Tục ngữ là gì?

Tục ngữ là thể loại văn học dân gian nhằm đúc kết kinh nghiệm, tri thức của nhân dân dưới hình thức những câu nói ngắn gọn, súc tích, có nhịp điệu, dễ nhớ, dễ truyền.Tục ngữ là những câu nói hoàn chỉnh, đúc kết kinh nghiệm của nhân dân về thiên nhiên và lao động sản xuất, về con người và xã hội. Tục ngữ thiên về trí tuệ nên thường được ví von là "trí khôn dân gian". Trí khôn đó rất phong phú mà cũng rất đa dạng nhưng lại được diễn đạt bằng ngôn từ ngắn gọn, súc tích, dễ nhớ, giàu hình ảnh và nhịp điệu. Có thể coi tục ngữ là văn học nói dân gian nên thường được nhân dân vận dụng trong đời sống sinh hoạt, giao tiếp cộng đồng và xã hội hay hẹp hơn như lời ăn tiếng nói và khuyên răn.Nội dung tục ngữ thường phản ánh những kinh nghiệm về lao động sản xuất, ghi nhận các hiện tượng lịch sử xã hội, hoặc thể hiện triết lý dân gian của dân tộc.Tục ngữ được hình thành từ cuộc sống thực tiễn, trong đời sống sản xuất và đấu tranh của nhân dân, do nhân dân trực tiếp sáng tác; được tách ra từ tác phẩm văn học dân gian hoặc ngược lại; được rút ra tác phẩm văn học bằng con đường dân gian hóa những lời hay ý đẹp hoặc từ sự vay mượn nước ngoài.Giữa hình thức và nội dung, tục ngữ có sự gắn bó chặt chẽ, một câu tục ngữ thường có hai nghĩa: nghĩa đen và nghĩa bóng. Tục ngữ có tính chất đúc kết, khái quát hóa những nhận xét cụ thể thành những phương châm, chân lý. Hình tượng của tục ngữ là hình tượng ngữ ngôn được xây dựng từ những biện pháp so sánh, nhân hóa, ẩn dụ...Đa số tục ngữ đều có vần, gồm 2 loại: vần liền và vần cách. Các kiểu ngắt nhịp: trên yếu tố vần, trên cơ sở vế, trên cơ sở đối ý, theo tổ chức ngôn ngữ thơ ca... Sự hòa đối là yếu tố tạo sự cân đối, nhịp nhàng, kiến trúc vững chắc cho tục ngữ. Hình thức đối: đối thanh, đối ý. Tục ngữ có thể có 1 vế, chứa 1 phán đoán, nhưng cũng có thể có thể gồm nhiều vế, chứa nhiều phán đoán.Các kiểu suy luận: liên hệ tương đồng, liên hệ không tương đồng, liên hệ tương phản, đối lập, liên hệ phụ thuộc hoặc liên hệ nhân quả.Tục ngữ Việt NamBản ghi tục ngữ bằng chữ quốc ngữ có Tục ngữ, cổ ngữ, gia ngôn của Huỳnh Tịnh Của (1897), Tục ngữ cách ngôn của Hàn Thái Dương (1920).Một số bản sưu tập, chú thích nghĩa và dịch tục ngữ Việt Nam sang tiếng Pháp như Tục ngữ An Nam dịch sang tiếng Tây của V. Barbier (Triệu Hoàng Hòa), Đông Tây ngạn ngữ cách ngôn của H. Délétie và Nguyễn Xán (1931).Một số bản khác như Tục ngữ phong dao của Nguyễn Văn Ngọc (1942), Tục ngữ dân ca Mường Thanh Hóa của Minh Hiệu sưu tầm (1970), Ca dao, ngạn ngữ Hà Nội do Triều Dương sưu tầm và biên soạn (1971), Tục ngữ Thái (1978), Tục ngữ ca dao dân ca của Vũ Ngọc Phan (1956), Tục ngữ Việt Nam của Chu Xuân Diên, Lương Văn Đang, Phương Chi (1975).Tục ngữ Việt Nam theo thứ tự trong bảng chữ cái:ĂĂn khoai nhớ kẻ cho dây mà trồngĂn cây nào rào cây ấyĂn cháo đá bátĂn chắc mặc bềnĂn cho sạch bạch cho nôngĂn cỗ đi trước, lội nước theo sauĂn cơm nhà vác tù và hàng tổngĂn cơm trước kẻngĂn đầu sóng nói đầu gióĂn kĩ no lâu, cày sâu lúa tốtĂn không lo của kho cũng hếtĂn không ngồi rồiĂn nên làm raĂn ngay nói thẳngĂn quả nhớ kẻ trồng câyĂn theo thuở, ở theo thờiĂn trông nồi ngồi trông hướngĂn vóc học hayĂn cơm nhà, vác tù và hàng tổng.