Phân tích bài thơ Tây tiến của Quang Dũng tuyệt hay

Phân tích bài thơ Tây Tiến của nhà thơ Quang Dũng

Bài làm:

Nhà thơ Vũ Quần Phương đã từng nhận xét về bài thơ Tây Tiến:”Quang Dũng đứng riêng một ốc đảo, đặc biệt với bài thơ Tây Tiến, ông không có điểm gì chung với những nhà thơ khác, ông đứng biệt lập như một hòn đảo giữa các nhà thơ kháng chiến”. Cùng bộc lộ nỗi nhớ về một thời đã qua, nhưng có lẽ đối với Quang Dũng luôn có những nét khác biệt. Đó là những cảm nhận được chính ông trải nghiệm và hồi tưởng lại cùng những tình cảm giản dị, chân thực.  Trải qua cuộc kháng chiến chống Pháp trường kì và gian khổ, vào một ngày năm 1948, ở Phù Lưu Chanh, Quang Dũng nhớ về đơn vị cũ nên đã viết bài thơ Tây Tiến để bộc bạch nổi nhớ. Với cảm hứng lãng mạn và ngòi bút đầy tài hoa, nhà thơ đã khắc họa thành công vẻ đẹp hùng vĩ, tráng lệ của thiên nhiên Tây Bắc và nét hào hoa, bi tráng của người lính Tây Tiến thời kháng chiến.

Chiến tranh đã qua đi đã mấy mươi năm, nhưng khi nhắc đến hình ảnh những người lính vẫn luôn là một hình tượng đẹp của văn chương. Không chỉ có Đồng chí của Chính Hữu, hay Nhớ của Hồng Nguyên… mà bên cạnh đó, Tây Tiến cũng là một bài thơ xuất sắc viết về đề tài người lính. Luôn là một hình tượng đẹp và đắt giá, người chiến sĩ luôn mang trong mình một nét đẹp của chí khí, lòng dũng cảm, của sự hy sinh, hiến dâng cho đời. Tất cả đều là những con người chung lý tưởng cao đẹp,vì Tổ quốc mà chiến đấu, vì tự do,hòa bình của đất nước, họ nguyện xả thân vì nghĩa lớn để bảo vệ đất nước :” Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”. Cái hào khí ấy vang vọng mãi qua nhiều thế hệ, họ là  những con người nguyện vì nhân dân, vì non sông mà chiến đấu. Thời kháng chiến gian khổ nhưng cũng để lại nhiều kỉ niệm đẹp trong lòng người chiến sĩ. Hiện lên trong tâm tư của Quang Dũng chợt là nỗi nhớ về đoàn quân Tây Tiến, nỗi nhớ về những kỉ niệm, những cuộc hành quân gan khổ của đoàn binh Tây Tiến và cảnh trí hoang sơ, hùng vĩ, dữ dội của miền Tây đất nước:

Sông Mã xa rồi Tây tiến ơi !

