Bài soạn "Chủ đề và dàn bài của bài văn tự sự" số 4

A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

1. Đọc bài văn sau đây để trả lời câu hỏia. Mở bàiTuệ Tĩnh là danh y lỗi lạc đời Trần. Ông chẳng những là người mở mang ngành Y dược dân tộc, mà còn là người hết lòng thương yêu, cứu giúp người bệnh.b. Thân bàiMột hôm, có nhà quý tộc trong vùng cho đến mời Tuệ Tĩnh vào tư dinh để xem bệnh đau lưng cho mình. Ông sắp đi thì bất ngờ có hai vợ chồng người nông dân khiêng đứa co bị gãy đùi đến, mếu máo xin chạy chữa. Tuệ Tĩnh liền xem mạch cho cậu bé, rồi bảo anh con nhà quý tộc:Anh về thưa với cụ rằng ta sẵn sàng đi, nhưng bây giờ phải chữa cho chú bé này trước, vì chú nguy hơn.Anh con nhà quý tộc sửng sốt:Xin ngài đến đằng dinh tôi trước. Bọn gia nô đã đem võng đợi sẵn cả rồi.- Không! – Tuệ Tĩnh dứt khoát trả lời – Ta phải chữa gấp cho chú bé này, để chậm tất có hại.Tuệ Tĩnh bắt tay ngay vào việc chữa trị, không chú ý gì đến thái độ hậm hực của con anh nhà quý tộc. Qua gần một buổi, chú bé nhà nông đã được bó nẹp nằm yên trên giường bệnh. Tuệ Tĩnh yên tâm thở phào nhẹ nhõm. Vợ chồng người nông dân lạy tạ:- A di đà phật! Không có ngài thì tính mạng con tôi nguy rồi, chúng tôi biết lấy gì đền đáp cho xứng?Tuệ Tĩnh trả lời:Con người ta cứu giúp nhau lúc hoạn nạn, sao ông bà lại nói chuyện ơn huệ. Ông bà cứ yên tâm, sau một tuần trăng chú bé sẽ đi lại được!c. Kết bàiTrời đã sập tối, chợt nhớ tới nhà quý tộc, ông vội vã ra đi không kịp nghỉ ngơi.

(Theo Quỳnh Cư, Những vì sao đất nước, tập 2, NXB thanh niên)

Câu hỏi:

a. Việc Tuệ Tĩnh ưu tiên chữa rị trước cho chú bé con nhà nông dân bị gãy đùi nói lên phẩm chất gì của người thầy thuốc?
b. Chủ đề là vấn đề chủ yếu, là ý chính mà người kể muốn thể hiện trong văn bản. Vậy chủ đề của câu chuyện trên đây có phải là ca ngợi lòng thương người của Tuệ Tĩnh hay không?
c. Nhan đề của bài văn thể hiện chủ đề của bài văn. Em hãy chọn một nhan đề thích hợp và nêu lí do.
Trả lời câu hỏi

a. Đó là y đức chữa bệnh cứu người, không phân biệt giàu nghèo, sang hèn trong xã hội. Đó là phẩm chất hết lòng vì người bệnh.
b.
Chủ đề: ca ngợi y đức của Tuệ Tĩnh.
Câu văn biểu hiện trực tiếp chủ đề này là: Ông là người hết lòng thương yêu, cứu giúp người bệnh.
c. Ta chọn nhan đề thứ nhất trong 3 nhan đề “Y đức của Tuệ Tĩnh” - Bởi nó đã nói lên được chủ đề của tác phẩm. Đó là thái độ của Tuệ Tĩnh với 2 người bệnh.

2. Ghi nhớ

Chủ đề là vấn đề chủ yếu mà người viết muốn đặt ra trong văn bản.
Dàn bài là bài văn tự sự thường gồm ba phần:
Mở bài giới thiệu chung về nhân vật và sự việc.
Thân bài kể diễn biến sự việc.
Kết bài kể kết cục của sự việc.

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI

Câu 1 (Trang 45 SGK) Đọc truyện sau đây và trả lời câu hỏi:

PHẦN THƯỞNG

Một người nông dân tìm được một viên ngọc quý liền muốn đem dâng tiến nhà vua. Ông ta tìm đến cung điện và nhờ các quan trong triều bảo làm cách nào gặp được nhà vua. Một trong các quan hỏi ông ta cần gặp vua để làm gì. Người nông dân bèn kể lại chuyện muốn dâng viên ngọc quý.Vị quan nọ bảo:- Được, tôi sẽ đưa anh vào gặp nhà vua với điền kiện anh phải chia cho tôi một nửa phần thưởng của nhà vua. Nếu không thì thôi!Người nông dân đồng ý, và viên quan nọ dẫn ông ta vào cung vua. Vua cầm lấy viên ngọc và bảo:- Thế anh muốn ta thưởng cho anh cái gì bây giờ?Người nông dân bèn thưa:- Xin bệ hạ hãy thưởng cho hạ thần năm mươi roi, hạ thần không muốn gì hơn cả. Chỉ có điều là hạ thần đã đồng ý chia cho viên quan đã đưa thần vào đây một nửa số phần thưởng của bệ hạ. Vậy xin bệ hạ hãy thưởng cho mỗi người hai mươi nhăm roi.Nhà vua bật cười, đuổi tên cận thần ra và thưởng cho người nông dân một nghìn rúp.