ÂÂn trả nghĩa đền.Ân đoạn nghĩa tuyệtBBé đi câu, lớn đi hầu, già đi hỏi nợBé người con nhà bác, lớn xác con nhà ngườiBé người to con mắtBé người đòi chơi trèoBè thì bè lon, sào thì sào sậyBè ai người ấy chốngBuôn có bạn, bán có phườngBuôn tàu bán bè không bằng ăn dè hà tiệnBụt chùa nhà không thiêngBạn bè con chấy cắn đôiBạn bè là nghĩa tương triCCây có cội, nước có nguồnCây cao bóng cảCó công mài sắt, có ngày nên kim.Có cô thì chợ cũng đông, cô đi lấy chồng thì chợ vẫn vuiCái nết đánh chết cái đẹp.Của đi thay ngườiCái răng, cái tóc là góc con người.Cái kim trong bọc cũng có ngày lòi raCon trâu là đầu cơ nghiệpCông cha như núi thái sơn, nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy raCái khó ló cái khônCần cù bù thông minhCó mới nới cũCó mới thì nới cũ ra, mới để trong nhà cũ bỏ ngoài sânCó Lá Lốt chớ phụ Xương Xông, có Chùa bên Bắc đừng để Miếu bên Đông tồi tàn, có bát sứ chớ phụ bát đàn, có nồi cơm nếp đừng phụ Khoai Lang Củ TừCon dại cái mangCon đàn cháu đốngCon độc cháu đànCon hơn cha là nhà có phúcCon gái cái bònCờ bí dí tốtCơm chẳng lành, canh chẳng ngọtCon có cha như nhà có nóc, con không cha như nòng nọc dứt đuôiCây xanh thì lá cũng xanh, cha mẹ hiền lành để đức cho conCó cứng mới đứng được gióChuyện bé xé ra toCao bay xa chạyChuồn chuồn bay thấp thì mưa, bay cao thì nắng bay vừa thì râmChị ngã em nângCầu được ước thấyDDao sắc không gọt được chuôiDân giàu nước mạnh.Dục tốc bất đạt.ĐĐang yên đang lành lại cắm mảnh sành vào đít.Đất lành chim đậu.Đất lở chim bayĐi một ngày đàng học một sàng khôn.Đời cha ăn mặn đời con khát nước.Đói cho sạch, rách cho thơm.Đa sầu đa mang.Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng, ngày tháng mười chưa cười đã tối.Đâm bị thóc, thọc bị gạo.Đi thưa về gửi.Đi đến nơi về đến chốn.Đàn gảy tai trâu.Đèn nhà bên sáng,gà nhà ta thứcĐầu năm sương muối, cuối năm gió nồm.Đồng tiền liền khúc ruột .Đất có lề, quê có thói.GGái có chồng như Rồng có Vây, gái không chồng như Cối Xay không NgõngGái có chồng như Gông đeo cổ, trai có vợ như rợ buộc chânGieo gió gặp bãoGóp gió thành bãoGieo nhân nào , gặt quả nấyGiấy rách phải giữ lấy lềGần mực thì đen, gần đèn thì sángGiận quá mất khônGiận cá chém thớtGừng càng già càng cay.Ghét của nào trời trao của đóGạn đục, khơi trong.Giặc đến nhà đàn bà cũng đánh.Gan vàng dạ sắt.Giỏ nhà ai quai nhà nấyGiống rồng lại đẻ ra rồngGà què ăn quẩn cối xayGiao trứng cho ác.Gừng cay muối mặn.Giấy rác phải giữ lấy lềEEm nghe tiếng hát đâu xaCòn trẻ hay già mà còn tiếng vang.