Mối quan hệ giữa chức năng kiểm toán với chất lượng báo cáo tài chính

Đầu tiên là tính độc lập của cơ quan kiểm toán là vấn đề cơ bản cho công tác kiểm tra tài chính có hiệu lực và hiệu quả. Kết quả kiểm tra tài chính đối với tất cả các cơ quan, đơn vị, các tổ chức... nói chung chịu nhiều tác động về nhiều mặt. Tính độc lập đầy đủ của cơ quan kiểm toán, cũngg như KTV là yếu tố quan trọng trực tiếp tác động đến chất lượng kiểm toán bởi vì trong hoạt động kiểm toán mọi ý kiến đánh giá, nhận xét và kết luận của KTV đều dựa vào bằng chứng kiểm toán và tuân thủ pháp luật không chịu sự tác động của bất kỡ sức ộp nào nhất là sức ộp quyền lực.

Thứ hai: trình độ nghiệp vô và đạo đức nghề nghiệp của KTV là nhân tố quyết định đến chất lượng kiểm toán. Nếu tất cả các yếu tố hợp thành tạo nên môi trường kiểm toán thuận lợi nhưng do KTV thiếu trình độ nghiệp vô không đáp ứng nhiệm vô được giao hoặc không trung thực, khách quan hoặc để các lợi ích cá nhân chi phối đến hoạt động kiểm toán thì kết quả kiểm toán sẽ bị sai lệch, búp mộo.

Thứ ba là cơ cấu tổ chức và cơ chế phân cấp phân nhiệm của cơ quan kiểm toán có tác động đến chất lượng kiểm toán. Nếu cơ cấu tổ chức hợp lý quy định rừ chức năng nhiệm vô của đơn vị theo từng chuyên ngành sẽ tạo điều kiện cho các đơn vị chuyên môn hoá hoạt động kiểm toán theo hướng chuyờn sõu thì hiệu quả chất lượng kiểm toán từng bước được nõng cao và ngược lại. Việc bố trớ hợp lý và giao việc phự hợp với khả năng chuyên môn nghiệp vô của từng thành viên trong đoàn là yếu tố quyết định đến chất lượng và hiệu quả kiểm toán.

Yếu tố tiếp theo ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán BCTC là việc tuyển dụng cán bộ, KTV: KTV là nhân tố quan trọng quyết định chất lượng kiểm toán, ngoài những tiêu chuẩn của một công chức khi tuyển dụng KTV cần đặc biệt chú ý đến hai tiêu chuẩn đã là: phải có trình độ chuyờn môn nghiệp vô và có kiến thức về pháp luật có nghĩa là người đã đã tốt nghiệp theo một chuyờn ngành về mặt pháp lý và kinh nghiệm thực tiễn trong lĩnh vực được đào tạo. Việc đánh giá về phẩm chất đạo đức được thực hiện chủ yếu là đánh giá trên hai góc độ đã là về mặt lý lịch về lịch sử cỏ nhõn thông qua cơ quan quản lý cỏn bộ và các tổ chức, đoàn thể mà người đã đã từng tham gia đồng thời phải kết hợp với việc thăm dò dư luận của quần chúng để xác định đối chiếu những ý kiến nhận xét đã nêu trong lí lịch.

Mặt khác chính sách cán bộ và đào tạo cũngg ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán BCTC. Chính sách này luôn tác động trực tiếp đến tâm lý làm việc của KTV, nếu chính sỏch cỏn bộ tốt sẽ khuyến khích KTV hăng say có trách nhiệm trong công việc được giao và ngược lại. Vỡ vậy muốn xõy dựng, ban hành các chính sỏch cỏn bộ để mọi KTV biết lấy đã làm môc tiêu phấn đấu. Việc đánh giá năng lực để phân loại đề bạt khen thưởng KTV phải được thực hiện thường xuyên, việc đánh giá phải dựa trên kết quả các cuộc kiểm toán mà KTV đã có thực hiện, thông qua hội đồng bỡnh xột theo từng cấp độ để đảm bảo tính dân chủ, khách quan, tránh mọi biểu hiện định kiến cá nhân. Vỡ vậy việc đào tạo về chuyên môn nghiệp vô kiểm toán và pháp luật là hết sức quan trọng nhất là trong giai đoạn hiện nay.

