Khương hoạt là gì?

Khương hoạt thường được sử dụng trong nhiều bài thuốc bắc, nhưng hiện nay nước ta vẫn đang nhập khẩu từ nước ngoài về sử dụng, chủ yếu là từ Trung Quốc. Vậy vị thuốc này có những công dụng chữa bệnh gì? Cùng tìm hiểu qua bài viết sau đây của chúng tôi.

Khương hoạt là gì?

Còn có tên gọi khác là khương thanh, hộ khương sứ giả, hồ vương sứ giả, hắc dược,… Tên khoa học là Notopterygium incisum Ting., thuộc họ Hoa tán (Apiaceae).

Mô tả

Là một cây thuốc quý, sống lâu năm, toàn cây có mùi thơm đặc biệt, thân rễ to thô, có đốt. Thân cây cao 0,5-1m, không phân nhánh, thân phía dưới có màu tím. Lá mọc so le, dạng kép lông chim, phiến lá chia thùy, mép lá có răng cưa, mặt trên lá màu tím nhạt, mặt dưới có màu xanh nhạt, lá phát triển thành bẹ ôm lấy thân. Hoa nhỏ, màu trắng, hợp thành tán kép. Quả dạng bế phát triển thành rìa, dạng hình thoi dẹt, màu nâu đen.

Dược liệu:

Tằm khương: Là thân rễ ở dưới đất của cây khương hoạt, giống hình con tằm, hình trụ tròn hoặc hơi cong, dài 3,3-10cm, đường kính 0,6-2. Chất nhẹ, xốp, dễ bẻ gẫy, mặt gẫy không phẳng, có hoa văn, rỗng, lớp ngoài da mầu đỏ nâu, ở giữa mầu trắng vàng nhạt, có điểm chấm đỏ. Có mùi thơm đặc biệt, vị hơi đắng, tê.

Điều khương: Là rễ khương hoạt, hình trụ tròn hoặc phân nhánh, dài 3,3- 16,6cm, đường kính 0,3-1,6cm. Mặt ngoài mầu nâu, có vân dẹt và vết cắt của rễ tơ nổi lên như cục bướu. Đoạn trên hơi to, có đốt tròn thưa lồi lên. Chất xốp, dòn, dễ bẻ gẫy, mặt gẫy không thấy rõ điểm chấm đỏ. Mùi vị hơi nhẹ, thoang thoảng không nồng.

Phân bố và thu hái

Cây chưa được trồng ở nước ta, chủ yếu mọc ở Tứ Xuyên, Cam Túc, Thanh Hải Trung Quốc.

Vào mùa thu, rễ được đào về rửa sạch đất, cắt bỏ rễ con, thấm nước rồi thái mỏng sau đó phơi hoặc sấy khô.

Thành phần hóa học

Theo Zhe-ming G và cộng sự, Chem Pharm Bull, 1990,) nghiên cứu và phân tích trong khương hoạt có chứa: Isoimperatorin 0,38%, Cnidilin 0,34%, Notoperol 1,2%, Bergapten 0,009%, Demethylfuropinnarin 0,012%, 5-Hydroxy-8 (3’, 3’-Dimethylallyl)-Psoralen, Bergaptol 0,088%, Nodakenetin 0,04%, Bergaptol-O-b-D-Glucopyranoside0,075%, 6’-O-Trans-Feruloylnodakenin 0,022%.

Trong đông y, khương hoạt có vị cay đắng, tính bình, không độc, có tác dụng chữa các bệnh về phong thấp, xương khớp.

Tác dụng của khương hoạt

1. Trị đau lưng, đau xương sống, cổ cứng: Lấy 8g khương hoạt, 8g độc hoạt, 4g xuyên khung, 4g cam thảo, 12g phòng phong, 8g cảo bản và 12g mạn kinh tử, cho vào sắc cùng 2 bát nước còn 1 bát, uống ấm 1 lần khi bụng đói.

(Bài Khương Hoạt Thẳng Thấp Thang, Nội Ngoại Thương Biện)

2. Điều trị cảm mạo, phát sốt, viêm amidan: 12g khương hoạt, 30g bồ công anh, và 30g bản lam căn, sắc lấy nước chia uống 2 lần trong ngày, mỗi ngày 1 thang.

