Bài 26. Phong trào kháng chiến chống Pháp trong những năm cuối thế kỉ XIX – Lịch sử 8

Đến cuối những năm cuối thế kỉ XX phong trào kháng chiến chống Pháp bùng nổ mạnh mẽ trên phạm vi cả nước, vậy những phong trào này có diễn biến, hoạt động và kết quả như  thế nào thì chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu bài học ngày hôm nay.

A. Lý thuyết

I. CUỘC PHẢN CÔNG CŨA PHÁI KHÁNG CHIẾN TẠI KINH ĐÔ HUẾ – VUA HÀM NGHI RA “CHIẾU CẦN VƯƠNG”

1. Cuộc  phản công quân Pháp của phái chủ chiến ở Huế tháng 7-1885.

* Nguyên nhân :

-Phe chủ chiến muốn  giành lại chủ quyền  từ tay Pháp .

-Thực dân Pháp  tìm mọi cách   để tịêu diệt khi có điều kiện .

* Diễn biến :

– Đêm 4 rạng 5-7-1885 Tôn Thất Thuyết  ( Thượng Thư Bộ binh ) hạ lệnh tấn công quân Pháp  ở Tòa Khâm Sứ và Đồn Mang Cá .

– Quân Pháp nhất thời rối loạn , sau khi củng cố tinh thần , chúng phản công chiếm Hoàng Thành .Trên đường đi chúng giết người cướp của dã man .

1. 

   Lược đồ kinh thành Huế 1885

2. 2.  Phong trào Cần Vương

3. -Kinh thành Huế thất thủ , Tôn Thất Thuyết  đưa vua Hàm Nghi ra Tân Sở ( Quảng Trị ) . Tại đây  13-7-1885  ông nhân danh vua Hàm Nghi ra “Chiếu Cần Vương “ kêu gọi văn thân  và nhân dân  đứng lên giúp vua cứu nước .-Từ đó phong trào chống xâm lược  dâng lên  sôi nổi  kéo  dài  đến cuối thế kỷ XIX .* 1885-1888  bùng nổ khắp cả nước  nhất là Trung Kỳ , Bắc Kỳ .

   * 1888- 1896 : sau Vua Hàm Nghi bị bắt , qui tụ thành những cuộc khởi nghĩa lớn  có quy mô và trình độ tổ chức cao hơn  1885-1888 như Ba Đình- Bãi Sậy- Hương Khê

   3 .Cuộc xuất bôn  của  Vua Hàm Nghi

   * 1888-1896: Cuộc xuất bôn  của Hàm Nghi :địa bàn Tân Sở chật hẹp , Tôn Thất Thuyết  đưa vua Hàm Nghi  vượt Trường Sơn  lập căn cứ Phú Gia ( Hương Khê – Hà Tĩnh ), được nhân dân ủng hộ . Cuối 1888 Vua Hàm Nghi bị bắt  và bị đày sang An giê ri .

4. II. NHỮNG CUỘC KHỞI NGHĨA LỚN TRONG PHONG TRÀO CẦN VƯƠNG : BA ĐÌNH , BÃI SẬY, HƯƠNG KHÊ

5. 1. Khởi nghĩa Ba Đình 1886-1887

   -Căn cứ Ba Đình được xây dựng ở ba làng Mĩ Khê , Thượng Thọ , Mậu Thịnh, thuộc huyện Nga Sơn , tỉnh Thanh Hóa , liền kề nhau giữa  một vùng đồng chiêm trũng mênh mông lầy lội., kiểm soát con đường số 1 .

   -Căn cứ Ba Đình được bố trí thành một cứ điểm phòng thủ kiên cố .

   * Lãnh đạo: Phạm Bành, Đinh Công Tráng .

   * Lực  lượng : người Kinh, người Mường , người Thái .

   * Diễn biến chính :

   -12-1886 đến 1-1887 Pháp tấn công quy mô vào căn cứ , nghĩa quân cầm cự suốt 34 ngày đêm .

   Phong trào Cần Vương bùng nổ và lan rộng .

7.  -Thất bại nên rút lên Mã Cao .* Mặt mạnh :-Án ngữ con đường số 1 ,có thể tiếp tế lương thực , vũ khí bằng thuyền .

   -Căn cứ Ba Đình là một cứ điểm phòng thủ kiên cố  nổi lên  1 vùng nước mênh  mông lầy lội .

   * Điểm yếu : dễ bị cô lập , Pháp tập trung lực lượng  tấn công , nghĩa quân rút lui khó khăn .

8. B.Bài tập

9. Câu 1: Cuộc khởi nghĩa Hương Khê là cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất trong phong trào Cần Vương

