MS264 – Cái mới trong thi phẩm Vội vàng của Xuân Diệu

Đề bài: Cái mới trong thi phẩm “Vội vàng’’ của Xuân Diệu

Bài làm

“Không có tiếng nói riêng, không mang lại những điều mới mẻ cho văn chương mà chỉ biết dẫm theo lối mòn thì tác phẩm sẽ chết.” Nhận định của Leonop khẳng định tầm quan trọng của điều mới mẻ ,sự sáng tạo trong ngòi bút của nhà văn để làm nên giá trị và sức sống cho mỗi tác phẩm nghệ thuật. Vậy thì, ”Vội vàng” của Xuân Diệu xứng đáng là một thi phẩm trường tồn sống mãi trong lòng người đọc. Bởi lẽ, thi sĩ đã gửi gắm trong từng lời thơ “một sức sống mới , một nguồn cảm xúc mới thể hiện quan niệm sống mới mẻ cùng với những cách tân nghệ thuật đầy táo bạo”. Cái mới của tư tưởng, của hình thức nghệ thuật đã đem đén cho thơ ca Việt Nam một tác phẩm giá tri.

Có lẽ ai đã từng một lần lật ngửa ngưỡng của văn chương của Xuân Diệu đều chót yêu cái “hồn thơ luôn rộng mở, chẳng bao giờ để lòng mình khép kín – một hồn thơ tha thiết , rạo rực, băn khoăn”. Phải chăng chính sự giao thoa của miền đất Hà Tĩnh hiếu học với quê mẹ Quy Nhơn – nơi có những bãi biển trải dài vô tận đã tôi luyện nên một Xuân Diệu với phong cách độc đáo . Ông là một cây bút có sức sáng tạo dồi dào,mãnh liệt , bền bỉ. Và “Vội Vàng” là một thi phẩm tiêu biểu cho hồn thơ Xuân Diệu , thể hiện những “cái mới” trong nội dung đề tài và những bước đi táo bạo trong cách tân nghệ thuật .

Trong nghệ thuật, tạo ra cái mới đã trở thành nhu cầu thẩm mĩ của kẻ cầm bút với mục đích chống lại những lối mòn, gạt bỏ những điều cũ kĩ. ”Cái mới” theo chiêm nghiệm Xuân Diệu không phải cái đầu tiên được độc giả biết đến mà là cái lần đầu được khám phá, sáng tạo nhờ tác giả. Trong mỗi tác phẩm nghệ thuật, ”cái mới” không chỉ đem lại luồng ánh sáng tiếp nhận khác lại mà còn mang lại những chuẩn mực hoàn toàn mới cho cả một thời kì văn học. Thi phẩm “Vội vàng” thể hiện sâu sắc trọn vẹn cái mới trong ngòi bút Xuân Diệu.

Bài thơ mở đầu bằng bốn dòng thơ ngũ ngôn ngắn gọn thể hiện tình yêu thiết tha của nhà thơ với cuộc đời tràn thế. Ngòi bút sáng tạo của Xuân Diệu diễn tả ước muốn kì lạ ngông cuồng:

“Tôi muốn tắt nắng đi

Cho màu đừng nhạt mất

Tôi muốn buộc gió lại

Cho hương đừng bay xa”.

Bài thơ mở đầu bằng đại từ nhân xưng “tôi” khảng định ý thức sâu sắc về cái tôi cá nhân của nhà thơ, mở ra những lời thơ như dòng tự bạch chân thàn tự nhiên. Nhà phê bình văn học Hoài Thanh đã nhận xét: “Đời chúng ta nằm trong vòng một chữ tôi. Mất bề rộng ta đi tìm bề sâu,càng đi sâu ta càng lạnh. Ta thoát lên tiên cùng Thế Lữ, ta phiêu lưu trong trường tình cùng Lưu Trọng Lư… ta đắm say cùng Xuân Diệu. ”Cái tôi trữ tình mới lạ đã mở ra ước muốn táo bạo: “tắt nắng đi … buộc gió lại”. Nắng và gió là hiện tượng tự nhiên bất biến không thể chi phối. Thế nên , “tắt nắng – buộc gió” là những khao khát phi lí ngông cuồng khác lạ. Phải chăng ,thi sĩ muốn đoạt quyền tạo hóa, cưỡng lại quy luật tự nhiên, đất trời, muốn tự mình nắm giữ điều chỉnh thiên nhiên nhiên. Khát khao có vẻ phi lí nhưng lại có lí với trái tim nhà thơ – trái tim đầy khao khát mãnh liệt , muốn sống cho trọn vẹn chữ ‘’sống”, muốn giữ lại hương sắc cuộc đời: “màu đừng nhạt- hương đừng bay”. Màu sắc hương vị dằm thắm, nồng nàn đậm đà biểu tượng cho cái Đẹp của cuộc đời. Thi sĩ muốn níu giữ thời gian để đời luôn thắm sắc đượm hương. Điệp ngữ “tôi muốn”, điệp cấu trúc thể hiện khát vọng mãnh liệt lạ lùng nhưng cũng đậm ý vị nhân sinh. Bởi lẽ, Xuân Diệu hiểu rằng sắc thắm nào rồi cũng nhạt, hương nồng nào rồi cũng phai, vẻ đẹp cuộc đời mong manh ngắn ngủi. Vậy nên, ông muốn bất tử hóa cái Đẹp, lưu giữ khoảnh khắc của tuổi xuân. Xuân Diệu đã phát huy cao độ trí tưởng tượng để bộc lộ khát vọng , thể hiện cái tôi cá nhân. Qua bốn câu thơ ngũ ngôn ngắn gọn mà “cái mới” trong ngòi bút thi sĩ đã thể hiện trọn vẹn.

