Marcus Garvey – Người tiên phong “trở về Châu Phi”

Nguồn: Historic figures, BBC (truy cập ngày 13/5/2015)

Biên dịch & Hiệu đính: Phạm Hồng Anh                                        

Garvey (1887-1940) là một nhà dân tộc chủ nghĩa người Jamaica, người đã tạo dựng nên phong trào “Trở về Châu Phi” (Back to Africa) ở Hoa Kỳ. Ông trở thành một hình tượng truyền cảm hứng cho các nhà vận động nhân quyền sau này.

Marcus Garvey sinh ngày 17 tháng 9 năm 1887 tại Vịnh St Ann, Jamaica, là con út trong gia đình có 11 người con. Ông được thừa hưởng niềm đam mê đọc sách từ cha mình, một người thợ nề, và đã đọc hết tủ sách của gia đình. Ông rời trường học từ năm 14 tuổi và đi học nghề in. Tại đây ông dẫn đầu một cuộc đình công đòi tăng lương. Từ năm 1910 đến 1912, Garvey du hành qua miền Nam và Trung Mỹ và cả London.

Năm 1914, ông quay trở lại Jamaica và thành lập Hiệp hội Toàn cầu Cải thiện Điều kiện sống cho Người da đen (Universal Negro Improvement Association – UNIA). Năm 1916, Garvey chuyển tới Harlem, New York và UNIA bắt đầu lớn mạnh. Với những bài diễn thuyết hùng hồn, tiếng nói của Garvey truyền đi khắp nước Mỹ. Ông kêu gọi những người Mỹ gốc Phi tự hào về chủng tộc của mình và quay lại Châu Phi – mảnh đất của tổ tiên và ông cũng thuyết phục được hàng nghìn người ủng hộ.

Để tạo điều kiện cho chuyến trở về Châu Phi, năm 1919 Garvey thành lập công ty Black Star Line nhằm cung cấp phương tiện vận chuyển sang Châu Phi, và Negro Factories Corporation (Tập đoàn Nhà máy của Người da đen) nhằm khích lệ họ độc lập về kinh tế. Garvey cũng nỗ lực thuyết phục chính phủ Liberia ở Tây Phi trao đất để người da đen từ Mỹ trở về có thể định cư, nhưng thất bại.

Năm 1922, Garvey bị bắt vì bị tố cáo gian lận trong buôn bán cổ phần của Black Star Line, công ty lúc này đã phá sản. Mặc dù việc kinh doanh đúng là có những dấu hiệu bất thường, việc khởi kiện này có lẽ mang tính chính trị nhiều hơn, bởi chính phủ đã để mắt đến các hoạt động của Garvey. Ông bị bắt giam và sau đó là bị trục xuất khỏi Mỹ về Jamaica. Năm 1935, Garvey chuyển hẳn về sống tại London và ông qua đời tại đây ngày 10 tháng 6 năm 1940. Năm 1964, thi thể của ông được đem về Jamaica và ông được tôn vinh là người anh hùng dân tộc đầu tiên của đất nước này.