Ayatollah Khomeini – Người lập nên Cộng hòa Hồi giáo Iran

Nguồn: Historic figures, BBC (truy cập ngày 28/5/2015)

Biên dịch & Hiệu đính: Phạm Hồng Anh                                        

Khomeini là nhà lãnh đạo tôn giáo và chính trị người Iran. Năm 1979 ông đã sáng lập nước cộng hòa Hồi giáo đầu tiên trên thế giới: Cộng hòa Hồi giáo Iran.

Ruhollah Khomeini sinh tại Kohmeyn ở miền trung Iran. Ông là một học giả về tôn giáo và đầu thập niên 1920, ông trở thành một ‘ayatollah’ (có nghĩa là Người dẫn đường do Chúa gửi tới – ND) – từ để chỉ một học giả hàng đầu người Shia[1].

Năm 1962, Khomeini bị lực lượng cảnh vệ của shah (vua Iran) bắt giữ vì lập trường thẳng thắn chống đối chính quyền thân phương Tây của nhà vua. Sự việc này đưa ông trở thành một anh hùng dân tộc. Năm 1964, ông bị đẩy đi lưu vong tại Thổ Nhĩ Kỳ, Iraq và Pháp. Tại những nơi này ông đã thuyết phục những người ủng hộ mình lật đổ nhà vua. Cuối thập niên 1970, dân chúng ngày càng mất niềm tin vào nhà vua[2]. Các cuộc bạo động, đình công và biểu tình diện rộng diễn ra khắp đất nước.

Tháng 1/1979, chính quyền của nhà vua sụp đổ. Vua và hoàng tộc phải lưu vong. Ngày 1 tháng 2, Khomeini quay trở lại Iran với tư thế thắng lợi. Ông giành được chiến thắng tuyệt đối qua một cuộc trưng cầu ý dân toàn quốc. Ông tuyên bố khai sinh ra nước Cộng hòa Hồi giáo và được bầu làm lãnh đạo chính trị và tôn giáo của Iran suốt đời. Luật Hồi giáo được áp dụng trên toàn quốc. Việc ông tuyên bố chối bỏ ảnh hưởng của Mỹ tại khu vực đã dẫn tới vụ sinh viên Hồi giáo tấn công Đại sứ quán Mỹ tại Teheran vào tháng 11/1979. Nhiều con tin người Mỹ bị giam giữ tới hơn một năm[3].

Tháng 9/1980, sau một tranh chấp lãnh thổ tại sông Shatt al-Arab, Iraq bất ngờ tiến hành một cuộc xâm lược vào Iran. Cuộc chiến kéo dài tám năm, khiến khoảng nửa triệu đến một triệu rưỡi người chết. Không bên nào đạt được mục tiêu lật đổ chính quyền bên kia. Cuộc chiến đã dập tắt phần nào ý chí của cuộc cách mạng Hồi giáo tại Iran và khiến nhiều người Iran nghi ngờ về khả năng của các lãnh đạo.

Tháng 1/1989 Khomeini ra bản án ‘fatwa’ ra lệnh cho tín đồ đạo Hồi truy nã tử hình nhà văn Ấn Độ Salman Rushdie vì cuốn tiểu thuyết ‘Những vần thơ của quỷ Satan’, làm dấy lên một cuộc tranh cãi trong cộng đồng quốc tế.

Khomeini qua đời ngày 4 tháng 6 năm 1989.

————————————————–

[1]  Theo người Hồi giáo dòng Shia, Ayatollah hay Marja là người có thẩm quyền để thực hiện các quyết định pháp lý trong phạm vi của luật Hồi giáo cho tín đồ và giáo sĩ. – ND

[2] Nhà vua Mohammad Reza Pahlavi duy trì quan hệ ngoại giao tốt đẹp với nước Mỹ – đồng minh thân cận của Israel. Đây là một trong những nguyên nhân gây phẫn nộ cho những người tuyệt đối tin vào Hồi giáo. – ND

[3] Ngày 4/11/1979, các sinh viên tham gia Cách mạng Iran tấn công Đại sứ quán Mỹ tại Tehran, bắt giữ hàng chục nhân viên ngoại giao Mỹ làm con tin. Giáo chủ Khomeini kêu gọi tấn công các lợi ích của Mỹ và Israel, yêu cầu Washington trục xuất cựu vương Shah đang sống lưu vong ở Mỹ. Đây là một trong những vụ bắt giữ con tin chấn động lịch sử và đánh dấu sự thất bại của chính quyền tổng thống Jimmy Carter trong đàm phán và giải cứu con tin. – ND