Soạn bài: Trao duyên - Truyện Kiều trang 103 SGK Ngữ văn 10

3. Chủ đề

Đoạn trích thể hiện bi kịch tình yêu, thân phận bất hạnh và sự hy sinhl quên mình của Kiều vì người yêu. Qua đó đoạn trích cũng thể hiện tàil năng miêu tả nội tâm nhân vật của Nguyễn Du. Nghệ thuật miêu tả tâm trạng nhân vật, độc thoại nội tâm nhân vật...

- Nội dung chính: Đoạn trích là những dòng thơ lâm li, đau đớn bậc nhất trong Truyện Kiều, biểu hiện bi kịch tình yêu tan vỡ mà thực chất là bi kịch của một số phận bất hạnh, sự hi sinh của Thúy Kiều khiến nàng trở nên cao thượng. Nỗi đau đớn xót xa của nàng lại cho thấy cái giá của sự hi sinh. Đoạn trích không chỉ thể hiện "nổi thông cảm lạ lùng” của Nguyễn Du với số phận con người mà đã thức tỉnh ý thức về tình yêu, hạnh phúc, cá nhân. Đó là tư tưởng nhân đạo cao cả và sâu sắc.

- Đặc sắc nghệ thuật: Đoạn trích được viết "như có máu chảy đầu ngọn bút, nước mắt thấm trên tờ giấy". Đó là khả năng thấu hiểu và khắc họa tâm lí nhân vật một cách tài tình. Trong đoạn trích Nguyễn Du đã sử dụng thành công lời đối thoại nội tâm, lời độc thoại nội tâm và lời nửa! trực tiếp của nhân vật.

HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI CÂU HỎI

Câu 1. Anh (chị) có suy nghĩ gì về nhan đề đoạn trích ”Trao duyên“?

- Tên gọi của đoạn trích là do nhà soạn sách đặt tạo một ấn tượng đặc biệt đối với người đọc, gây cho ta nhiều băn khoăn: tại sao lại Trao duyên bời từ xưa đến nay người ta sử dụng sự trao đổi những dạng vật chất có định lượng, trong khi đó tình yêu thường thể hiện tính ích kỉ, là cái riêng không thể chia sẻ của mỗi người...

- Với Kiều, mối duyên của Kim là một định mệnh, đó là một tình yêu đẹp. Vậy mà giờ nàng phải trao nó lại cho Thúy Vân là một nghịch cảnh éo le, một bi kịch đầy nước mắt...

Với nhan đề đó, người soạn sách đã giới thiệu được sự việc chính và tâm trạng của người trong cuộc được thể hiện trong đoạn trích.

Câu 2. Anh (chị) hãy phân tích những bối rối, thẹn thùng, nhưng lại rất khéo léo trong hành động "cậy, lạy, thưa..." của Thúy Kiều khỉ chuẩn bị trao duyên cho em?

- Kiều là mẫu người giàu lòng hi sinh, luôn quên đi nỗi đau riêng của riêng mình để lo cho mọi người. Trao gửi tình đầu là sự đau lòng, nhưng Kiều vẫn nghĩ mình đang đưa phần thiệt thòi cho em, mặc em gánh chịu. "Cậy" là nhờ cậy, tin cậy, chị nhờ cậy, tin cậy em, mong em chịu lời, tự rằng buộc Vân vào trách nhiệm. Đồng thời với người được "Cậy" cũng khó có thể chối từ. Với hành đồng cậy, Kiều không chỉ nghĩ cho Thúy Vân mà cho cả Kim Trọng.

- "Lạy" là hành động Kiểu thực hiện để tạo ra cái không khí thiêng liêng cho cuộc trao duyên, cũng là thể hiện lòng biết ơn khi Kiều hiểu được phần nào sự hi sinh của Vân.

Câu 3. Việc Kiều nhắc đến những kỷ niệm của tình yêu có ý nghĩa gì?

