Bài soạn "Các phương châm hội thoại" (tiết 3) số 1 - 6 Bài soạn "Các phương châm hội thoại" (tiết 3) lớp 9 hay nhất

I. QUAN HỆ GIỮA PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI VÀ TÌNH HUỐNG GIAO TIẾP

Ví dụ: Câu chuyện Chào hỏi

Nhân vật chàng rể có tuân thủ đúng phương châm lịch sự không? Vì sao? Có thể rút ra bài học gì qua câu chuyện này?

Trả lời:

- Anh chàng rể trong truyện Chào hỏi không tuân thủ phương châm lịch sự trong hội thoại vì không quan tâm đến tình huống giao tiếp cụ thể. Câu hỏi “Bác làm việc vất vả và nặng nhọc lắm phải không?' trong tình huống này, người được hỏi bị chàng rể ngốc gọi xuống từ trên cao mà người đó đang tập trung làm việc. Chàng rể đã làm một việc quấy rối đến người khác, gây phiền hà cho người đó.

- Bài học: cần phải chú ý đến đặc điểm của tình huống giao tiếp, vì một câu nói có thể thích hợp trong tình huống này, nhưng không thích hợp trong một tình huống khác.

II. NHỮNG TRƯỜNG HỢP KHÔNG TUÂN THỦ PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI

Trả lời câu 1 (trang 37 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1):

Đọc lại những ví dụ đã được phân tích khi học về các phương châm hội thoại và cho biết trong những tình huống nào phương châm hội thoại không được tuân thủ:

Trả lời:

- Trong các ví dụ vể các phương châm hội thoại đã học ngoại trừ hai tình huống trong phần học về phương châm lịch sự, tất cả các tình huống còn lại đều không tuân thủ phương châm hội thoại.

Trả lời câu 2 (trang 37 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1):

Câu trả lời của Ba có đáp ứng nhu cầu thông tin đúng như An mong muốn hay không? Có phương châm hội thoại nào đã không được tuân thủ? Vì sao người nói không tuân thủ phương châm hội thoại ấy?

Trả lời:

- Câu trả lời của Ba không đáp ứng nhu cầu thông tin đúng như An mong muốn.

- Phương châm hội thoại không được tuân thủ là phương châm về lượng.

- Người nói không tuân thủ vì không biết chính xác chiếc máy bay đầu tiên trên thế giới được chế tạo vào năm nào. Để tuân thủ phương châm về chất, người nói phải trả lời một cách chung chung “Có lẽ khoảng đầu thế kỷ XX”.

Trả lời câu 3 (trang 37 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1):

Khi bác sĩ nói với bệnh nhân mắc bệnh nan y về tình trạng sức khỏe của bệnh nhân đó thì phương châm hội thoại nào có thể không được tuân thủ? Vì sao bác sĩ phải làm như vậy? Hãy tìm những tình huống giao tiếp khác mà phương châm đó cũng không được tuân thủ.

Trả lời:

- Khi bác sĩ nói với bệnh nhân mắc bệnh nan y về tình trạng sức khỏe của bệnh nhân đó thì phương châm về chất không được tuân thủ.

- Vì: Có thể đây là sự lựa chọn của người bác sĩ, vì nếu nói thật về tình trạng nguy kịch của người bệnh có thể sẽ khiến người bệnh suy sụp, ảnh hưởng xấu đến tình trạng sức khoẻ. Người bác sĩ có thể không nói ra sự thật và động viên bệnh nhân lạc quan, đây là việc làm nhân đạo. Như vậy, để đạt được mục đích quan trọng hơn, người ta có thể không tuân thủ một phương châm hội thoại nào đấy.

Trả lời câu 4 (trang 37 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1):

Khi nói "Tiền bạc chỉ là tiền bạc" thì có phải người nói không tuân thủ phương châm về lượng hay không? Phải hiểu ý nghĩa của câu này thế nào?

Trả lời:

- Về nghĩa bề mặt, nghĩa hiển ngôn, câu "tiền bạc chỉ là tiền bạc" không đem lại cho chúng ta thông tin mới, tức là nó không tuân thủ phương châm về lượng. Nhưng nếu xét ý nghĩa hàm ẩn, ngụ ý của người nói, thì câu này chứa nội dung thông tin mới: tiền bạc chỉ là phương tiện trong cuộc sống chứ không phải là tất cả; có nhiều thứ khác còn quan trọng, quý giá hơn tiền bạc.

- Như vậy, có khi để gây chú ý, muốn thể hiện một ngụ ý nào đó, người nói có thể không tuân thủ phương châm hội thoại.

III. LUYỆN TẬP

Trả lời câu 1 (trang 38 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1):

Câu trả lời của ông bố không tuân thủ phương châm hội thoại nào? Phân tích để làm rõ sự vi phạm ấy?

Lời giải chi tiết:

- Câu trả lời của ông bố: Quả bóng nằm ngay dưới cuốn “Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao” kia kìa, là câu trả lời không tuân thủ phương châm cách thức .

- Đối với người khác thì đây là một câu nói có thông tin rõ ràng, nhưng đối với cậu bé thì câu nói lại mơ hồ. Trường hợp một cậu bé 5 tuổi chưa biết chữ thì không thể nhận biết được Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao. Vì vậy, cậu sẽ không tìm được quả bóng kể cả khi bố đã trả lời.

Trả lời câu 2 (trang 38 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1):

Thái độ và lời nói của Chân, Tay, Tai, Mắt đã vi phạm phương châm nào trong giao tiếp? Việc không tuân thủ phương châm ấy có lí do chính đáng không? Vì sao?

Lời giải chi tiết:

- Thái độ và lời nói của Chân, Tay, Tai, Mắt không tuân thủ phương châm lịch sự trong giao tiếp.

- Việc không tuân thủ phương châm này là không có lí do chính đáng, không phù hợp với tình huống giao tiếp. Vì thông thường trong giao tiếp, khi đến nhà người khác, trước hết phải chào hỏi chủ nhà, sau đó mới đề cập chuyện khác. Nhưng trong tình huống này, Chân, Tay, Tai, Mắt không chào hỏi mà nói ngay với chủ nhà những lời lẽ giận dữ, nặng nề. Trong nội dung của câu chuyện mà chúng ta đã biết thì sự giận dữ, nói năng của Chân, Tay, Tai, Mắt là không có căn cứ.