Phân tích nghệ thuật tả cảnh qua tâm trạng của Nguyễn du trong Truyện Kiều

Trong Truyện Kiều, khi tả quang cảnh nơi mộ Đạm Tiên mà ba chị em Thúy Kiều đã gặp trong tiết Thanh minh, Nguyễn Du viết: Nao nao dòng nước uốn quanh, Dịp cầu nho nhỏ cuối ghềnh bắc ngang. Sè sè nấm đất bên đường, Rầu rầu ngọn cỏ nửa vàng nửa xanh. Nhưng cũng tại nơi có nhịp cầu và dòng nước chảy ấy, Thúy Kiều và Kim Trọng gặp nhau và lúc "khách đà lên ngựa, người còn ghé theo", tác giả lại viết: Dưới cầu nước chảy trong veo, Bền cầu tơ liễu ...

Trong Truyện Kiều, khi tả quang cảnh nơi mộ Đạm Tiên mà ba chị em Thúy Kiều đã gặp trong tiết Thanh minh, Nguyễn Du viết:

Nao nao dòng nước uốn quanh,
Dịp cầu nho nhỏ cuối ghềnh bắc ngang.
Sè sè nấm đất bên đường,
Rầu rầu ngọn cỏ nửa vàng nửa xanh.

Nhưng cũng tại nơi có nhịp cầu và dòng nước chảy ấy, Thúy Kiều và Kim Trọng gặp nhau và lúc "khách đà lên ngựa, người còn ghé theo", tác giả lại viết:

Dưới cầu nước chảy trong veo,
Bền cầu tơ liễu bóng chiều thướt tha.

Tuy Nguyễn Du đều vẽ về một cảnh vật nhưng ở mỗi thời khắc, vật và cảnh hiện lên không hoàn toàn giống nhau.

Cùng cảnh vật ấy, nơi có "dộng nước" và "dịp cầu" nhưng hai bức tranh miêu tả lại rất khác nhau.

Quang cảnh nơi mộ Đạm Tiên mà ba chị em Thúy Kiều đã gặp trong tiết Thanh minh là một bức tranh phong cảnh được vẽ với những hình ảnh đều mang dáng dấp nhỏ nhoi, bé hẹp và phảng phất nỗi buồn của sự lụi tàn. Phút dịu êm của cảnh vật tạm lấp dần khoảng trống rất khó nguôi vơi của nồi buồn. Vừa khép lại vừa mở ra từ dòng nước, nhịp cầu một tâm trạng chênh vênh "Nao nao dòng nước uốn quanh". Dòng nước tâm tình sẻ chia ấy, nhịp cầu nên thơ như giấc mộng hiện lên ấy ru vỗ lòng người làm dịu lại cái nao nao từ ngày hội bước ra. Hai chữ “nao nao" (“Nao nao dòng nước uốn quanh”) đã nhuốm màu tâm trạng lên cảnh vật, cái "nao nao" của dòng nước, cái “nho nhỏ” của nhịp cầu đã gói được đường nét của cảnh vật. Phải chăng cái "nao nao” dòng nước ấy là cảm giác bâng khuâng xao xuyến của Thúy Kiều, báo trước một điều sắp xảy ra và điều gì đến đã đến: Nấm mộ Đạm Tiên xuất hiện. Nguyễn Du đã rất tài tình sử dụng các từ láy "sè sè", "rầu rầu" để miêu tả nấm mộ Đạm Tiên – một nấm mộ vô chủ đáng thương. Dòng nước "nao nao" như báo trước ngay sau lúc này thôi Kiều sẽ gặp phàng thư sinh "phong tư tài mạo tốt vời" Kim Trọng sẽ khởi đầu ám ảnh giấc mộng Tiền Đường đeo đẳng suốt mười lăm năm. Tất cả những hình ảnh đó báo hiệu cho sự khởi đầu một cuộc tình đầy dang dở, tiếc nuôi với Kim Trọng, khởi đầu những ngày tháng ảm đạm bạc mệnh.

Trái lại lần thứ hai, vẫn là nơi có dòng nước, nhịp cầu ấy nhưng lại mang một vẻ đẹp thiết tha, sâu lắng. Dường như cảnh vật cũng nói hộ cho nỗi vấn vương của cặp tình nhân. Khúc nhạc tình yêu trầm bổng ngân lên đã hòa nhịp trái tim đôi trai tài gái sắc Kim Trọng và Thúy Kiều. Nhẹ nhàng, thánh thót, cái phút ban đầu lưu luyến ấy được Nguyễn Du viết lại bằng hai câu thơ tả cảnh ngụ tình:

Dưới cầu nước chảy trong veo,
Bên cầu tơ liễu bóng chiều thướt tha.

Tình yêu ẩn kín trong tâm hồn mỗi con người, trong sáng, độc đáo mà Nguyền Du đã khéo léo mở ra:

Dưới cầu nước chảy trong veo,

Tại sao nhà thơ không dùng từ "trong vắt”, "trong suốt" mà lại "trong veo”? Ta chợt nhớ đến câu thơ trong Chinh phụ ngâm:

Ngồi đầu cầu nước trong như lọc
Đường bên cầu cỏ mọc còn non

vẫn dòng nước trong nhưng lại "trong như lọc". Vậy đó, mỗi thi nhân có cái nhìn riêng của mình, nó phù hợp với tâm trạng từng cảnh vật. Vì thế, trong Truyện Kiều, cùng một cảnh vật mà bức tranh vật và cảnh hiện lên khác nhau. Ở đây Nguyễn Du đã vẽ nên dòng nước trong veo lượn lờ uốn khúc dưới chân cầu. Nó thơ mộng, đẹp đẽ chứ không mang nỗi buồn “nao nao" của bức tranh đầu. Cảnh nên thơ và tình cũng đầy chất thơ "Bên cầu tơ liễu bóng chiều thướt tha". Hình ảnh "tơ liễu", gợi đến bóng nàng thiếu nữ liễu yếu đào tơ. Một chút gì mềm yếu ẩn hiện sau câu thơ: "Tơ liễu" lại xuất hiện trong bóng chiều bỗng trở nên thướt tha. Đẹp nhưng cũng đầy mong manh. Phút ban đầu gặp gỡ Kim – Kiều, "Tình trong như đã mặt ngoài còn e” e ấp ngại ngùng bởi lễ giáo phong kiến, bởi đạo đức gia phong nhưng họ cũng không ngăn được con tim đang thổn thức. Tình yêu nảy nở như nụ hoa có ai biết lúc nào tỏa hương. Tình cảnh ấy thật đẹp, thi vị, như những đợt sóng vỗ êm đềm, nhè nhẹ… Phút rung động của Thúy Kiều – Kim Trọng thật tế nhị, sâu lắng. Nó đẹp và hương sắc của nó lan tỏa ra cảnh vật. Từ láy "thướt tha" nhẹ nhàng như tình cảm thanh khiết của họ vừa chớm nụ.

Truyện Kiều là một tác phẩm mang nghệ thuật tả cảnh rất độc đáo – tả cảnh ngụ tình, một nghệ thuật đặc sắc của Nguyễn Du thông qua cảnh người đọc cảm nhận được tâm trạng buồn vui của nhân vật. Chính cái "nao nao" nhịp cầu "nho nhỏ" đã nói hộ lòng Kiều trước nấm mộ vô chủ – Đạm Tiên. Cùng dòng nước, nhịp cầu ấy lại mang một vẻ đẹp khác, một vẻ đẹp của tình yêu trong sáng của đôi trai tài gái sắc Kim – Kiều.