Nhớ về rừng núi, nhớ chơi vơi

Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi

Mường Lát hoa về trong đêm hơi

Cuộc sống trong chiến đấu hẳn là những kỉ niệm mang hồi ức đẹp và sâu đậm trong lòng nhà thơ. Để khi nhớ lại, những hồi tưởng ấy bỗng trở nên xao xuyến, nồng nàn. Khơi nguồn cho mạch cảm xuca của bài thơ chính là nỗi nhớ. Nỗi nhớ da diết về đồng đội, về những tháng năm không thể nào quên ở miền đất Tây Bắc. Nỗi nhớ ấy dường như không thể kìm lại, nó buông ra một cách mạnh mẽ thành tiếng gọi thân tình :sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi! Chủ thể trữ tình đã phải thốt lên cảm xúc mình một cách chân thật, mộc mạc với lời gọi thắm thiết, ân tình. Bằng câu cảm thán linh hoạt, lời thơ như nhẹ nhàng và tình cảm hơn, giống như một tiếng nấc lòng sâu sắc cất lên tiếng gọi: Tây Tiến ơi! Những kỉ niệm như ùa về trong kí ức, dòng sông Mã như đại diện cho cảm xúc, là chứng nhân cho những kỉ niệm về những người lính xưa. Lòng nghẹn lại, nỗi nhớ ấy như nguồn cảm hứng cứ trào mãi và được cụ thể hóa bằng từ láy hình tượng chơi với  rất gợi cảm, tạo cảm xúc thăng hoa cho những câu thơ. Tiếp nối cảnh tượng ấy chính là cảnh núi cao, vực thẳm, rừng sâu xuất hiện. Theo mạch nguồn của dòng cảm xúc cùng những hoài niệm về bức tranh rừng núi Tây Bắc, lời thơ bỗng trở nên sống động. Sài Khao, Mường Lát là những tên đất, tên làng mà đoàn quân đã từng đi qua.  Như gợi lại một niềm thương nhớ, hai chữ sương lấp đã gợi về một miền đất hoang sơ, quanh năm mây mù che phủ. Cảnh tượng thiên nhiên miền rừng núi được phác họa theo một cách thật bình dị, chân thực, mộc mạc. Cuộc hành quân dãi dầu, gian nan đã khiến đoàn quân mỏi. Bằng cảm hứng hiện thực, nhà thơ đã  gợi nên bao nỗi thấm khổ của người lính thời kháng chiến. Không những thế, khi tái hiện những sự thực về cuộc sống lúc bây giờ, Quang Dũng cũng rất tinh tế khi sử dụng hình ảnh hoa về trong đêm hơi gợi nên một cảm giác nhẹ nhàng, êm ả, xua tan đi những mệt mỏi của cuộc hành quân trước đó. Đó là cảm hứng lãng mạn mà nhà thơ sử dụng để tạo nên một lời thơ thật thơ mộng, bay bổng. Nỗi nhớ về kỉ niệm xưa như một cơn thác lũ tràn về trong tâm trí nhà thơ khiến ông trở nên mơ màng, bồng bềnh , hư ảo:

“Ra về nhớ bạn chơi vơi

Nhớ chiếu trải

Nhớ chăn bạn nằm”

Vốn là một người chiến sĩ trong đoàn quân, Quang Dũng viết bài thơ bằng tất cả nỗi nhớ về đồng chí đồng đội, về những kỉ niệm còn bao vương vấn.  Nỗi nhớ gửi từ Phù Lưu Chanh gợi bao thương nhớ:

Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm

Heo hút cồn mây, súng ngửi trời

Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống

Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi

Bốn câu tiếp theo có thể được xem là tuyệt bút, là một bằng chứng thi thực trung hữu họa. Qua những dòng thơ đầy chất gợi ấy, người ta đã hình dung ra một bức tranh thật chân thực, sống động, kì vĩ với những cung bậc cảm xúc khác nhau. Khung cảnh miền rừng hoang vu, hiu quạnh, hiểm trở ấy lại là nơi hoạt động của đoàn quân Tây Tiến. Bằng nhiều từ tạo hình: khúc khuỷu, thăm thẳm, heo hút, cồn mây, súng ngửi trời ,sự hoang vu ấy càng trở nên li kì, rợn ngợp. Từ láy khúc khuỷu, thăm thẳm, heo hút đã phần nào diễn tả sự nguy hiểm của những con đường quanh co, gập ghềnh của rừng núi Tây Bắc. Thiên nhiên miền núi tuy nguy hiểm nhưng cũng có cái lạ và đặc biệt của nó, ngàn thước lên cao ngàn thước xuống như bị bẻ gãy làm đôi, rất dứt khoát, rất táo bạo, mạnh mẽ khiến người đọc như thấy được chiều cao và độ dốc của núi, và tạo nên một cảm giác lo sợ và hồi hộp cho người đọc,lo sợ cho những bước chân của người chiến sĩ. Nếu như câu thơ trước diễn tả cái nhìn lên, nhìn xuống thì câu thơ sau: nhà ai Pha Luông mưa xa khơi lại diễn tả cái nhìn ngang đầy cảm hứng. Một cảm giác nhẹ nhàng, bình lặng giải tỏa những nỗi lo sợ trong bước chân kia. Câu thơ mềm mại với những ngôn từ mộc mạc đã góp phần tích cực vào việc diễn tả cảm giác của nhà thơ. 

            Phân tích bài thơ Tây Tiến

“Thơ hay giống như một người con gái đẹp, cái để làm quen là nhan sắc,cái để sống với nhau lâu dài là đức hạnh. Nhan sắc của thơ là chữ nghĩa, tấm lòng mới là đức hạnh trong thơ”. Những tình cảm được diễn đạt phải luôn chân thật và gần gũi, như thế mới gây được cảm hứng cho người cảm nhận. Cùng những nỗi nhớ về thời quá khứ, Quang Dũng cũng diễn tả hình tượng người lính một cách chân chất theo đúng nghĩa của nó. Chiến tranh mang đến cho con người nhiều sự hủy hoại và mất mát lớn. Nó là sự đau thương, buồn khổ, cũng có cả sự oán giận, bi thương:

Anh bạn dãi dầu không bước nữa

Gục lên súng mũ bỏ quên đời !