Men theo dòng cảm xúc , người đọc được thả hồn vào bức tranh về cuộc đời trần thế với những nét vẽ lãng mạn tinh khôi mà cũng vô cùng mới mẻ:

“Của ong bướm này đây tuần tháng mật

Này đây hoa của đồng nội xanh rì

Này đây lá của cành tơ phơ phất

Của yến anh này đây khúc tình si”.

Dưới đôi mắt si tình của thi sĩ, mọi sư sống , cảnh vật quen thuộc xung quanh bỗng trở nên vô cùng hấp dẫn, mới lạ. Cảnh thiên nhiên hiện ra như một khu vườn ngập tràn hương sắc thần tiên, sống động. Trong đôi mắt si tình, cảnh sắc mùa xuân càng thêm tươi đẹp khi khoác lên mình cái “xanh rờn” của cây lá, cái ngọt ngào của “tuần tháng mật” , cái lãng mạn “lơ phơ” của cành tơ phơ phất lại điểm thêm tiếng ríu rít của yến anh vui tươi nhộn nhịp. Thơ Xuân Diệu mới lạ ở chỗ cảnh vật đẹp nhưng không riêng lẻ mà giao hòa quấn quýt đan xen. Qua việc sử dụng điệp ngữ “này đây”, ta nghe như có tiếng reo vui của một người lạc vào khu vườn với bao cảnh sắc tuyệt mĩ. Ta bắt gặp một tấm lòng yêu cuộc sống đến thiết tha, đón nhận cảnh sắc thiên nhiên bằng nhiều giác quan, bằng cả tâm hồn nhạy cảm. Có nhận xét cho rằng: “Hình ảnh cuộc sống đi vào thơ Xuân Diệu như một thứ ánh sáng được khúc xạ qua lăng kính tình yêu rất tinh khôi và giàu sức sống”. Có lẽ vậy nên cảnh xuân tình xuân căng tràn sức sống:

“Và này đây ánh sasng chớp hàng mi

Mỗi buổi sớm thần vui hằng gõ cửa”.