(Lép Tôn-xtôi, Vũ Văn Tôn dịch)

Câu hỏi:

a. Chủ đề của truyện này nhằm biểu dương và chế giễu điều gì? Sự việc nào thể hiện tập trung cho chủ đề? Hãy gạch dưới câu văn thể hiện sự việc đó.

b. Hãy chỉ ra ba phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài.

c. Truyện này với truyện về Tuệ Tĩnh có gì giống nhau về bố cục và khác nhau về chủ đề?

d. Sự việc trong Thân bài thú vị ở chỗ nào?

Bài làm:
a.
Chủ đề của truyện này nhằm:
Truyện ca ngợi sự thông minh, tinh thần dũng cảm của người nông dân dám tố cáo và muốn nhà vua trừng phạt đám quan lại nhũng nhiễu nhân dân.
Chế giễu lũ quan lại sách nhiều tham nhũng và dốt nát.
Sự việc thể hiện tập trung cho chủ đề đó là: người nông dân xin vua cho thưởng 50 roi và xin mỗi người chịu một nửa.
Câu văn thể hiện việc này là: Xin bệ hạ thưởng cho hạ thần năm mươi roi…
b. Bố cục ba phần của truyện là:
Mở bài: "Một người nông dân tìm được một viên ngọc quý liền muốn đem dâng hiến nhà vua."
Thân bài: Tiếp đến…”hai mươi nhăm roi”.
Kết luận: "Nhà vua bật cười, đuổi tên cận thần ra và thưởng cho người nông dân một nghìn rúp."
c. So với bài về Tuệ Tĩnh:
Cả hai bài đều giống nhau ở bố cục ba phần.
Khác nhau về chủ đề:
Truyện về Tuệ Tĩnh ca ngợi y đức, phẩm chất của bậc lương y Tuệ Tĩnh
Truyện Phần thưởng chế giễu lũ quan lại.
Kết bài của truyện về Tuệ Tĩnh có ý nghĩa gợi mở; kết bài truyện Phần thưởng kịch tính hơn, kết thúc ngay ở cao trào của diễn biến sự việc. Nếu như truyện về Tuệ Tĩnh tính bất ngờ thể hiện ở đầu truyện thì ở truyện Phần thưởng tính bất ngờ lại tập trung ở cuối truyện.
d. Câu chuyện của truyện Phần thưởng thú vị ở sự việc người nông dân đề nghị Phần thưởng. Nói tới thưởng người ta không thể nghĩ là dùng hình phạt để ban ơn. Đó là điểm thú vị. Tên quan không ngờ người nông dân lại xin “sự ban ơn” oái ăm như vậy để trừng trị hắn. hứ Sự việc này vừa bất ngờ, tạo kịch tính cho câu chuyện, vừa cho thấy sự thông minh, hóm hỉnh của nhân vật bác nông dân, cũng chính là sự việc bộc lộ chủ đề của truyện.

Câu 2 (Trang 46 SGK) Đọc lại các bài Sơn Tinh, Thủy Tinh và Sự tích Hồ Gươm xem cách mở bài đã giới thiệu rõ câu chuyện sắp xảy ra chưa và kết bài đã kết thúc câu chuyện như thế nào?
Bài làm:
Hai mở bài đã giới thiệu được câu chuyện sắp xẩy ra:
Truyện Sơn Tinh, Thuỷ Tinh: Vua Hùng muốn kén chọn cho con một người chồng.
Truyện Sự tích Hồ Gươm: Đức Long Quân quyết định cho mượn thanh gươm thần.
Hai kết bài đều đưa ra sự việc kết thúc câu chuyện.
Truyện Sơn Tinh, Thuỷ Tinh nhằm giải thích về hiện tượng bão lụt theo nhận thức của người Việt cổ: "Từ đó, oán nặng, thù sâu, hằng năm Thuỷ Tinh làm mưa gió, bão lụt dâng nước đánh Sơn Tinh. Nhưng năm nào cũng vậy, Thần Nước đánh mỏi mệt, chán chê vẫn không thắng nổi Thần Núi để cướp Mị Nương, đành rút quân về."
Truyện Sự tích Hồ Gươm giải thích nguồn gốc của Hồ Gươm - Hoàn Kiếm: "Vua nâng gươm hướng về phía Rùa Vàng. Nhanh như cắt, Rùa há miệng đớp lấy thanh gươm và lặn xuống nước. Gươm và rùa đã chìm đáy nước, người ta vẫn còn thấy vật gì sáng le lói dưới mặt hồ xanh. Từ đó, hồ Tả Vọng bắt đầu mang tên là Hồ Gươm hay hồ Hoàn Kiếm."