Phân tích chị em Thuý Kiều trong trích đoạn Truyện Kiều

Sau khi giới thiệu vẻ đẹp chung về hình thức lẫn tâm hồn của hai chị em bằng bốn câu thơ, Nguyễn Du bắt đầu miêu tả vẻ đẹp riêng của Thúy Vân:
 
Vân xem trang trọng khác vời,
Khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang.
Hoa cười ngọc thốt đoan trang.
Mây thua nước tóc, tuyết nhường màu da.
 
Chỉ vài nét chấm phá, bức chân dung của Thúy Vân hiện lên thật nghiêm trang, đứng đắn và phúc hậu. Gương mặt của nàng đầy đặn như mặt trăng tròn. Chân mày của nàng đẹp như mày của con bướm tằm. Đôi mắt của nàng đẹp như mắt của con phượng. Miệng của nàng nở nụ cười tươi như đóa hoa đang khoe sắc, tỏa hương. Tiếng nói của nàng trong như ngọc. Những làn mây trên không trung vẫn không đẹp bằng mái tóc mượt mà của nàng. Tuyết là biểu tượng của màu trắng nhưng phải nhường màu cho làn da mịn màng, trắng trẻo của nàng.
 
Bằng cách phối hợp các biện pháp nghệ thuật ước lệ, tượng trưng, ẩn dụ, nhân hóa, liệt kê, đối ngữ, thậm xưng và cách dùng các từ láy, từ Hán Việt một cách điêu luyện, Nguyễn Du không những miêu tả được vẻ đẹp ưa nhìn của Thúy Vân mà còn dự báo được tương lai của nàng. Đặc biệt, các từ “thưa”, “nhường” cho chúng ta thấy số phận bình an, tốt lành của Thúy Vân trên những chặng đường đời.
 
Còn đây là bức chân dung của nàng Kiều:
 
Kiều càng sắc sảo mặn mà,
So bề tài sắc lại là phần hơn.
 
Đôi mắt của nàng Kiều được miêu tả bằng hai hình ảnh ẩn dụ:
 
Làn thu thủy, nét xuân sơn.
 
Cặp mắt của nàng trong trẻo và long lanh như làn nước mùa thu. Còn lông mày lại thanh nhẹ, tươi đẹp như nét núi mùa xuân nghiêng nghiêng, duyên dáng. Đây cũng là vẻ đẹp ước lệ, tượng trưng thường gặp trong thơ văn cổ. Những nghệ thuật nhân hóa, thậm xưng, so sánh, hoán dụ, ẩn dụ, điển cố, liệt kê, đối ngữ, tương hỗ đã tiếp tục đưa sắc đẹp của Thúy Kiều đến tuyệt đỉnh, khiến cho:
 
Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh.
 
“Hoa” và “liễu” là những loài vô tri, vô giác vậy mà cũng phải “ghen” - “hờn”, tức giận trước vẻ đẹp “sắc sảo mặn mà”, “mười phân vẹn mười” của nàng. Còn đối với con người, nàng Kiều chỉ cần ngoảnh lại một cái thì thành người ta bị xiêu, ngoảnh lại cái nữa thì nước người ta bị đổ. Chao ôi! Thúy Kiều đúng là một tuyệt thế giai nhân!
 
Nhưng qua nghệ thuật miêu tả vẻ đẹp lộng lẫy, đài các, kiêu sa có sức cuốn hút mãnh liệt của Thúy Kiều, nhất là các từ “ghen”, “hờn”, Nguyễn Du đã hé mở cho chúng ta thấy những cơn sóng gió, bão tố của cuộc đời như chờ chực để vùi dập thân phận của nàng.
 
Nếu như ở Thúy Vân, Nguyễn Du chỉ miêu tả sắc đẹp thì ở Thúy Kiều, nhà thơ vừa miêu tả nhan sắc, vừa ca ngợi tài năng:
 
Sắc đành đòi một, tài đành họa hai.
 
Như vậy, về sắc thì đành chỉ có một mình Kiều, về tài thì may ra, họa hoằn lắm mới có người thứ hai. Thứ nhất là trí thông minh sẵn có do tạo hóa ban tặng:
 
Thông minh vốn sẵn tính trời.
 