Xuân Diệu bằng cặp mắt “xanh non biếc rờn” si tình đã sáng tạo ra hình tượng nghệ thuật mới mẻ, đầy mĩ cảm. Hai lời thơ thể hiện “cái mới” rất độc đáo, phá bỏ đi những quy tắc , lối mòn về cái Đẹp trong thi ca. Thơ xưa lấy vẻ đẹp thiên nhiên làm chuẩn mực cho mọi vẻ đẹp của con người (khuôn trăng nét ngài) Xuân Diệu đưa ra một tiêu chuẩn khác, ngược lại với quan điểm truyền thống. Theo thi sĩ, con người hồng hào mơn mởn giữa tuổi yêu đương là đẹp nhất. Đó mới là chuẩn mực cho mọi vẻ đẹp trên thế gian này. Đây là ý nghĩa nhân bản độc đáo của mĩ học Xuân Diệu, là bước đột phá trong tư tưởng nhà thơ, tạo nên hình tượng thơ mới mẻ, hấp dẫn người đọc. Bức tranh thiên nhiên vốn đã đẹp, thơ mộng, giờ còn được tô điểm bằng “ánh sáng chớp hàng mi”. Phải chăng đây là ánh sáng bình minh khiến hàng mi khẽ gật mình hay chính là ánh dương thanh tân rực rỡ tỏa ra sau cái chớp mắt của người thiếu nữ. Hình ảnh thơ đa nghĩa thể hiện lăng kính quan sát mới mẻ của nhà thơ, gợi chiều sâu cuốn hút cho bức tranh thiên nhiên trần thế.Và ngòi bút của nhà thơ lại một lần nữa xuất hiện trong sự táo bạo mới lạ qua từ “ngon” đầy cảm giác nhục thể, hình ảnh so sánh đầy sức gợi:”tháng Giêng” được nhà thơ ví với “cặp môi gần” của người thiếu nữ đầy gợi cảm quyến rũ. Ông thấy mùa xuân với bao vẻ đẹp sinh động giống như cặp môi đỏ của người thiếu nữ đang kề gần. Cách so sánh này chứa đựng rung động từ tận đáy lòng, vừa có sự khao khát thèm muốn,vừa háo hức thiêng liêng mà cũng rất trần tục .Lời thơ thể hiện khát vọng yêu đương đến cuồng nhiệt , tình yêu cuộc sống đến si mê cháy bỏng. Bảy lời thơ thể hiện cách cảm nhận mới mẻ đầy sáng tạo của nhà thơ về cuộc sống trần gian. Ông sáng tạo ra một thế giới nghệ thuật đầy xuân sắc và tình tứ , trong đó con người là chuẩn mực ,thước đo để đánh giá cái Đẹp. Đây chính là quan điểm thẩm mĩ của nhà thơ “mới nhất trong các nhà thơ mới”. Cảm nhận những lời thơ tâm hồn người đọc như rung lên luồng điện cảm đồng điệu với tâm trạng thi sĩ. Nhưng tựa như một cng đàn đang vút cao, đến đây bỗng chùng xuống:

“Tôi sung sướng. Nhưng vội vàng một nửa

Tôi không chờ nắng hạ mới hoài xuân”

Dấu chấm đặt giữa câu khiến nhịp thơ bị ngắt quãng, tạo sự cuyển đổi đột ngột về giọng điiệu và trạng thái của nhân vật trữ tình. Niềm vui say của nhà thơ như bị cắt ngang khi nhà thơ nhận ra quy luật của thiên nhiên tạo hóa. Mùa xuân, tuổi trẻ, cuộc đời vô cùng mong manh ngắn ngủi, nhanh chóng tàn phai. Ý thức về thời gian đã ẩn hiện trong câu thơ mang tâm trạng lo lắng của tác giả.

Một nhà phê bình văn học nhận xét: “Lần đầu tiên trong thơ ca Việt Nam hiện đại lại có quan niệm về thời gian một cách ráo riết như Xuân Diệu”. Những lời thơ mang đến cái nhìn đày mới lạ, tiến bộ trong cảm nhận về sự hữu hạn của đời người trước sự trôi chảy của thời gian:

“Xuân đương tới nghĩa là xuân đương qua

Xuân còn non nghĩa là xuân sẽ già

Mà xuân hết nghĩa là tôi cũng mất” .

Nhà thơ Xuân Diệu đã đồng nhất những yếu tố có ý nghĩa trái ngược nhau trong một dòng thơ. Ngỡ tưởng là phi lí nhưng người đọc cảm nhận được một hồn thơ Xuân Diệu rất nhạy cảm với thời gian. Trong cái nhìn của nhà thơ, mới gặp gỡ đã có mầm li biệt, trong nở rộ có dấu hiệu của sự tàn phai. Xưa nay, người ta chỉ tiếc những kỉ niệm khi nó trở thành quá khứ, tiếc xuân khi nó đã không còn. Ở đây, Xuân Diệu với sự nhạy cảm lạ lùng của nhà thơ yêu cuộc sống đền đắm say, ông tiếc nuối mùa xuân khi mùa xuân vẫn đang phơi phới .Có lẽ , ông thấu rằng thời gian trôi qua nhanh , một đi không trở lại. Con người trung đại quan niệm thơi gian tuần hoàn với chu kì bốn mùa : “Xuân đến, xuân đi, xuân lại đến’’ thì Xuân Diệu luôn tâm niệm thời gian là tuyến tính, là một dòng chảy mà mõi khoảnh khắc qua đi là mất đi vĩnh viễn . Cách nhìn này mang đậm ý vị triết học : “Không ai tắm lại hai lần trên một dòng sông’’. Cách cảm nhận thời gian mới mẻ này xuất phát từ ý thức cá nhân sâu sắc, từ tấm lòng chân quý sự sống con người của thi sĩ. Đời người thì hữu hạn, thậm chí là ngắn ngửi trước thời gian vô cùng và vũ trụ vô biên :

“Lòng tôi rộng, nhưng lưng trời cứ chật,

Không cho dài thời trẻ của nhân gian,

Nói làm chi rằng xuân vẫn tuần hoàn

Nếu tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại.”