Việc Kim - Kiều hẹn ước Vân không hề biết. Vì vậy mà Kiều phải kể rõ nguồn cơn cho Vân nghe, nàng kể tha thiết không hề giấu diếm. Trong khi kể với Thúy Vân, Kiều tưởng như sống lại với những kỷ niệm tình yêu:

- Cảnh cùng chàng Kim tặng nhau quạt để nhỏ ý ước hẹn trăm năm ("khi ngày quạt ước")

- Cảnh hai người ngồi uống chén rượu thề để nguyện chung thủy ("khi đêm chén thề")

- Những kỉ vật của tình yêu ("Chiếc vành với bức tơ mây')

Đặc biệt là Kiều tưởng nhớ lại sự kiện đêm thề nguyền thiêng liêng:

- Cảnh Kim trọng cho thêm hương vào lò hương ("mảnh hương nguyền", "đốt lò hương ấy").

- Cảnh nàng đàn cho Kim Trọng nghe ("phím đàn", "so tơ phím này") Thúy Kiều nói với Thúy Vân mà như nói với chính mình và nói cùng chàng Kim. Những từ ngữ trên cho thấy trong tâm hồn Kiều, những kỷ niệm tình yêu có sức sống mãnh liệt. Thúy Kiều hy sinh tình yêu, trao duyên cho Thúy Vân nhưng con người lý trí không ngăn được con người tình cảm. Thúy Kiều đã để trái tim mình thuộc về tình yêu, sống với tình yêu. Trong tình yêu, Thúy Kiều là người vô cùng sâu sắc và tinh tế.  Tất cả những kỷ niệm về tình yêu được nàng cất giữ cẩn thận_ẽ Nàng trao duyên cho Thúy Vân nhưng không thể trao tình. Nàng trao cho Thúy Vân những kỷ vật nhưng không thể trao những kỷ niệm của tình yêu. Bi kịch đó khiến Kiều vô cùng đau đớn.

Câu 4.  Hãy tìm những từ ngữ cho thấy Kiều nghĩ đến cái chết. Việc tập trung dày đặc những từ ngữ đó có ý nghĩa gì? (2 - SGK)

Suốt quá trình trao duyên, Kiều luôn nghĩ đến cái chết. Khi thuyết phục em nhận lời trao duyên. Kiều đã lấy cái chết làm lời ủy thác ("Chị dù thịt nát xương mòn/ Ngậm cười chín suối hãy còn thơm lây"). Trao kỉ vật cho Thúy Vân xong, Kiều lại nghĩ đến cái chết. Cả một đoạn thơ dài hiện lên mảnh hồn oan sau khi chết của Thúy Kiều như một nỗi ám ảnh: "Trông ra ngọn cỏ lá cây/ Thấy hiu hiu gió thì hay chị về”, “hồn", "dạ đài cách mặt khuất lời", "Người thác oan"... Thúy Kiều liên tưởng mảnh hồn oan của mình với hồn ma Đạm Tiên và dự cảm cái chết của mình cũng đầy oan nghiệt. Tiếng nói của Thúy Kiều là tiếng nói thương thân, xót phận của một người con gái tha thiết với tình yêu và không đươc sống trong tình yêu, nguyện thủy chung với mối tình đầu mà đành chấp nhận "đứt gánh tương tư", "trâm gãy gương tan". Kiều nghĩ đến cái chết và cảm thấy đây là cái chết đầy oan nghiệt.

Nếu liên tưởng rộng đến những sáng tác khác của Nguyễn Du như: Văn tế thập loại chúng sinh (Văn chiêu hồn), Phản chiêu hồn, Độc Tiểu Thanh kí... ta sẽ nhận thấy một mô-tip nghệ thuật, gọi hồn, tri âm cùng người đã khuất. Sở đĩ có điều này là vì nhà thơ chịu ảnh hưởng của thuyết "luân hồi" trong đạo Phật. Nhưng sâu sắc hơn là nhà thơ luôn quan tâm đến nỗi "kì oan" (nỗi oan kì lạ) của con người. Con người chết đi mà không được siêu thoát, những mảnh hồn oan còn vật vờ cõi nhân gian. Bằng cách này, nhà nhân đạo chủ nghĩa Nguyễn Du đã vượt qua biên giới của sự sinh hóa, trụ diệt để xót đau cho những kiếp đời bất hạnh, oan ức. Đây là một phương diện độc đáo trong tư tưởng nhân đạo của Nguyễn Du.

Câu 5. Kiều đối thoai với những ai? Phân tích diễn biến tâm trạng của Kiều qua lời đối thoại trong đoạn trích.