Chiều chiều oai linh thác gầm thét

Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người

Cuộc chiến cướp đi sinh mạng bao con người, để lại những đau khổ và thương tiếc trong lòng người ở lại. Anh bạn dãi dầu không bước nữa , con người cũng như dân tộc, luôn có những thăng trầm, có những năm tháng không thể nào quên: những nỗi đau, gian khổ, cả những phút giây hào hùng đều là những kỉ niệm đáng quý. Kí ức về người lính trên đường hành quân đã mãi mãi chỉ còn là kí ức, nhà thơ gọi người đồng đội của mình bằng hai tiếng: anh bạn để thể hiện tình cảm thân thiết, gắn bó. cùng với từ láy dãi dầu gợi tả những khó khăn, vất vả, nhọc nhằn mà người lính  phải đối mặt. Chặng đường hành quân hiểm nguy, gian khó, anh bạn ấy đã không bước nữa, gục lên súng mũ. Quả là một nỗi đau thương, mất mát lớn. Đó phải chăng là sự giải thoát, sự nghỉ ngơi, buông mình vào giấc ngủ. Người lính ấy chắc hẳn đã kiệt sức và cuối cùng cái chết đến với anh một cách xót xa nhưng cũng thật nhẹ nhõm, bỏ quên đời. Hình tượng người lính luôn nổi bật, bi tráng,với vẻ đẹp anh hùng, ngạo nghễ, bi thương nhưng không bi lụy, coi cái chết nhẹ tựa lông hồng. Hình ảnh người lính và bức tranh thiên nhiên luôn là những chất liệu bổ trợ cho nhau. Ở miền rừng Tây Bắc, sự nguy hiểm luôn song song tồn tại với cuộc sống con người. Trong khoảng không gian chiều chiều,đêm đêm đó là lúc nguy hiểm luôn rình rập và buộc con người phải đối diện. Cụm từ láy đó càng làm tăng thêm sự rợn ngợp của thiên nhiên núi rừng hoang vu: thác gầm thét, cọp trêu người. Những sự tác động từ khung cảnh ấy càng làm cho núi rừng miền Tây thêm rợn ngợp, hãi  hừng với bao nguy hiểm rình rập.

“Tây Tiến-sự thăng hoa của một tâm hồn lãng mạn”(Đinh Minh Hằng). Cuộc sống người chiến sĩ tuy khó khăn, vất vả nhưng song hành với nó là những giây phút tươi đẹp cùng những kỉ niệm gắn bó cùng đồng đội và con người nơi đây:

Nhớ ôi Tây tiến cơm lên khói

Mai Châu mùa em thơm nếp xôi

Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa

Kìa em xiêm áo tự bao giờ

Khèn lên man điệu nàng e ấp

Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ

Một lần dừng chân ở Mai Châu, cũng là những kỉ niệm đắt giá giữa nhà thơ cùng đồng đội và con người miền Tây Bắc. Sắc thái cảm thán: nhớ ôi!bày tỏ một cảm xúc mãnh liệt đang dâng trào.  Những kỉ niệm thắm thiết về tình quân dân trong đêm liên hoan văn nghệ được thể hiện thật độc đáo. Ánh lửa chói sáng bừng lên, tưng bừng , nhộn nhịp. Cùng cô em gái đã xiêm áo tự bao giờ thể hiện một cái nhìn bất ngờ, bỡ ngỡ: kìa em, nhưng qua đó cũng đồng thời lột tả một cái nhìn ngạc nhiên, ngỡ ngàng, say mê, sung sướng của các anh chiến sĩ. Ở đây, hội đuốc hoa với ánh sáng lung linh, đầy lãng mạn. Cùng với ánh sáng chan hòa là âm thanh êm đẹp và vũ điệu sống động: khèn lên, man điệu, nhạc, hồn thơ gợi cảnh vật và con người đều nghiêng ngả, ngây ngất, rạo rực trong tiếng nhạc, điệu múa. Đó là một khung cản tràn đầy màu sắc, hết sức lãng mạn. Linh hồn của đêm liên hoan là cô gái xiêm áo e thẹn, tình tứ trong điệu múa giàu màu sắc miền núi đã làm say mê người lính trẻ. Bằng bút pháp tài hoa lãng mạn, chi tiết vừa thực vừa ảo. Nhà thơ đã tạo dựng nên một sức sống mãnh liệt, khắc họa nên vẻ đẹp đầy bản sắc văn hóa dân tộc với những phong tục, sinh hoạt, lối sống đặc sắc. Qua đó còn thấy được tình cảm quân dân thắm thiết, tâm hồn người lính luôn lạc quan, yêu đời, yêu cuộc sống.

