Sự thích ứng của thân

Thích ứng để hấp thu ánh sáng

Thân mọc từ trên cao để lá có thể hấp thu ánh sáng và cây có khi cao đến hàng trăm mét như Sequoia, Eucalyptus … Trong rừng, các dây leo dù có thân mềm yếu vẫn có thể ở trên cao nhờ sự trườn hay bò trên nhánh các cây đại mộc khác. Các cây mọc trườn nầy có thể rất dài như một số những dây đậu có thể dài từ 300 - 500m; thân của các dây nầy có mạch gỗ rất to, sự dẫn truyền mau lẹ và nhựa nguyên được đưa đi rất xa.

Cây phụ sinh

Là cây sống tự túc trên cây khác, có đặc tính của những cây sống trong vùng khô với khí khẩu dễ đóng lại, lớp cutin bên ngoài lớp tế bào biểu bì của thân và lá thường rất dày, thân ngắn lại, lá có khi teo mất hay biến thành gai nhọn; hoặc bên ngoài thân có nhiều lông dày bao phủ như ở nhiều loài ráng, hoặc thân có lá rụng vào mùa khô. Nhiều loài ráng có thân lá có vai trò hấp thu nước để nuôi cây; ta phân biệt:

* Cây tiền phụ sinh gồm những cây sống hoàn toàn phụ sinh như rêu, Drymoglossum, nhiều phong lan …

* Bán phụ sinh khi cây sống phụ sinh lúc nhỏ, cây lớn lên thì sống độc lập (giả phụ sinh). Ví dụ: nhiều loài da (Ficus).

* Tích phụ sinh khi cây có nhiều hình thể đặc sắc: rễ nhiều và làm thành bông đá thấm và giữ nước của nhiều loài ráng và lan; lá làm thành những bầu hứng nước và mùn như Ráng ổ rồng (Plarycerium), Ráng đuôi phụng (Drynaria), Aglaomorpha, Dischidiarafflesiana.

* Hư căn phụ sinh khi cây chỉ còn rễ móc vào cây chủ hay có khi biến đi mất; chính lá có vai trò hấp thu nước và muối khoáng cho cây.

Thích ứng vào khí hậu khô và nóng

Một số thực vật sống ở vùng sa mạc và bán sa mạc, lá là một trở ngại cho thân vì hấp thu quá nhiều sức nóng và làm mất nước. Cây thường thay đổi để thích nghi:

- Lá từ từ nhỏ lại và thân sẽ chứa lục lạp, gặp ở Mộc tặc (Equisetum), Phi lao (Casuarina), Allocasuarina, Xác pháo (Russelia) … lá rất nhỏ mọc vòng quanh mắt (diệp chi = cladode) và thân màu xanh vì chứa nhiều lục mô hình hàng rào. Nhiều cây sa mạc thuộc họ Xương rồng (Cactaceae) như xương rồng vợt (Opuntia) hoàn toàn không có lá. Cây thân mập của họ Thầu dầu (Euphorbiaceae) không còn lá và nhiệm vụ đồng hóa hoàn toàn do thân; các thân nầy hoặc dẹp ra như ở Quỳnh hoa (Epiphyllum) … hay có nhiều khía như ở Xương rồng (Euphorbia antiquorum) có nhiều tế bào nhu mô dự trữ nước nằm trong vùng vỏ, Long cốt (Cereus) … Biểu bì của các cây nầy thường có nhiều lớp và bên ngoài được bao phủ bởi lớp cutin dày.

- Lóng ngắn lại, thân trở nên lùn do tác động trực tiếp của nhiệt độ cao; đó là sự khác biệt của nhiệt độ tối đa ban ngày và tối thiểu ban đêm của ánh sáng mạnh. Nightingale cho rằng nhiệt độ cao làm cho tượng tầng libe gỗ mau hoạt động.

Thích ứng vào khí hậu có mùa

Về phương diện sinh lý, mùa lạnh tương đương với mùa khô vì nước đong lại và sự hấp thu nước trở nên khó. Cây cỏ thích ứng bằng nhiều cách:

- Cây đại mộc và cây tiểu mộc có lá rụng vào mùa đông hay mùa khô như phượng vĩ, cao su, bằng lăng, giá tị …

- Nhiều cây thân cỏ chống chịu thời tiết bằng củ. Vào mùa thuận hợp, thân mang nhiều lá, cây đồng hóa, sinh dục và đồng thời tích chứa trữ liệu trong các cơ quan mọc dưới đất; vào mùa không thuận hợp, lá rụi đi và cây sống chậm lại hoặc với căn hành (rhizome) như ngải hoa (Canna), cỏ ống (Panicum repens) …thân củ như nưa (Taccaleontopetaloides), cỏ cú (Cyperus rotundus) … hay bằng hành như hành (Lilium) …

- Cây nhứt niên và cây đoản sinh thực vật tránh mùa không thuận hợp bằng cách có một chu trình phát triển rất mau lẹ xảy ra và kết thúc trong một mùa thuận hợp. Vào mùa khô hay mùa đông chỉ còn hột tồn tại.

Thích ứng sống trong môi trường nước và đầm lầy

Sự thích ứng nầy tạo ra nhiều biến đổi trong cơ cấu của thân:

- Thân có nhiều đạo, bọng chứa đầy không khí làm cho thân nhẹ lên. Hơn nữa, môi trường nước ít dưỡng khí, bộng, giúp cho cây tích chứa không khí cần cho sự trao đổi trong quang hợp và hô hấp.

- Nhu mô vỏ ít đi, biểu bì có chứa lục lạp, khẩu gia tăng nhứt là thủy khẩu, lớp cutin bên ngoài biểu bì mỏng đi hay có khi biến mất nhưng có khi lại có lớp sáp bao phủ nên thân không bị nước dính làm nặng.

- Cương mô và giao mô ít phát triển và thân trở nên mềm yếu.

- Mạch gỗ giảm đi do sự chuyên chở nhựa nguyên không cần thiết lắm.

- Miền vỏ trở nên quan trọng hơn miền trụ trung tâm nên phẩu thức ngang của thân trông giống như của rễ.

Cây sống trong môi trường mặn có nhiều đặc điểm tương tự cây sống vùng sa mạc; lá của Sarcocornia cũng chỉ là các vảy.

Câu hỏi: 1. Liệt kê các loại thân khí sinh.

2. Bằng hình vẽ phân biệt cơ cấu sơ lập của thân song tử diệp và thân đơn tử diệp.

3. Có thể dựa vào hình thái ngoài để phân biệt thân đơn tử diệp và thân song tử diệp

hay không?

4. Có phải thân hàng năm luôn là thân cỏ? Hãy giải thích.

5. Hãy giải thích: mắt, lóng, nách lá, chồi ngọn, chồi nách, chồi bất định.

6. Trong suốt sự hình thành vỏ cây, lớp biểu bì ở thân sẽ như thế nào?