10. Trả lời:
11. Cuộc khởi nghĩa Hương Khê là cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất trong phong trào Cần Vương :
    – Về ý thức trung quân của Phan Đình Phùng và những người lãnh đạo. Phan Đình Phùng từng làm quan Ngự sử trong triều đình Huế. Với tình cương trực, thẳng thắn, ông đã phản đối việc phế lập của phe chủ chiến nên ông đã bị cách chức, đuổi về quê. Tuy vậy, năm 1885. Ông vẫn hưởng ứng khởi nghĩa và trở thành lãnh tụ uy tín nhất trong phong trào Cần vương.
    – Khởi nghĩa Hương Khê được chuẩn bị và tổ chức tương đối chặt chẽ: Nghĩa quân đã có 3 năm (từ 1885 đến 1888) để lo tổ chức, huấn luyện, xây dựng công sự, rèn đúc vũ khí và tích trữ lương thảo… Lực lượng nghĩa quân được chia thành 15 thứ quân. Mỗi quân thứ có từ 100 đến 500 người… Nghĩa quân còn tự chế tạo được súng trường theo mẫu súng của Pháp.
    – Vé quy mô : Khởi nghĩa Hương Khê có quy mô rộng lớn. Nghĩa quân hoạt động trên địa bàn rộng (gồm 4 tỉnh: Thanh Hoá, Nghệ An. Hà Tĩnh, Quảng Bình) với lối đánh linh hoạt (phòng ngự, chủ động tấn công, đánh đồn, diệt viện…).
    – Về thời gian tồn tại : khởi nghĩa Hương Khê có thời gian tồn tại lâu dài (trong 10 năm).
    – Nehĩa quân Hươna Khê được đông đảo nhân dân ủng hộ (người Kinh, người dân tộc thiểu số, người Lào), bước đầu đã có sự liên lạc với các cuộc khởi nghĩa khác nên đã lập được nhiều chiến công

12. Câu 2: Diễn biến của cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy

13. Trả lời:
14. Diễn biến của cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy :
    – Địa bàn thuộc các huyện Văn Lâm, Văn Giang, Khoái Châu (thuộc tỉnh Hưng Yên) và Kinh Môn (thuộc Hải Dương), sau đó phát triển ra các tỉnh xung quanh như Bắc Ninh. Thái Bình, Nam Định… Lãnh đạo khởi nghĩa là Nguyễn Thiện Thuật.
    – Trong những năm 1885 – 1889, nhiều trận đánh ác liệt xảy ra giữa nghĩa quân và quân Pháp.
    – Sau những trận chống càn, lực lượng nghĩa quân suy giảm và bị bao vây. Đến cuối năm 1889, nghĩa quân dần dần tan rã.

15. Câu 3: Phong trào cần vương nó ra và phát triển như thế nào ?

16. Trả lời:
17. Về phong trào Cần vương :
    – Tôn Thất Thuyết đưa vua Hàm Nghi chạy ra Tân Sở (Quảng Trị). Ngày 13 – 7 – 1885, ông nhân danh nhà vua xuống chiếu Cần vương, kêu gọi văn thân, sĩ phu và nhân dân đứng lên giúp vua cứu nước.
    – Phong trào yêu nước chống Pháp dưới ngọn cờ Cần vương diễn ra sôi nổi từ năm 1885 đến cuối thế kỉ XIX.
    – Diễn biến phong trào có thể chia thành 2 giai đoạn :
    + Giai đoạn 1 (1885 – 1888), phong trào bùng nổ trên khắp cả nước, nhất là từ Phan Thiết trở ra.
    + Giai đoạn 2 (1888 – 18%), phong trào quy tụ irons những cuộc khởi nghĩa lớn. tập trung ờ các tình Bác Trung Kì và Bắc Kì.

18. Câu 4: Những điểm mạnh, điểm yếu của cứ điểm Ba Đình?

19. Trả lời:
20. Những điểm mạnh, điểm yếu của cứ điểm Ba Đình :
    – Điểm mạnh :
    + Hệ thống giao thông thuận lợi. dễ dàng đi lại.
    + Là cứ điểm được xây dựng công phu, có khả nãns phònc nsự tốt, đảm bảo cho nghĩa quân có thể tác chiến linh hoạt và hạn chế đến mức thấp nhất tổn thất có thể xảy ra.
    – Điểm yếu : dễ bị cô lập.

21. Câu 5: Nhận xét về phong trào vũ trang chống Pháp cuối thế kỉ XIX

22. Trả lời:
23. – Về thời gian : phong trào Cần vương diễn ra trong thời gian dài (từ 1885 đến 1896).
    – Về địa bàn : Phong trào diễn ra trên địa bàn rộng lớn khắp Bắc Kì và Trung Kì.
    – Về lực lượng :
    + Lãnh đạo là các văn thân, sĩ phu yêu nước.
    + Đông đảo các tầng lớp nhân dân tham gia (người Kinh, người dân tộc thiểu số, người Lào).
    -Về tính chất : Phong trào Cần vương là phong trào yêu nước chống Pháp bị chi phối bởi hệ tư tưởng phong kiến (vì nó nhằm giúp vua chống Pháp để xây dựng lại vương triều phong kiến).
    – Về phương pháp đấu tranh : chủ yếu nặng về khởi nghĩa vũ trang. ít chú trọng đến công tác tuyên truyền, đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng, chính trị…
    – Kết quả : cuối cùng phong trào Cần vương bị thất bại do so sánh lực lượng giữa ta và địch chênh lệch ; sai lầm trong tổ chức lãnh đạo…
    – Ý nghĩa : Phong trào Cần vương thể tinh thần yêu nước, kiên quyết đấu tranh chống ngoại xâm của nhân dân ta: phong trào đã để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý báu cho sự nghiệp đấu tranh giành và bảo vệ độc lập dân tộc…
25. Những chuyên mục hay của Lịch sử lớp 8:
    • Giải bài tập Sách giáo khoa môn Lịch sử lớp 8
    • Câu hỏi ôn tập môn Lịch sử lớp 8
    • Đề thi – Đáp án môn Lịch sử lớp 8
    • Đề thi học sinh giỏi môn Lịch sử lớp 8

Bài học trên đây chúng tôi đã tái hiện lại bối cảnh của xã hội Việt Nam trong những năm cuối thế kỉ XIX với ba phong trào lớn: Ba Đình, Bãi Sậy, Hương Khê. Chúc các bạn học tập vui vẻ