Trong cái đẹp của sự hoang dã, nhà thơ lại gợi tiếp một khung cảnh nhẹ nhàng, thiêng liêng, vẻ đẹp hiên ngang của con người:

Người đi Châu Mộc chiều sương ấy

Có thấy hồn lau nẻo bến bờ

Có nhớ dáng người trên độc mộc

Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa

Vẻ đẹp con người và cảnh vật Tây Bắc trong chiều sương trên sông nước Châu Mộc thật chân thật, mộc mạc. Không gian dòng sông lặng tờ, hoang dại, mang thi vị của cổ tích, huyền thoại: chiều sương, hồn lau nẻo bến bờ, hoa đong đưa. Thiên nhiên trong thơ Quang Dũng được diễn tả bằng lời thơ thật nồng nàn, thiết tha, một khung cảnh trữ tình, đơn sơ. Điệp từ có : có thấy,có nhớ như gợi tả một nỗi hoài niệm, một lời hỏi của con người. Sự vật trong thơ không vô hồn mà  dường như cũng có linh hồn. Hình ảnh con người: trên độc mộc đã gợi một dáng đẹp, đầy hiên ngang của con người trên con thuyền độc mộc lao  trên sông nước. Những cánh hoa đong đưa trên mặt nước lặng thih cũng tạo nên sự nhẹ nhàng, yên ả. Bức tranh thủy mặc ấy đã gợi nên cái đẹp hoang dã, thiêng liêng của thiên nhiên và hơn thế nữa, nó còn gợi lên cái đẹp về sức sống tràn đầy của con người.

Nỗi nhớ về những kỉ niệm ấy đều trở nên đẹp đẽ, con người chan hoa với thiên nhiên và văn hóa vùng miền.  Nhưng tất cả chỉ là những kỉ niệm đáng nhớ, nay nhà thơ đã rời xa Tây Tiến một thời gian không lâu, thể xác rời đi nhưng tâm hồn còn đó. Giống như Chế Lan Viên trong bài thơ Tiếng hát con tàu từng viết:

“Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ

Nơi nao qua lòng lại chẳng yêu thương

Khi ta ở chỉ là nơi đất ở

Khi ta đi đất đã hóa tâm hồn”

Chiến tranh đã lùi xa nhưng những ngày tháng mưa bom bão đạn luôn hiện hữu trong văn chương và cuộc sống con người. Vượt qua bao gian nguy, thử thách, đến cuối cùng, người lính xưa vẫn chọn hy sinh bản thân để cứu đời,cứu người:

Tây tiến đoàn binh không mọc tóc

Quân xanh màu lá dữ oai hùm

Mắt trừng gửi mộng qua biên giới

Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm

Rải rác biên cương mồ viễn xứ

Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh

áo bào thay chiếu, anh về đất

Sông Mã gầm lên khúc độc hành

Lý tưởng của người lính chính là sự cống hiến cho đời, góp sức vào những điều vĩ đại, lớn lao. Ngoại hình người lính Tây Tiến đã tạo nên những điều táo bạo, độc đáo: không mọc tóc, quân xanh màu lá… đó là những điều thật khác thường, gây ấn tượng mạnh. Nhưng dù trong hoàn cảnh nào thì những  người lính ấy vẫn luôn trong thế chủ động, ngạo nghễ, vì bệnh sốt rét hoành hành, tóc không mọc được? Hay vì điều kiện gian khổ, họ phải cạo trọc đầu để dễ bề sinh hoạt? Có thể nói, những con người ấy luôn vui vẻ, yêu đời, phải chăng họ không  muốn mọc tóc chứ không phải là tóc không mọc được? Sức mạnh tinh thần luôn trỗi dậy, dù điều kiện sống khó khẵn nhưng họ vẫn có những ước mơ, hoài bão: mắt trừng gửi mộng qua biên giới. Họ mơ về ngày lập công, ngày hòa bình lập lại, ngày chiến thắng trở về. Hơn nữa họ còn mơ về dáng kiều thơm, mơ về người con gái Hà Thành thơ mộng, duyên dáng, tình tứ. Là cô gái đẹp kiêu sa, kiều diễm. Đó là những chi tiết thật lãng mạn, đáng yêu. Người lính Tây Tiến dù gặp nhiều gian nan trên đường hành quân, nhưng họ vẫn luôn nuôi trong mình lý tưởng cao đẹp: chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh. Họ là những con người thuộc thế hệ trẻ, nhưng luôn có nghĩa cử cao đẹp. Luôn hướng trong mình khát vọng cao cả, sẵn sàng hy sinh, đổ máu để bảo vệ đất nước, bảo vệ những người họ thương yêu. Những con người luôn cống hiến hết mình vì Tổ quốc, quyết sống chết vì lý tưởng cách mạng. Không chỉ có lý tưởng, lính Tây Tiến còn là những người chấp nhận hy sinh: rải rác biên cương mồ viễn xứ. Một âm điệu buồn cho sự hy sinh, hy sinh nhưng trang trọng. Quang Dũng đã nói lên hiện thực đau thương của đoàn quân, lớp bụi trần thế phủ dày lên những nấm mộ người chiến sĩ vô danh, viễn xứ. Áo bao thay chiếu anh về đất. Hình ảnh sáng tạo, linh động để gợi tả hiện thực khó khăn, thiếu thốn. Qua đó ca ngợi sự hy sinh anh hùng của người chiến sĩ. Tấm áo bào cao quý quấn lên mình đưa anh về với đất mẹ. Nhà thơ nói giảm nói tránh để giảm bớt đau thương, chỉ lên sự thanh thản, nhẹ nhàng, các anh đã xem thường cái chết. Cái chết đau thương, dường như, thiên nhiên cũng có sự đồng cảm sâu sắc: sông Mã gầm lên khúc độc hành. Thiên nhiên nhue tấu lên một khúc oai hùng,đưa tiễn các anh về nơi an nghỉ. Bằng bút pháp vừa hiện thực, vừa lãng mạn, nhà thơ đã khắc họa thành công chân dung người lính Tây Tiến với những vẻ đẹp đời thường.

 Giọng thơ thoáng buồn pha chút bâng khuâng, có chút gì đó hào hùng, khí phách:

Tây tiến người đi không hẹn ước

Đường lên thăm thẳm một chia phôi

Ai lên Tây tiến mùa xuân ấy

Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi.

Lời thề, lời hứa hẹn của người lính được bộc lộ mạnh mẽ. Cụm từ: người đi không hẹn ước, thể hiện một tinh thần quyết tâm, quyết ra đi không hẹn ngày trở về. Điều này khiến ta nhớ đến lời bài hát quen thuộc:

Đoàn vệ quốc quân một lần ra đi

Nào có sá chi đâu ngày trở về

Hình ảnh người lính can trường, chấp nhận hy sinh thật đáng khiến người đời khâm phục, đường lên thăm thẳm như gợi lên một hành trình gian lao của đoàn quân nhưng đối với họ, đó chỉ là những điều bình thường, nhỏ nhoi. Núi non không cản nổi bước chân người lính.Tây tiến mùa xuân ấy đã trở thành điểm hẹn cho mọi trái tim nhung nhớ muốn trở về: hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi. Những hồi tưởng về kỉ niệm thời kháng chiến qua đi đã để lại cho người đọc nhiều cảm nhận khác biệt. Bốn câu thơ cuối bài đã khẳng định một nét đẹp tinh thần đáng quý của người chiến sĩ Tây Tiến: sẵn sàng đổ máu, sẵn sàng hy sinh vì sự nghiệp Tổ quốc.

Tây Tiến vừa là khúc tráng ca, vừa là khúc trầm ca gợi tả những vẻ đẹp người lính. Hình ảnh người chiến sĩ được hiện lên với vẻ đẹp hào hoa, chí khí anh hùng. Bằng những tình cảm gắn bó sâu sắc và trải nghiệm đời thực, Quang Dũng đã gợi tả hình tượng người anh hùng cách mạng với nhiều điều mới mẻ qua cách hình dung lại về những kỉ niệm đã qua. Bằng bút pháp hiện thực và lãng mạn, bài thơ Tây Tiến đã thực sự thành công với đề tài người lính xưa.

Bùi Phương Thảo