Lời thơ có sự đối lập giữa con người và vũ trụ. Con người khao khát tồn tại vẻ đẹp vĩnh cửu nhưng cuộc đời lại có những quy luật vô cùng chặt chẽ và nghiệt ngã. Đoạn thơ không chỉ bày tỏ tâm trạng xót xa, lo sợ của nha thơ trước dòng chảy thời gian mà còn là sự ý thức về cá nhân trong mối quan hệ cuộc đời, vũ trụ. “Với quan niệm thời gian là tuyền tính và bằng tâm hồn rất đỗi nhạy cảm tới mức có thể nghe thấu cả sự mơ hồ”, Xuân Diệu cảm nhận thấm thía sự phôi phai đang âm thầm diễn ra trong lòng vũ trụ trên cả hai trục không gian và thời gian:

“Mùi tháng năm đều rớm vị chia phôi

Khắp sông núi vẫn than thầm tiễn biệt

Con gió xinh thì thào trong lá biếc

Phải chăng hờn vì nỗi phải bay đi?

Chim rộn ràng bỗng đứt tiếng reo thi,

Phải chăng sợ độ phai tàn sắp sửa?”

Bức tranh thiên nhên bỗng chuyển sang sắc thái khác. Vẫn là những hình ảnh thiên nhiên: gió, chim, hoa….nhưng không còn náo nức rạo rực như ở đoạn đầu mà giờ đây ẩn chứa nỗi buồn thương, ngâm ngùi, xót xa. Thời gian thì rớm vị chia phôi, khắp không gian đâu đâu cũng vọng lên khúc chia li, lời than thầm tiễn biệt. Gió đùa trong lá không phải là những âm thanh tươi vui , sống động của thiên nhiên mà là lời “thì thao’’ về nỗi hờn giận, buồn thương. Chim đang hót những bản nhạc chào mùa xuân rộn ràng bỗng ngừng bặt. Với việc sử dụng linh hoạt hình ảnh ẩn dụ, nhân hóa, câu hỏi tu từ, Xuân Diệu đả nhấn mạnh sự chia lìa, mất mát của bức tranh sự sống. Vạn vật trong vũ trụ không thể cưỡng lại quy luật tàn phai nghiệt ngã của tạo hóa, ngậm ngùi chia biệt môt phần đời của chính mình. Trong đau xót, nuối tiếc nhà thơ thốt lên một cách tuyệt vọng :

“Chẳng bao giờ, ôi! Chẳng bao giờ nữa…”

Nỗi đau đớn của Xuân Diệu phải sâu sắc lắm, cắt của lắm, thấm thía lắm thí mới bộc phát thành tiếng kêu than thống thiết, tiếng thở dài xót xa bât lực dường ấy. Cái mới của Xuân Diệu trong những lời thơ này là ở chỗ : tuy gợi sự phai tàn của thiên nhiên những gửi gắm cuộc chia ly của chính mình với mùa xuân, tuổi trẻ, cuộc đời .

Từ nỗi ám ảnh về số phận mong manh chóng tàn lụi của tuổi xuân, tác giả đã đề ra giải pháp táo bạo. Con người không thể chặn đứng bước đi của thời gian, con người chỉ có thể chạy đua với nó băng một nhịp sống mới mà nha thơ gọi đó là “vội vàng’’. Những lời thơ cuối thể hiện khao khát tận hưởng cuộc sống của nhà thơ :

“Mau đi thôi ! Mùa chưa ngả chiều hôm ,

Ta muốn ôm

Cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn ;

Ta muốn riết mây đưa và gió lượn ,

Ta muốn say cành bướm với tính yêu

Ta muốn thâu trong một cái hôn nhiều”

