Các giải pháp cụ thể để xác định thành phần của các khối tài sản nợ

Nhu cầu thông thường

Nhu cầu về duy trì quan hệ tình cảm với người ngoài gia đình-hộ

Nghĩa vụ cấp dưỡng. Có trường hợp các thành viên trong cùng một gia đình không sống dưới cùng một mái nhà và, trong điều kiện một thành viên lâm vào hoàn cảnh sống khó khăn, thành viên khác có khả năng phải thực hiện nghĩa vụ cấp duỡng. Nghĩa vụ cấp dưỡng cũng có thể được xác lập sau khi vợ và chồng chấm dứt quan hệ hôn nhân và một người sống túng thiếu trong khi người còn lại có cuộc sống đầy đủ hơn và có điều kiện để trợ giúp dưới hình thức cấp dưỡng. Đối với gia đình của người có nghĩa vụ cấp dưỡng, gia đình hiểu theo nghĩa hẹp, tức là gồm những người chung sống trong một nhà, cấp dưỡng cho một người sống ngoài gia đình không phải là giao dịch nhằm đáp ứng nhu cầu vật chất, trực tiếp của gia đình; nhưng việc đó có tác dụng tạo một khung cảnh tốt về mặt tình cảm mà trong đó gia đình theo nghĩa hẹp tồn tại và phát triển

Nhu cầu thông thường

Trường hợp nghĩa vụ do cả vợ và chồng cùng xác lập. TheoLuật hôn nhân và gia đình năm 2000 Điều 28 khoản 2, tài sản chung của gia đình được dùng để bảo đảm nhu cầu của gia đình; theo Điều 33 khoản 4, tài sản riêng của vợ, chồng cũng được sử dụng vào các nhu cầu thiết yếu của gia đình trong trường hợp tài sản chung không đủ để đáp ứng. Kết hợp các điều luật ấy, ta nhận xét rằng trong trường hợp nghĩa vụ tài sản được xác lập nhằm bảo đảm nhu cầu của gia đình, thì tài sản bảo đảm cho việc thực hiện nghĩa vụ có thể thuộc khối tài sản chung hoặc thuộc khối tài sản riêng; nhưng vợ, chồng có quyền yêu cầu chủ nợ kê biên tài sản chung trước và chỉ kê biên tài sản riêng nếu tài sản chung không đủ để bảo đảm.

Cần lưu ý rằng trong trường hợp nghĩa vụ do cả vợ và chồng xác lập, thì một khi tài sản chung không đủ để bảo đảm, chủ nợ có quyền kê biên tài sản riêng của vợ hoặc của chồng mà không cần biết ai là người có nhiều tài sản hơn.

Trường hợp nghĩa vụ do vợ hoặc chồng tự mình xác lập. Theo Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 Điều 25, vợ hoặc chồng phải chịu trách nhiệm liên đới đối với giao dịch dân sự hợp pháp do một trong hai người thực hiện nhằm đáp ứng nhu cầu sinh hoạt thiết yếu của gia đình. Bởi vậy, cả ba khối tài sản đều là vật bảo đảm thực hiện nghĩa vụ đối với chủ nợ, dù nghĩa vụ có thể chỉ do một bên xác lập. Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng để thiết lập được tình trạng liên đới về nghĩa vụ trong trường hợp này, hai điều kiện sau đây phải hội đủ.

- Giao dịch phải hợp pháp;

- Giao dịch phải nhằm đáp ứng nhu cầu sinh hoạt thiết yếu của gia đình, tức là các giao dịch thoả mãn các tiêu chí của nhu cầu thông thường, như đã nói ở trên.

Nếu thiếu một trong hai điều kiện đó, thì, một cách hợp lý, người không tham gia vào việc xác lập nghĩa vụ có quyền không cho phép chủ nợ kê biên các tài sản riêng của mình

Nếu cả hai điều kiện có đủ, thì trong trường hợp tài sản chung không đủ để bảo đảm, chủ nợ có quyền yêu cầu kê biên tài sản riêng của chồng hoặc của vợ mà không cần biết ai là người trực tiếp xác lập nghĩa vụ, do áp dụng Luật hôn nhân và gia đình, các Điều 25 và 33 khoản 4. Thậm chí, trong điều kiện luật quy định khá chung, có thể thừa nhận rằng chủ nợ có quyền kê biên bất kỳ tài sản nào của gia đình, bất kể đó là của chung hay của riêng, mà không cần quan tâm đến khả năng thanh toán của khối tài sản chung.

Nghĩa vụ cấp dưỡng

Tài sản bảo đảm. Trên thực tế, khoản tiền hoặc khoản hiện vật mà người có nghĩa vụ dùng để cấp dưỡng cho một người khác thường được trích từ thu nhập do lao động hoặc hoa lợi, lợi tức từ tài sản của người có nghĩa vụ hoặc từ khối tài sản tích lũy từ thu nhập, hoa lợi, lợi tức ấy. Thậm chí, có thể nói rằng thu nhập hoặc hoa lợi, lợi tức ấy phải là các khoản thu thường xuyên, bởi khó có thể coi một người là có điều kiện cấp dưỡng một khi người này không có nguồn thu ổn định. Trong trường hợp người có nghĩa vụ cấp dưỡng không tự giác thực hiện nghĩa vụ, thì, theo yêu cầu của người có quyền, cơ quan có thẩm quyền sẽ cho kê biên các tài sản này để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ

Giải pháp vừa nêu được chấp nhận bất kể người có quyền yêu cầu cấp dưỡng là ai và bất kể nghĩa vụ cấp dưỡng được xác lập trước khi kết hôn hay trong thời kỳ hôn nhân. Thực ra, giải pháp được xây dựng không dựa vào bản chất của nghĩa vụ cấp dưỡng - hình thức tương trợ giữa các thành viên trong cùng một gia đình - mà dựa vào đặc điểm về nguồn gốc của khoản tiền hoặc hiện vật thường được dùng để thực hiện nghĩa vụ. Người có nghĩa vụ cấp dưỡng trước hết phải là người có điều kiện sống khả quan và có khả năng cấp dưỡng cho người khác. Về mặt kinh tế, đó phải là người có thu nhập và hoa lợi, lợi tức từ tài sản dư ra sau khi đã trang trải các chi phí cần thiết cho cuộc sống của chính mình và của gia đình mình cũng như cho việc bảo tồn các tài sản sinh lợi: không ai bị buộc phải cấp dưỡng cho người khác bằng tài sản gốc của mình

Nhu cầu thông thường

Khối tài sản chung là “người chịu trách nhiệm”. Khi xây dựng các Điều 28 khoản 2 và 33 khoản 4, người soạn thảo Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 không xác định rõ loại quan hệ chịu sự chi phối của các quy tắc liên quan. Do đó, có vẻ như cả trong quan hệ giữa vợ chồng và người thứ ba cũng như trong quan hệ nội bộ giữa vợ và chồng, các quy tắc ấy đều được áp dụng: nếu có đủ tài sản chung để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, thì, một mặt, chủ nợ chỉ có quyền yêu cầu kê biên tài sản chung để nhận tiền thanh toán; mặt khác, vợ chồng không có trách nhiệm dùng tài sản riêng để bù đắp sự hao hụt của khối tài sản chung do việc thực hiện các nghĩa vụ ấy. Nói rõ hơn, đối với các chi phí nhằm đáp ứng nhu cầu thiết yếu của gia đình, khối tài sản chung là “người” thứ nhất có trách nhiệm đóng góp vào việc thanh toán; khối tài sản riêng chỉ phải đóng góp một khi khối tài sản chung không đủ để đáp ứng

Nghĩa vụ cấp dưỡng

Thành viên bình thường và thành viên không bình thường. Trong suy nghĩ phù hợp với đạo lý truyền thống Việt Nam, không có vấn đề gì đặc biệt trong trường hợp người được cấp dưỡng là ông bà nội (ngoại) hoặc cha, mẹ hoặc anh, chị, em ruột của vợ hoặc của chồng. Khối tài sản chung của người có nghĩa vụ với vợ (chồng) của mình phải chịu trách nhiệm cấp dưỡng cho những người này. Có thể gọi những người có quyền yêu cầu cấp dưỡng ấy là những thành viên bình thường của gia đình của người có nghĩa vụ cấp dưỡng.

Trái lại, trong trường hợp người được cấp dưỡng là vợ (chồng), con trong cuộc hôn nhân trước, thậm chí là con sinh ra do quan hệ xác thịt ngoài hôn nhân, thì việc để cho khối tài sản chung gánh chịu một cách dứt khoát phí tổn cấp dưỡng tỏ ra không hợp lý. Tài sản chung thuộc sở hữu chung của vợ và chồng. Người ta có thể tự hỏi tại sao vợ (chồng) của người có nghĩa vụ lại phải cùng gồng gánh với người sau này việc cấp dưỡng cho những người không có bất kỳ một mối ràng buộc đạo đức nào với mình. Dẫu sao, thực tiễn xét xử cho đến nay hầu như chưa xem vấn đề đóng góp của vợ, chồng vào việc thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng là vấn đề nổi cộm. Có lẽ, vấn đề này được giải quyết chủ yếu bằng con đường dàn xếp trong nội bộ gia đình. Hơn nữa ta đã biết rằng nghĩa vụ cấp dưỡng được thực hiện bằng cách trích thu nhập, hoa lợi, lợi tức từ tài sản của người có nghĩa vụ. Mà đối với loại tài sản chung này (đặc biệt là đối với thu nhập do lao động), người tạo ra tài sản được thực tiễn thừa nhận có các quyền định đoạt rộng rãi, kể cả quyền định đoạt không có đền bù, sau khi đã làm tròn các bổn phận đối với gia đình. Trong điều kiện đó, việc xác định rằng khối tài sản chung chịu trách nhiệm tối hậu đối với việc thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng tỏ ra hợp lý, ngay cả trong trường hợp quan hệ giữa người cấp dưỡng và người được cấp dưỡng luôn gợi cho gia đình của người có nghĩa vụ những kỷ niệm không êm ả.

Nghĩa vụ gắn với tài sản thừa kế riêng hoặc cho riêng

Tài sản bảo đảm. Các nghĩa vụ mà vợ hoặc chồng tiếp nhận trong khuôn khổ di chuyển di sản hoặc do được tặng cho riêng một tài sản nào đó là nghĩa vụ riêng và chỉ được bảo đảm thực hiện bằng các tài sản riêng. Người soạn thảo Luật hôn nhân gia đình không ghi nhận giải pháp này một cách chính thức. Luật chỉ quan tâm giải quyết vấn đề tài sản có được tặng cho riêng hoặc thừa kế riêng, chứ không đặt và giải quyết vấn đề chung hay riêng của tài sản nợ gắn với di sản hoặc với tài sản tặng cho. Hẳn, bởi vì trên thực tế, nếu di sản mất khả năng thanh toán, thì những người thừa kế cũng chẳng còn gì để chia với nhau; nếu di sản có tài sản nợ nhưng còn khả năng thanh toán, thì nợ được trả trước, những người thừa kế chỉ chia khối tài sản có ròng (actif net) thuộc di sản.

Dẫu sao, về mặt lý thuyết, không thể có giải pháp nào