(Thượng Hải Trung y học viện phụ thuộc Long Hoa y viện)

3. Chữa phong thấp đau nhức các khớp: Lấy mỗi vị một lượng bằng nhau gồm khương hoạt, tùng tiết, độc hoạt cho vào rượu nấu sơ qua rồi để ngâm. Mỗi ngày uống 1 chén lúc đói.

(Ngoại Đài Bí Yếu, Danh Y Vương Đào)

4. Bị trúng phong cấm khẩu, cổ đau không ăn được: 120g khương hoạt, 80g ngưu bồn tử, đun kỹ lấy 1 bát nước, thêm ít phèn chua rồi đổ trực tiếp vào cổ họng.

(Tiểu Phẩm Phương)

5. Chữa phù thũng khi có thai: Dùng khương hoạt và la bặc tử, một lượng bằng nhau, sao vàng rồi tán thành bột. Mỗi lần uống 68g với nước rượu. Ngày đầu chỉ uống 1 lần, ngày thứ 2 uống 2 lần, ngày thứ 3 uống 3 lần.

(Dược Liệu Việt Nam)

6. Trị thương hàn thái dương, đau đầu: Lấy mỗi vị lượng bằng nhau, khương hoạt, phòng phong và hồng đậu, tán nhuyễn rồi thổi vào mũi.

(Ngọc Cơ Vi Nghĩa)

7. Trị đau đầu do hàn: Lấy 6g khương hoạt, 6g thăng ma, 6g bạch chỉ, 6g cam thảo, 6g ma hoàng, 6g thương truật, 6g phòng phong, 4g phụ tử chế, sắc lấy nước uống.

(Bài Khương Hoạt Phụ Tử Thang, Lương y Thảo Nguyên, nguồn báo mạng)

8. Chữa ngoại cảm phong hàn, mình nhức, không ra mồ hôi: Dùng 6g mỗi vị sau: khương hoạt, phòng phong, thương truật và 4g các vị: hoàng cầm, sinh địa hoàng, cam thảo, bạch chỉ, xuyên khung, 2g tế tân, cho tất cả sắc lấy nước uống trong ngày.

(Bài Thang Cửu Vị Khương Hoạt, Lương y Thảo Nguyên, nguồn báo mạng)

9. Chữa cảm nói ngọng, chân tay co quắp, tê dại mất tiếng: Lấy khương hoạt tán nhỏ, mỗi lần uống 8-12g với rượu.

(Những cây thuốc và vị thuốc việt nam, Đỗ Tất Lợi)

10. Trị viêm khớp do phong thấp: 12g khương hoạt, 16g kê huyết đằng, 20g tần cửu, 12g uy linh tiên, 12g đương quy, sắc lấy nước uống trong ngày.

(nguồn báo mạng)

11. Điều trị viêm dây thần kinh quanh khớp vai: 8g khương hoạt, 12g hoàng kỳ, 8g phòng phong, 8g xích thược, 4g khương hoàng, 4g chích thảo, 8g đại táo, 3 lát gừng tươi, 8g đương quy, sắc nước uống trong ngày.

(nguồn báo mạng)

12. Chữa chứng đau bụng do phong ở sản hậu: Lấy 80g khương hoạt, thêm rượu và nước vào sắc uống trong ngày.

(Tất Hiệu Phương)

13. Trị sản hậu mà tử cung lòi ra: Dùng 80g khương hoạt, thêm rượu và nước vào sắc lấy nước uống trong ngày.

(Tử Mẫu Bí Lục)

14. Công dụng khác: Khương hoạt cùng với Xuyên khung trị được chứng thương hàn Thái dương kinh (đầu đau, cơ thể đau, lưng đau, sốt) hiệu quả

(Trung Quốc Dược Học Đại Tự Điển)

Lưu ý

Không dùng cho người đau đầu, đau nhức người do huyết hư.

Người bệnh không tự ý áp dụng các bài thuốc trên nếu chưa hỏi ý kiến của thầy thuốc.