Thứ nhì là tài làm thơ, vẽ, ca hát, đánh đàn, sáng tác nhạc:
 
Pha nghề thi họa đủ mùi ca ngâm
Cung thương lầu bậc ngủ âm,
Nghề riêng ăn đứt Hồ cầm một trương.
Khúc nhà tay lựa nên chương.
 
Xét riêng về tài đánh đàn thì Thúy Kiều vượt xa những người khác. Những nốt cung, thương, giốc, chủy, vũ trong âm giai của nhạc cổ Trung Quốc và Việt Nam được nàng phối hợp một cách nhuần nhuyễn, tinh thông, dạt dào cảm xúc. Đặc biệt, một bản nhạc nhan đề là “Bạc mệnh”- đứa con tinh thần của Thúy Kiều - đã tác động vào cõi sâu thẳm trong tâm hồn của con người, khiến ai thưởng thức cũng phải đau khổ, sầu não đến rơi nước mắt, đến buốt nhói con tim. Phải chăng “Một thiên “bạc mệnh” lại càng não nhân” ấy như muốn dự báo những đau khổ, bất hạnh chồng chất bất hạnh trong suốt 15 năm ròng của đời người con gái tài-sắc vẹn toàn?
 
Nhìn chung, Nguyễn Du có dụng ý rất rõ trong việc nhấn mạnh tài sắc của Thúy Kiều. Nhà thơ đã cực tả Thúy Vân, tưởng như sắc đẹp của Thúy Vân không ai hơn được nữa, để rồi sau đó, Thúy Kiều xuất hiện thì Thúy Vân trở thành một cái phông nền làm tôn sắc đẹp của Thúy Kiều. Sắc của Thúy Kiều là tuyệt đỉnh. Còn tài của nàng cũng là tuyệt đỉnh (Giáo sư Nguyễn Lộc).
 
Có thể nói rằng, lần đầu tiên trong lịch sử văn học nước nhà, hình ảnh người phụ nữ hoàn mỹ về hình thức lẫn tâm hồn được thể hiện dưới ngòi bút của thiên tài Nguyễn Du một cách say sưa, nồng nhiệt, tập trung và trân trọng nhất. Đó còn là cái nhìn của một con người có tấm lòng nhân đạo mênh mông như ngọn nước triều dâng. Nguyễn Du đã mở đường cho tư tương của mình đi trước thời đại. Bởi lẽ, trong xã hội phong kiến đầy rẫy những bất công, ngang trái, hà khắc, người phụ nữ luôn bị lép vế, bị ruồng rẫy, chà đạp, xô đẩy đến bước đường cùng.
 
Một lần nữa, ở bốn câu kết thúc của trích đoạn Chị em Thúy Kiều, Nguyễn Du miêu tả cuộc sống phong lưu, êm đềm, khuôn phép, mẫu mực và ngợi ca đức hạnh của cả hai chị em:
 
Phong lưu rất mực hồng quần,
Xuân xanh xấp xỉ tới tuần cập kê.
Êm đềm trướng rủ màn che,
Tường đông ong bướm đi về mặc ai.
 
Mặc dù đã đến tuổi búi tóc, cài trâm, có thể lấy chồng nhưng Thúy Vân và Thúy Kiều vẫn sống hòa thuận, vui vẻ trong cảnh trướng rủ màn che, không tơ tưởng đến những kẻ đi tìm tình yêu, đi ve vãn con gái như ong bướm tìm hoa. Chính những nét hồn nhiên, trong sáng, thơ ngây đã nuôi dưỡng, bồi đắp cho sự hình thành, phát triển nhân cách và ý thức làm người cao cả của hai chị em sau này, đặc biệt là Thúy Kiều.
 
Tóm lại, bằng một thế giới ngôn ngữ phong phú, tinh tế, kì diệu; bằng một bút pháp điêu luyện; băng một thiên tài khám phá tuyệt vời kết hợp với lòng thương yêu con người, nhất là người phụ nữ, Nguyễn Du đã vẽ lên bức chân dung vừa điển nhã, vừa có sức gợi cảm mãnh liệt của Thúy Vân và Thúy Kiều trong trích đoạn Chị em Thúy Kiều. Càng nâng niu, quý trọng Truyện Kiều, chúng ta càng cảm phục tài năng và đức độ của đại thi hào dân tộc Nguyễn Du. Thật đáng tiếc cho những ai đầu đội trời Việt Nam, chân đạp đất Việt Nam mà trở nên xa lạ với Truyện Kiều.