Sự phân bố khí áp Một số loại gió chính

BÀI 12: SỰ PHÂN BỐ KHÍ ÁP. MỘT SỐ LOẠI GIÓ CHÍNH (Bài 15 - Ban nâng cao) I. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI Giải bài tập 1 trang 48 SGK địa lý 10: Em hãy nêu những nguyên nhân làm thay đổi khí áp. Trả lời Những nguyên nhân làm thay đổi khí áp: - Khí áp thay đổi theo độ cao: càng lên cao khí áp càng giảm. - Khí áp thay đổi theo nhiệt độ: nhiệt độ tăng thì khí áp giảm và ngược lại. - Khí áp thay đổi theo độ ẩm: không khí ẩm chứa nhiều hơi nước nhẹ hon không khí khô nên ...

BÀI 12: SỰ PHÂN BỐ KHÍ ÁP. MỘT SỐ LOẠI GIÓ CHÍNH

(Bài 15 - Ban nâng cao)

I. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI

Giải bài tập 1 trang 48 SGK địa lý 10: Em hãy nêu những nguyên nhân làm thay đổi khí áp.

Trả lời

Những nguyên nhân làm thay đổi khí áp:

- Khí áp thay đổi theo độ cao: càng lên cao khí áp càng giảm.

- Khí áp thay đổi theo nhiệt độ: nhiệt độ tăng thì khí áp giảm và ngược lại.

- Khí áp thay đổi theo độ ẩm: không khí ẩm chứa nhiều hơi nước nhẹ hon không khí khô nên có khí áp thấp hơn không khí khô.

Giải bài tập 2 trang 48 SGK địa lý 10: Dựa vào hình 12.1, hãy trình bày hoạt động của gió Tây ôn đới và gió Mậu dịch.

Trả lời

- Gió Tây ôn đới: Thổi từ áp cao chí tuyến (áp cao cận nhiệt) về áp thấp ôn đới. Gió này cỏ hướng tây nam ờ bán cầu Bẳc (do lực côriôlit làm lệch về bên phải) và hướng tây bắc ở bán cầu Nam (do lực côriôlit làm lệch về bên trái).

- Gió Mậu dịch: Thổi từ áp cao chí tuyến về áp thấp Xích đạo. Do tác dộng cùa lực côriôlit, gió có hướng đôntĩ bắc ở bán cầu Bắc và đông nam ở bán cầu Nam.

Giải bài tập 3 trang 48 SGK địa lý 10: Dựa vào các hình 12.2 và 12.3, hãy trình bày hoạt động cua gió mùa ở vùng Nam Á và Đông Nam Á.

Trả lời

- Vào mùa hạ: Khu vực Nam Á và Đông Nam Á bị đốt nóng mạnh mẻ do đó hình thành nên một vùng áp thấp có trung tâm ở Nam Á. Gió Mậu dịch từ áp cao chí tuyến bán cầu Nam vưọt Xích đạo và bị lệch hướng thành gió tây nam thổi vào Nam Á và Đông Nam Á. Đó là gió mùa mùa hạ.

- Vào mùa đông: Khu vực Bắc Á bị hóa lạnh mạnh mẽ hình thành nên ở đây một áp cao. Gió sẽ thổi từ áp cao này qua Nam Á và Đông Nam Á xuống vùng áp thấp Xích đạo theo hướng bắc - nam nhưng bị lệch hướng thành gió đông bắc.

Giải bài tập 4 trang 48 SGK địa lý 10:  Dựa vào các hình 12.4, 12.5, hãy trình bày và giải thích hoạt động của gió đất và gió fơn.

Trả lời

- Hoạt động của gió đất: tham khảo trả lời giữa bài

- Hoạt động cùa gió fơn:

Khi gió ẩm và mát thổi tới một dãy núi, gió bị chặn lại và bị đẩy lên cao, nhiệt độ không khí giảm theo tiêu chuân của khí ẩm, trung bình giảm 6°C/1000m. Vì nhiệt độ hạ nên hơi nước ngưng tụ thành mây và tạo mưa. Gió vượt sang sườn bên kia trở nên khô, nhiệt độ lại tăng theo tiêu chuẩn khí khô, trung binh 10°C/1000m nên gió rất khô và nóng, người ta gọi đó là gió fơn.

II. KIẾN THỨC KHOA HỌC

1.

2. Gió Tín phong và vĩ độ ngựa

“... Trước kia, các thương nhân La Mã lợi dụng những đường đi đều đặn của gió - gió mùa - để trương buồm vượt bể sang Ấn Độ. Ngày nay, các nhà hàng hải đà tìm được những người bạn đường mới: họ biết rằng ở gần đường Xích đạo có gió Tín phong thổi luôn theo hướng từ đông bác xuống tây nam.

Những thuyền Tây Ban Nha kiểu Crl-stốp Cô-lông đã theo con đường đó sang “Đông Án Độ” (mà thực chất là sang châu Mĩ). Các thủy thủ trên thuyền rất ngạc nhiên thấy rằng gió luôn luôn đưa họ về phía Tây, đến cả những cây cối ở “Đông Ấn Độ” cũng ngả về phía Tây dường như chỉ đường cho họ.