Khao khát giao cảm vơi đời của nhà thơ mở đâu bằng lời giục dã, khuyên nhủ : “ Mau đi thôi ! Mùa chưa ngả chiều hôm’’ . Đây là lời tự hối thúc bản thân chủ động chạy đua với thời gian, không khuất phục trước thời gian khi con người còn sung túc, trẻ trung . Đến đây, đại từ nhân xưng “ta” cất lên tiếng nói của “cái tôi’’ đầy kiêu hãnh, tự chủ, nhân danh, đại diện nói hộ khát vọng sống của rất nhiều người. Một câu thơ chỉ có ba chữ “Ta muốn ôm’’ với giọng thơ rắn chắc, thể hiện một ý chí dứt khoát, tôn lên tầm vóc lớn lao của con người khi đối mặt với toàn thể sự sống và tận hưởng nó. Những tiếng “ta muốn” láy đi láy lại như một điệp khúc bất tận khẳng định khao khát mãnh liệt muốn sống đến tận cùng cảm giác của Xuân Diệu. Ông muốn tận hưởng những điều rất quen thuộc : “sự sống mây gió,cánh bướm,cái hôn…”nhưng đa dạng về sắc thái . Bức tranh sự sống ánh lên màu sắc tươi mới, trẻ trung, chứa chan xuân sắc, xuân tình đầy quyến rũ. Những câu thơ gấp gáp, giục giã như một dòng suối ào ạt tuôn chảy chen lấn , xô đẩy nhau để cho kịp mạch cảm xúc đang bùng lên sôi nổi của nhà thơ. Một loạt các điệp từ được sử dụng theo mức độ tăng dần của sự khao khát : “ôm, riết, say, thấu, cắn’’ thể hiện tâm trạng si mê đến cuồng nhiệt, cảm xúc yêu đương ngày càng nồng nàn, mãnh liệt. Dư vị lan ra trong lòng người đọc là cảm giác say mê đắm đuối trong dòng tâm trạng của thi sĩ : Không chỉ là muốn chiếm đoạt đơn thuần mà là muốn đắm chìm, hòa vào bất diệt để :

“Cho chếnh choáng mùi thơm, cho đã đầy ánh sáng

Cho no nê thanh sắc của thời tươi”

Hạnh phúc của sự sống là mùi thơm, ánh sáng, thanh sắc. Tận hưởng cuộc đời chính là có được cảm nhận về điều ấy ở độ tràn trề, sung mãn nhất. Vậy mà thi sĩ còn có đòi hỏi quyết liệt hơn:

“Hỡi xuân hồng , ta muốn cắn vào ngươi”

Câu thơ kết bài khẳng định tài năng nghệ thuật đỉnh cao của Xuân Diệu trong việu diễn tả khái khao cháy bỏng . Từ “cắn’’ tưởng như thô thiển nhưng đầy chất thơ , là từ đắc địa toát lên sức sống cho thi phẩm . “Cắn” là sự hưởng thụ cả vật chất lẫn tinh thần , sự hưởng thụ trọn vẹn và sây sắc . “Cắn’’ đặt trong mạch thơ còn là biểu hiện của tâm trạng hoảng hốt trước cái Đẹp đang trôi đi. Vì thế , phải “cắn’’ để giữ lấy “xuân hồng’’ Sắc hồng trong tâm hồn thi sĩ không chỉ là màu thơ mộng của mùa xuân , mà còn là sắc tươi đẹp của tuổi trẻ . Với cách dùng từ sáng tạo và táo bạo , Xuân Diệu đẫ lột tả khát vọng sống mãnh mẽ , cuồng nhiệt , tuyệt đỉnh . Xuân Diệu quả là

“Kẻ đựng trái tim trừu máu đất

 Hai tay chín móng bám vào đời’’

“Bám vào đời’’ là lẽ sống của nhà thơ , là quan niệm sống mang ý nghĩa nhân bản sâu sắc .

“Kant đã từng nói : “Dấu hiệu của tài năng là ở năng lực tạo ra tác phẩm mẫu từ đó tạo ra những quy tắc hoàn toàn mới cho nghệ thuật  . Thi phẩm “Vội vàng’’ thể hiện sâu sắc những “cái mới” , những cách tân nghệ thuật đầy sáng tạo , tiến bộ . Bài thơ có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa mạch cảm xúc dồi dào và mạch triết luận sâu sắc . Những ý thơ lạ lùng và những hình ảnh “rất Xuân Diệu” neo đậu nơi bến lòng người đọc xúc cảm dạt dồi . Lạc vào “sứ xở của cái đẹp’’ và chạm ngõ những vần thơ của chàng thi sĩ “say men sống” nay, người đọc chiêm nghiệm ra nhiều bài học . Hãy sống hết mình , cống hiến tuổi trẻ cho Tổ Quốc , mở rộng lòng mình để đón nhận những vang âm của đất trời . Gấp lại trang thơ , người đọc vẫn rung động mãi với “một cách nhìn mới , một bút pháp mới , một cảm xúc mới” của Xuân Diệu .

Phạm Thị Thư

Lớp 11 – Trường THPT Tứ Kỳ, Hải Dương