la và chủ yếu là các tờ tiền mệnh giá cao, có thể cho thấy rằng mỗi gia đình bốn người tại Mỹ có thể có 13.600 USD dưới dạng tờ 100 USD được giấu trong các lọ mứt. Điều đó là khó xảy ra. Theo Rogoff, phần lớn nguồn cung tiền của các quốc gia giàu có được sử dụng để tạo thuận lợi cho việc trốn thuế và các hoạt động bất hợp pháp như buôn người và tài trợ khủng bố.

Một số người, trong đó bao gồm Rogoff, cho rằng một thế giới không dùng tiền mặt cũng sẽ khiến cho chính sách tiền tệ trở nên hiệu quả hơn bởi vì người tiết kiệm sẽ không còn có thể giắt tiền dưới nệm trong trường hợp lãi suất âm. Và như những người bán hàng và các doanh nghiệp tại các quốc gia sử dụng tương đối ít tiền mặt, chẳng hạn như Thụy Điển, đang phát hiện ra, áp dụng thanh toán điện tử còn có những lợi ích thực tế khác so với tiền mặt, bao gồm các lợi ích về an ninh, chi phí thấp hơn, vệ sinh và tiện lợi, cho cả doanh nghiệp và khách hàng.

Không phải là không có khó khăn trong việc loại bỏ tiền mặt. Một số ý kiến phản đối có thể được dễ dàng bác bỏ, chẳng hạn như một tuyên bố được đưa ra bởi một phần năm số người Đức trong một cuộc khảo sát gần đây, trong đó những người tham gia trả lời rằng họ thích cảm giác mang theo tiền mặt. Nhưng có những vấn đề khác sẽ khó bác bỏ hơn. Trở ngại lớn nhất là việc mất đi khả năng ẩn danh và rủi ro rằng một số bộ phận của xã hội sẽ bị loại ra khỏi hệ thống tài chính, trong một thế giới nơi mà điện thoại thông minh và các loại thẻ ngân hàng trở thành cách duy nhất để thanh toán.

Vấn đề ẩn danh có thể được giải quyết một phần bằng cách giữ lại những tờ tiền mệnh giá nhỏ và tiền xu; đủ cho người dùng có thể tiếp tục mua phim người lớn, cần sa và quà sinh nhật, nhưng không đủ nhiều để mua bất động sản.

Vấn đề về loại trừ tài chính thì phức tạp hơn. Trong một thế giới gần như không dùng tiền mặt, các nhóm dễ bị ảnh hưởng, chẳng hạn như người nghèo, người già và người di cư, có thể gặp nhiều thiệt thòi hơn, và những người mà thu nhập của họ đặc biệt phụ thuộc vào tiền mặt, chẳng hạn như các nhà thờ, các tổ chức từ thiện và những người vô gia cư, có thể sẽ gặp phải một sự sụt giảm về thu nhập. Nhưng những thay đổi có thể được thực hiện dần dần và theo một cách thông minh, ví dụ bằng cách thanh toán các khoản phúc lợi bằng các thẻ ghi nợ trả trước và cung cấp cho các tổ chức từ thiện các máy đọc thẻ không cần quẹt. Sự chuyển đổi như vậy trong thực tế có thể làm gia tăng khả năng tham gia tài chính, bằng cách bảo đảm cung cấp tài khoản ngân hàng cho các cá nhân không có tài khoản ngân hàng.

Cuộc tranh luận này làm dấy lên những phản ứng mạnh mẽ; Bild, một tờ báo Đức, gần đây đã tổ chức một cuộc phản đối của các độc giả chống lại quy định giới hạn €5.000 ($5.633) đối với các giao dịch tiền mặt. Và các học giả Đức đã lập luận rằng việc cấm tiền mặt sẽ không kết thúc một cách kỳ diệu tình trạng tội phạm và các giao dịch chợ đen: gian lận điện tử, tội phạm mạng và thanh toán ẩn danh trực tuyến không quá khó đối với những người có kỹ năng và quyết tâm. Tuy nhiên, khi các nước giàu đang ngày càng tách ra khỏi tiền mặt, với một số cửa hàng và quán cà phê hoàn toàn không chấp nhận tiền mặt, các nhà kinh tế đã có thể nhìn thấy bằng chứng sớm của các lợi ích khi không dùng tiền mặt – cũng như sự tương đối dễ dàng của quá trình chuyển đổi này.