Đối tượng và nhiệm vụ của đạo đức học Mác – Lênin

Đạo đức học là một môn khoa học nghiên cứu về đạo đức, về những quy luật phát sinh, phát triển, tồn tại của đời sống đạo đức con người và xã hội. Nó xác lập nên hệ thống những khái niệm, phạm trù, những chuẩn mực đạo đức cơ bản, làm cơ sở cho ý thức đạo đức và hành vi đạo đức của con người.

Giữa đạo đức và đạo đức học có sự khác biệt nhau. Đạo đức là tồn tại xã hội được ý thức những giá trị khách quan của đời sống đạo đức của con người, trải qua các thời đại lịch sử và cuộc sống hiện thực, nó được phản ánh thành ý thức đạo đức. Còn đạo đức học là khoa học nghiên cứu về đời sống đạo đức, là tri thức khoa học về đạo đức (bao hàm cả những cái đã biết và những cái đang tìm kiếm) của con người. Dù chúng có chung một đối tượng phản ánh tồn tại khách quan về các quan hệ đạo đức và thực tiễn đạo đức của con người, nhưng mỗi lĩnh vực có sự phản ánh khác nhau. Sự khác nhau giữa đạo đức học và đạo đức chính là sự khác nhau giữa một khoa học với đối tượng của khoa học này.

Đạo đức học là một khoa học xã hội. Nó phản ánh những quan hệ xã hội hiện thực từ bản thân cuộc sống con người. Trong cuộc sống con người phải ý thức được ý nghĩa hoạt động của mình, cần biết được những điều đã, đang và sẽ phải làm.

Đạo đức học thuộc ý thức xã hội, là một bộ phận của thế giới quan con người, vì vậy đạo đức học là một khoa học triết học, là triết học của đời sống thực tiễn.

Đạo đức học là trình độ phát triển cao của các tư tưởng đạo đức. Thường thì những trường phái triết học lớn đều hình thành nên một lý luận riêng của mình về đạo đức.

Ngày nay đạo đức học được nhiều khoa học nghiên cứu. Ngoài đạo đức, các khoa học khác cũng nghiên cứu như: dân tộc học, tâm lý học, xã hội học, giáo dục học, giá trị học… Tất nhiên, các khoa học này không nghiên cứu bản chất qui luật vận động và phát triển của đạo đức như là một hệ thống trọn vẹn thuộc kiến trúc thượng tầng xã hội, mà chủ yếu nghiên cứu đạo đức như là yếu tố hợp thành đối tượng của chúng, phù hợp với khả năng và nhiệm vụ mà các khoa học này định ra.

Đạo đức học Mác - Lênin nghiên cứu đạo đức như là một hệ thống trọn vẹn có logic vận động và phát triển của riêng mình, có “cuộc sống” riêng của mình với những quy luật đặc thù, với những hình thức và chất lượng khác nhau phụ thuộc điều kiện thời đại và các cộng đồng khác nhau. Đồng thời, nó còn nghiên cứu đạo đức cộng sản chủ nghĩa - đạo đức của giai cấp công nhân cách mạng, luận chứng cho vai trò cải tạo cách mạng của đạo đức này.

“Đạo đức học Mác - Lênin là khoa học về bản chất của đạo đức, về các qui luật xuất hiện và phát triển lịch sử của đạo đức, đặc biệt là của đạo đức cộng sản, về chức năng đặc trưng của đạo đức, về các giá trị đạo đức của đời sống xã hội”.

Ở đây các giá trị đạo đức được sáng tạo ra không chỉ tồn tại trong ý thức mà điều quan trọng phải được thể hiện trong đời sống xã hội. Vì vậy, đạo đức học Mác - Lênin nghiên cứu không chỉ ý thức đạo đức, quan hệ đạo đức mà còn nghiên cứu cả thực tiễn đạo đức.

Cũng như bất cứ một khoa học nào khác, đạo đức học Mác - Lênin có nhiệm vụ nhận thức đối tượng và trên cơ sở nhận thức ấy góp phần biến đổi, cải tạo đổi mới đối tượng phù hợp với nhu cầu của tiến bộ xã hội cụ thể là:

- Thứ nhất, xác định ranh giới giữa sự khác nhau về bản chất của quan hệ đạo đức so với các quan hệ xã hội khác. Thực chất là làm rõ nội dung và yêu cầu của những quan hệ đạo đức chứa đựng trong các quan hệ xã hội khác. Trong hiện thực, đạo đức không biểu hiện ra như những quan hệ thuần tuý, mà chứa đựng, “tiềm ẩn” trong các quan hệ xã hội khác như: quan hệ kinh tế, chính trị… và những quan hệ trong những cộng đồng người khác nhau: dân tộc, tập thể, gia đình,… Vì thế đạo đức học Mác - Lênin cần làm sáng tỏ nội dung và yêu cầu đạo đức trong các quan hệ ấy.

- Thứ hai, đạo đức học Mác - Lênin vạch ra tính tất yếu nguồn gốc, bản chất đặc trưng và chức năng của đạo đức trong đời sống xã hội, nêu lên con đường hình thành và phát triển của đạo đức. Đồng thời nó tái tạo lại đời sống đạo đức dưới hình thức lý luận và đạt tới trình độ nhất định. Việc đặt ra và giải quyết nhiệm vụ này, xét đến cùng được qui định bởi thực tiễn xã hội, bởi những nhu cầu của tiến bộ xã hội và tiến bộ đạo đức.

- Thứ ba, góp phần hình thành đạo đức trong đời sống xã hội, nó khẳng định những giá trị của đạo đức cộng sản đồng thời phê phán, đấu tranh chống lại những khuynh hướng, tàn dư đạo đức cũ, những biểu hiện đạo đức không lành mạnh, đi ngược lại lợi ích chân chính của con người. Để đáp ứng nhu cầu nghiên cứu của mình, đạo đức học phân ra những chuyên ngành như: đạo đức học chuẩn mực, đạo đức học nghề nghiệp, lịch sử đạo đức học, triết học đạo đức. Khi giải quyết nhiệm vụ trên, đạo đức học Mác - Lênin mang bản chất khoa học và cách mạng. Bởi vì những tri thức của nó là chân lý, nó là công cụ không thể thiếu trong sự nghiệp giáo dục đạo đức nói riêng và giáo dục con người mới nói chung.