Yếu tố thứ sỏu ảnh hưởng tới chất lượng kiểm toán BCTC là hệ thống văn bản quy định chuyên môn nghiệp vô. Việc hoàn thiện hệ thống văn bản chuyên môn, nghiệp vô không những là yếu tố quan trọng tác động đến chất lượng kiểm toán mà cũng là cơ sở pháp lý đảm bảo tính độc lập khách quan cho hoạt động kiểm toán tạo niềm tin cho những người sử dụng kết quả kiểm toán.

Quan hệ với đơn vị được kiểm toán là yếu tố tiếp theo ảnh hưởng tới chất lượng kiểm toán BCTC. Nếu KTV có quan hệ với đơn vị được kiểm toán về lợi ích kinh tế hoặc tình cảm sẽ làm ảnh hưởng đến tính khách quan và chi phối đến các ý kiến nhận xét, kết luận trong báo cáo kiểm toán. Để đảm bảo tính khách quan cho KTV trong quá trình kiểm toán, Nhà nước và cơ quan kiểm toán phải quy định rừ các trường hợp KTV không được vào kiểm toán tại đơn vị, nếu KTV có quan hệ gia đỡnh hoặc có lợi ích kinh tế và các lợi ích khỏc với đơn vị được kiểm toán.

Yếu tố cuối cựng ảnh hưởng tới chất lượng kiểm toán là kiểm tra, giỏm sỏt. Kiểm tra là một chức năng của quản lý đối với hoạt động kiểm toán thì chức năng này càng phải được đề cao hơn nhằm ngăn chặn biểu hiện làm việc qua loa, đại khái, hoặc có tư tưởng thiờn vị vỡ lợi ích cỏ nhõn ... làm ảnh hưởng tới chất lượng kiểm toán. Để nâng cao chất lượng kiểm toán cơ quan kiểm toán phải có quy chế công khai quy định cô thể việc kiểm tra, giám sát hoạt động kiểm toán theo từng cấp, trách nhiệm của KTV và cán bộ quản lý đối với nhiệm vô được giao.

Bên cạnh những yếu tố làm ảnh hưởng tới chất lượng của BCTC cũng có những yếu tố thuộc về khách hàng và công ty kiểm toán.

Như chúng ta đã nghiên cứu ở trên chức năng của kiểm toán là “xác minh“ và “bày tỏ ý kiến“. Vậy với hành vi vi phạm (như gian lận và sai sót...) trên BCTC thì KTV có nên “bày tỏ ý kiến“ với cơ quan pháp luật về hành vi đã hay không sau khi xác định được các sai phạm đã trên BCTC ? trong khi một trong những chuẩn mực nghề nghiệp của KTV là "bảo mật". Câu hỏi này đã được trả lời trong chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 240:

• KTV và công ty kiểm toán phải thông báo kịp thời những phát hiện của mình cho giỏm đốc đơn vị được kiểm toán trong thời hạn nhanh nhất trước ngày phát hành BCTC hoặc trước ngày phát hành báo cáo kiểm toán khi:

• KTV nghi ngờ có gian lận, mặc dự chưa đánh giá được ảnh hưởng của gian lận này tới BCTC
• Có gian lận
• Có sai sót trọng yếu

• Khi nghi ngờ có sai phạm hoặc sai sót trọng yếu đã xảy ra hoặc có thể xảy ra KTV phải cõn nhắc tất cả các tình huống xem cần thông báo cho cấp nào. Trường hợp có gian lận KTV phải đánh giá khả năng gian lận này liên quan đến cấp quản lý nào. Trong hầu hết các trường hợp xảy ra gian lận KTV và công ty kiểm toán phải thông báo cho cấp quản lý cao hơn cấp của người có dính líu đến gian lận đã.
• KTV và công ty kiểm toán có trách nhiệm bảo mật các thông tin số liệu của khách hàng, trừ trường hợp đơn vị được kiểm toán có gian lận và sai sót mà theo quy định của pháp luật kiểm toán viên và công ty phải thông báo hành vi này cho cơ quan chức năng có liên quan.