Sau đó không lâu, có một nhà hàng hải Tây Ban Nha hoàn thành một phát kiến kì lạ. Ông thấy một “dòng sông” xanh nhợt chảy giữa biên khơi xanh thầm. “Dòng sông” đó rất dễ nhận, bởi vì màu sắc của sông khác hẳn với màu nước biển và nước lại ấm hơn. “Dòng sông” ấy cũng chảy với tốc độ giống như tốc độ cùa các sông trên lục địa. Nhưng “sông” rộng hơn nhiều và sâu hơn nhiều. Người ta gọi dòng nước biển đó là dòng Gơn-xtrim có nghĩa là “dòng nước vịnh”. Bởi vì nó chảy từ vịnh Mê-hi-cô ở châu Mĩ về. Gió Tín phong đêm ngày dồn nước vào vịnh, nước đó thành một dòng sông không lồ chảy qua eo biển Phlo-ri-đa, eo biển này như dành riêng cho nó dùng vậy. Gió và nước cùng chung một cuộc sổng. Gió Tín phong tham dự vào việc buôn bán cùa người châu Âu. Trách nào người Anh mãi tới ngày nay vẫn gọi gió Tín phong là gió “Mậu dịch”. Và các vĩ độ 30° ở phía Bắc và phía Nam Xích đạo gọi là “vĩ độ ngựa”. Ở đó là một vùng luôn luôn lặng gió. (Nguỵên nhân là do không khí bị mặt đất đót nóng ờ Xích đạo và bay lên cao rồi dồn vê hai cực, đến khu vực vĩ độ 30° - 35⁰ không khí đã lạnh hẳn và giáng xuống rất mạnh tạo thành một vùng áp cao luôn luôn lặng gió).

Trong thời đại còn dùng thuyền buồm, các nhà hàng hải đà từng phải dừng ở đấy hàng tuần lễ để đợi gió. Những thứ hàng xuất khẩu từ châu Âu, ngoài các vật dụng ra còn có ngựa. Vì khi châu Mĩ mới được phát kiến, ở đó không hề có một con ngựa nào. Thuyền buồm không gặp gió đành phải thà neo. Vì phải đợi gió quá lâu ngày, ngựa không có cỏ tươi nên chêt đói, họ đành phải vứt ngựa xuông biển. Vì thế những nơi đó mang cái tên rất ki quái là “vĩ độ ngựa”....

3. Quan sát gió để dự báo sự xuất hiện của bão ở nước ta

Gió và nhất là sự đổi hựớng đột ngột cùa nó là một chỉ tiêu quan trọng được vận dụng đê dự báo thời tiết, đặc biệt là sự xuất hiện của bão. Thông thường, gió thôi theo qui luật và theo một hướng nhất định thịnh hành trong mùa. Vùng Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ về mùa hè, khoảng tháng 7, tháng 8 thịnh hành hướng gió Đông Nam. Nếu gió đột ngột chuyển hướng Tây, Tây Bắc hay hướng Bắc là dấu hiệu báo có bão kéo tới. Bởi vậy, dân gian có câu:

“Gió bấc heo may, chuồn chuồn bay thì bão”

Hay “Tháng bảy heo may, chuồn chuồn bay thì bão”

Gió bấc chính là gió Đông Bắc và gió heo may là tên gọi địa phương quen gọi loại gió này. Theo kinh nghiệm dân gian, nếu mùa hè đột nhiên có gió heo may thổi và thấy chuồn chuồn bay ra nhiều thì là triệu chứng báo có bão.

Theo các nhà khí tượng giải thích: bão là một xoáy thuận có cấp gió đạt trên cấp 8 theo cấp gió Bo-pho. Khí áp ở trung tâm bão giảm xuống rất thấp, cho nên trong con bão gió thổi xoáy từ ngoài vào trong theo hướng ngược chiều kim đồng hồ ở bán cầu Bắc. Vì vậy ở mỗi địa điểm khác nhau so với tâm bão sẽ có hướng gió khác nhau. Tuy nhiên, tùy vào vị trí địa phương đó ở phía Bắc hay phía Nam đường đi cùa bão mà gió có sự thay đổi hướng khác nhau trong quá trình bão đến và đi qua. Nếu vùng bão sắp đổ bộ nằm ờ phía Nam đường đi cùa bão, thì khi bão đến và đi qua gió sẽ đổi hướng ngược chiêu kim đồng hồ: lúc bão ở xa gió có hướng Tây, khi bão đến gần gió sẽ chuyển hưóng Tây Nam, rồi hướng Đông Nam, khi bão đi qua gió sỗ có hướng Đông Bắc. Còn nếu vùng đó nằm ở phía Bắc đường đi cùa bão thì gió sẻ đôi hướng cùng chiều kim đồng hồ: lúc bão ở xa gió sẽ có hướng Tây, khi bão đến gần sẽ có hướng Tây Bắc rôi hướng Đông Bắc, khi bão đi qua gió sẽ cỏ hướng Đông Nam. (Nhớ là bão ở đây đổ bộ từ Biên Đông vào nước ta).

Như vây, nếu ở khu vực Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ vào mùa hè thấy gió đột ngột chuyển hướng Đông Bắc là triệu chứng có bão. Đồng thời với sự thay đổi hướng gió, do không khí tăng ẩm trước khi mưa bão xảy ra nên nếu thấy chuồn chuồn bay ra thì chẳc chắn có bão.