Đảng cộng sản
Trong cách dùng hiện đại, thuật ngữ đảng cộng sản được dùng phổ biến để chỉ bất kỳ đảng nào theo chủ nghĩa cộng sản. Tuy nhiên, quan điểm về đảng cộng sản của Lenin không chỉ bao gồm việc định hướng tư tưởng mà còn một lĩnh vực rộng về các chính sách có tổ ...
Trong cách dùng hiện đại, thuật ngữ đảng cộng sản được dùng phổ biến để chỉ bất kỳ đảng nào theo chủ nghĩa cộng sản. Tuy nhiên, quan điểm về đảng cộng sản của Lenin không chỉ bao gồm việc định hướng tư tưởng mà còn một lĩnh vực rộng về các chính sách có tổ chức. Ít nhất theo chủ nghĩa Lenin, đảng cộng sản là đội quân tiên phong của giai cấp công nhân. Các học thuyết của Lenin trên vai trò của đảng cộng sản đã được phát triển khi Đảng Dân chủ Xã hội Nga bị chia rẽ thành Bolshevik và Menshevik. Lenin, người lãnh đạo của phái đa số bolshevik cho rằng đảng cách mạng nên là sự đan xen chặt chẽ giữa đảng tiên phong có quyền chỉ huy chính trị tập trung hóa với chính sách cán bộ nghiêm ngặt. Trong khi đó phái thiểu số menshevik cho là đảng nên là phong trào số đông rộng lớn. Cuối cùng, đảng Bolshevik trở thành Đảng Cộng sản Liên Xô lên nắm quyền ở Nga sau Cách mạng Tháng Mười. Cùng với sự thành lập của Quốc tế Cộng sản, quan điểm Lenin về xây dựng đảng được các đảng cộng sản mới nổi lên trên phạm vi toàn thế giới sao chép.
Chủ nghĩa cộng sản
Hiện nay vẫn còn tồn tại hàng trăm, nếu không muốn nói là hàng ngàn, đảng cộng sản lớn nhỏ khắp thế giới. Tốc độ thành công của chúng thay đổi khác nhau; một số đang phát triển, một số đang suy tàn. Trong 5 nước (gồm Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, Cuba, CHDCND Triều Tiên, Lào và Việt Nam) đảng cộng sản vẫn còn chiếm giữ vị trí thống trị trong nước. Xem chi tiết tại Danh sách Đảng Cộng sản hiện nay.
Theo lý thuyết, một đại hội đảng sẽ bầu Hội đồng Trung ương (Ban chấp hành Trung Ương) thực thi ý chí của Đại hội giữa các cuộc họp. Hội đồng Trung Ương sẽ bầu một Bộ Chính trị nhỏ hơn nhiều để bầu một Tổng Bí thư và quản lý các hoạt động hằng ngày. Trong thực tế, ở nhiều quốc gia có đảng cộng sản cầm quyền, thứ tự quyền lực trở nên ngược lại: Bộ Chính trị tự duy trì và kiểm soát sự thỏa hiệp của Hội đồng Trung Ương, chính hội đồng này quay ngược lại kiểm soát đại hội đảng. Một số đảng cộng sản đương thời vẫn giữ truyền thống tập trung dân chủ. Một số khác đã từ bỏ cơ chế tập trung dân chủ và cùng vớ việc từ bỏ tất cả Chủ nghĩa Mác-Lênin.
Khi chính thành viên của đảng cộng sản bị giới hạn bởi các cán bộ tích cực thì sẽ có một nhu cầu cho các mạng lưới các tổ chức riêng rẽ điều động quần chúng ủng hộ cho đảng. Điển hình như, các đảng cộng sản đã xây dựng nhiều tổ chức tiền phong mà thành viên của nó thường mở rộng đến các người không phải cộng sản. Ở nhiều quốc gia, tổ chức tiên phong quan trọng nhất của các đảng cộng sản là tầng lớp thanh niên. Trong suốt thời gian Quốc tế Cộng sản, đoàn thanh niên là tổ chức cộng sản đúng nghĩa, dùng tên là Đoàn Cộng sản Trẻ. Sau đó khái niệm đoàn thanh niên được mở rộng ở nhiều quốc gia và lấy những tên như "Đoàn Thanh niên Dân chủ'". Các tổ chức khác thường liên kết với đảng cộng sản là công đoàn, các tổ chức hội sinh viên, phụ nữ, nông dân và văn hóa. Theo truyền thống, những tổ chức quần chúng này phụ thuộc chính trị vào lãnh đạo chính trị của đảng. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp hiện nay, các tổ chức quần chúng do những người cộng sản thành lập đã giành được sự độc lập ở mức độ nào đó. Trong vài trường hợp, các tổ chức quần chúng dường như tồn tại lâu hơn các đảng cộng sản.
Ở mức độ quốc tế, Quốc tế Cộng sản đã thành lập nhiều tổ chức tiền phong thế giới (liên kết các tổ chức quần chúng quốc gia với nhau), như Quốc tế Cộng sản Trẻ, Quốc tế Đỏ về Công đoàn Lao động, Quốc tế Đỏ Nông dân, Hội tương trợ Đỏ Quốc tế, Hiệp hội Đảng Cộng sản Thế giới (Young Communist International, Profintern, Krestintern, International Red Aid, Sportintern), v.v. Những tổ chức này đều bị giải tán trong quá trình sụp đổ của Quốc tế Cộng sản. Sau Thế chiến thứ hai, các hội đồng tương trợ quốc tế mới được thành lập như Liên đoàn Thế giới về Thanh niên Dân chủ, Liên minh Quốc tế Sinh viên, Liên đoàn Thế giới Công đoàn, Liên đoàn Dân chủ Quốc tế Phụ nữ và Hội đồng Hòa bình Thế giới. (World Federation of Democratic Youth, International Union of Students, World Federation of Trade Unions, Womens International Democratic Federation, World Peace Council).
Hệ thống đặt tên chung của các đảng cộng sản được Quốc tế cộng sản đặt. Tất cả các đảng được yêu cầu sử dụng tên "Đảng Cộng sản (tên quốc gia)". Ngày nay, có nhiều trường hợp là bộ phận của Quốc tế Cộng sản vẫn còn giữ những tên theo quy luật đó. Các trường hợp còn lại, tên đặt đã thay đổi. Nguyên nhân dẫn đến sự thay đổi tên đó hoặc là phong trào để tránh sự đàn áp[1] trong nước hoặc là biện pháp để biểu thị sự kêu gọi chính trị rộng lớn hơn. Một ví dụ điển hình của nguyên nhân sau là việc đổi tên của nhiều đảng cộng sản Đông Âu sau Thế chiến thứ II để dàn cảnh rằng sự hòa nhập của của đảng Dân chủ đã xuất hiện.[2] Các tên mới ở thời kỳ hậu chiến gồm có "Đảng Xã hội", "Đảng Thống nhất Xã hội", "Đảng Nhân dân", "Đảng Công nhân" và "Đảng Lao động".
Quy ước đặt tên của các đảng cộng sản thay đổi nhiều hơn khi phong trào cộng sản quốc tế tan vỡ vì sự chia rẽ Trung-Xô vào thập niên 1960.
Những ai đứng về phía Trung Quốc và/hoặc phía Albania trong việc chỉ trích lãnh đạo Xô viết, thường thêm các từ như "Cách mạng" hoặc "Chủ nghĩa Mác-Lê" để phân biệt họ với các đảng ủng hộ Xô viết.