Như vậy đối với một số doanh nghiệp cũng nhiều hạn chế, BCTC doanh nghiệp lập ra chưa đảm bảo thể hiện một cách trung thực và hợp lý thì KTV độc lập sẽ đưa ra các yêu cầu điều chỉnh lại các thông tin trên BCTC. Trong trường hợp doanh nghiệp không muốn điều chỉnh lại do không thể khắc phôc được mà các thông tin này ảnh hưởng trọng yếu tới thông tin trình bày trong BCTC thì báo cáo của KTV sẽ nêu ra dưới dạng xác nhận không toàn bộ (có ngoại trừ). Các điểm ngoại trừ có thể được coi là điểm kiểm toán không xác nhận tính trung thực và hợp lý của các thông tin, điều này trở thành điểm yếu của BCTC làm hạn chế và ảnh hưởng không tốt tới các giao dịch và quan hệ kinh tế với doanh nghiệp. Trong trường hợp báo cáo kiểm toán được cơ quan quản lý xem xột thì đây cũngg là những vấn đề mà nhà quản lý không mấy hài lũng. Do đã khi trên BCTC mà KTV phát hiện ra những sai phạm thì cũng tuỳ thuộc vào mức độ sai phạm lớn hay nhỏ làm ảnh hưởng tới BCTC như thế nào thìKTV mới quyết định báo cáo hoặc không báo cáo với cơ quan pháp luật hoặc để cho khách hàng tự sửa đổi.

Trong quá trình hoạt động của một đơn vị, nhiều sai phạm có thể xảy ra và dẫn đến khả năng là các BCTC sẽ phản ánh không trung thực về thực trạng tài chính của họ. Để xem xét trách nhiệm của KTV đối với các sai phạm diễn ra tại đơn vị, các chuẩn mực kiểm toán thường đề cập đến ba nhóm hành vi sai phạm bao gồm sai sót gian lận và không tuân thủ luật định:

• Các sai sót

- Nhầm lẫn số học, hoặc ghi chộp trong dữ liệu kế toán.

- Bỏ sót hoặc hiểu sai sự kiện.

- Áp dụng sai các phương pháp kế toán

• Gian lận như

- Sửa đổi nguỵ tạo tráo đổi sổ sách chứng từ.

- Tham ô tài sản.

- Che giấu, bỏ sót các nghiệp vô trên sổ sỏch hay chứng từ

- Ghi chộp các nghiệp vô không có thật

- Áp dụng sai các phương pháp kế toán.

• Không tuân thủ: là hành vi thực hiện sai, bỏ sót, thực hiện không đầy đủ không kịp thời hoặc không thực hiện pháp luật và các quy định dù là vô tình hay cố ý của đơn vị gồm tất cả những hành vi của tập thể, cá nhân mang danh nghĩa đơn vị gõy ra.

Sự phân biệt giữa các sai phạm trên không có ranh giới rừ ràng. Giữa gian lận và sai sót tuy có sự khỏc biệt về bản chất nhưng trong thực tế rất khó xác định được, mặt khỏc hành vi không tuõn thủ chủ yếu là các sai phạm dưới góc độ của đơn vị hơn là của các cỏ nhõn và không cần phân biệt cố ý hay vô tình.

Đối với các sai phạm nêu trên thì người quản lý phải ngăn ngừa và phát hiện những sai phạm đặc biệt là hành vi gian lận và không tuân thủ. Bởi lẽ nếu không thực thi được điều này thì chắc chắn thông tin sẽ không trung thực và thậm chớ đơn vị có thể sẽ bị giải thể vỡ những hành vi không tuõn thủ.

Bên cạnh trách nhiệm của nhà quản lý thì KTV cũng có trách nhiệm với việc phát hiện các loại sai phạm trong quá trình kiểm toán:

• Đối với gian lận và sai sót: trách nhiệm của KTV là xem xét rủi ro tồn tại các sai lệch trong BCTC do những gian lận và sai sót gây ra.
• Đối với hành vi không tuân thủ: mặc dù chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 250 quy định hành vi không tuân thủ pháp luật và các quy định nói chung không phải là trách nhiệm nghề nghiệp của KTV và công ty kiểm toán nhưng KTV cần ghi nhận về các hành có thể gõy ảnh hưởng trọng yếu đến BCTC.

Như vậy, với những yếu tố thuộc về khách hàng, thuộc về đơn vị (công ty) kiểm toán có ảnh hưởng không nhỏ tới chất lượng kiểm toán BCTC thì trên cơ sở chức năng của kiểm toán có thể hạn chế hay khắc phôc được những sai phạm nhờ đã làm tăng tính trung thực hợp lý, hợp pháp cuả BCTC từ đã nâng cao hơn chất lượng của kiểm toán.