ÊÊm như duẾch ngồi đáy giếngHHai đánh một không chột cũng quèHai hổ phân tranh, nhứt hổ tử thươngHọc đi đôi với hànhHọc thầy không tày học bạnHọc cầu kỳ hơn cầu tính, học thuộc lòng hơn cầu hiểuHọc trong quá khứ , sống ở hiện tại, chuẩn bị cho tương laiHọc ăn, học nói, học gói, học mởHọc mười năm biết một ngu siHọc mà không chơi, đánh rơi tuổi trẻ/ Chơi mà không học, mất cả tương laiHọc tài thi phậnHổ chết để da, người chết để tiếngHẹp nhà rộng bụng/ rộng bụng thì chết hẹp bụng thì sốngHi sinh đời bố, củng cố đời conHọc một biết mườiKKhôn ăn cái, dại ăn nước.Khôn đâu tới trẻ, khỏe đâu tới già.Khôn không qua lẽ, khỏe chẳng qua lời.Khéo ăn thì no,khéo co thì ấm.Không làm sao nên.Không có gì là tuyệt đối.Kính già, già để tuổi cho.Kính lão đắc thọ.Kính trên nhường dưới.Khi yêu trái ấu cũng tròn, ghét nhau bồ hòn cũng méo.Không có lửa làm sao có khói.Không có gì tự nhiên có.Kẻ cắp gặp bà già.Khôn chết, dại chết, giả chết không chết.Khôn nhà, dại chợ.Khôn ba năm dại một giờ.Không thầy đố mày làm nên.Khỉ ho cò gáy.Kính thầy yêu bạn.Kết thù làm bạn.Không nên đề bạn làm thù.Khỏi vòng cong đuôi.Kiến tha lâu cũng đầy tổ.Kiến đen tha trứng lên cao, thế nào cũng có mưa rào rất to.Khác máu tanh lòng.Khôn từ trong trứng khôn ra.Không dưng ai dễ đem phần đến cho.Khăng khăng quân tử một lời nhất ngôn.LLá rụng về cộiLá lành đùm lá rách.Lên voi xuống chó.Lời nói chẳng mất tiền mua, lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau.Liệu cơm gắp mắm.Lùi một bước tiến ngàn dặm.Lửa gần rơm lâu ngày cũng bén.Lù đù vác cái lu mà chạy.Lửa thử vàng gian nan thử sức.Lựa gió xoay chiều.Lành ít dữ nhiều.Lắm kẻ yêu hơn nhiều người ghét.Liệu việc như thần.Lấy oán báo oán, oán nợ chất chồng/Lấy đức báo oán, oán tự khắc giải.MMuôn người như mộtMột điều nhịn chín điều lành.Máu chảy ruột mềm.Máu loãng còn hơn nước lã.Môi hở, răng lạnh.Một con ngựa đau, cả tàu bỏ cỏ.Một con chim én không làm nên mùa xuân.Một câu nhịn, chín câu lành.Mất lòng trước, được lòng sau.Một nụ cười bằng mười thang thuốc bổ.Mật ngọt chết ruồi.Mạnh vì gạo, bạo vì tiền.Miếng ngon nhớ lâu, đòn đau nhớ đời.Một miếng khi đói bằng một gói khi no.Muốn ăn thì lăn vào bếp.Muốn lành nghề, chớ nề học hỏi.Muốn biết phải hỏi, muốn giỏi phải học.Một kho vàng không bằng một nang chữ.Một mặt người bằng mười mặt của.Ma đưa lối, quỷ dẫn đường.Mất bò mới lo làm chuồng.Mau sao thì nắng, vắng sao thì mưa.Mềm nắn, rắn buông.Mềm quá thì yếu, cứng quá thì gãy.Mèo mả gà đồng.Mèo nhỏ bắt chuột con.Mèo gặp mỡ.Mía ngọt đánh cả cụm.Một người lo bằng kho người làm.Một thằng tính bằng chín thằng làm.Một lần ngại tốn, bốn lần chẳng xong.Một con sâu làm rầu nồi canhMột chữ cũng là thầy, nửa chữ cũng là thầy.Một nghề cho chín còn hơn chín nghề.Mũi dại, lái phải chịu đòn.Muốn ăn cá cả phải thả câu dài.Mưu sự tại nhân hành sự tại thiên.Mẹ hát, con khen hay.Mẹ cày con cấy.Một cây làm chẳng nên non, ba cây chụm lại nên hòn núi cao.Muốn sang thì bắc cầu kiều, muốn con hay chữ thì yêu lấy thầy.Mua danh ba vạn,bán danh ba đồng.Mẹ nào con nấy.Mưa tháng ba hoa đất, mưa tháng tư hư đất.Mèo khen mèo dài đuôi.NNăng làm thì nên.Nước chảy về nguồn, lá rụng về cội.Nước lã không khuấy nên hồ.Nước chảy đá mòn.Nói có sách, mách có chứng.Nói lời phải giữ lấy lời.Nồi nào úp vung nấy.No mất ngon, giận mất khôn.No bụng đói con mắt.Năng nhặt chặt bị.Nó lú có chú nó khôn.Nói thì hay, bắt tay thì dở.Nước đổ lá khoai.Nước chảy, hoa trôi, bèo dạt.Nói một đàng, làm một nẻo.Nuôi lợn ăn cơm nằm, nuôi tằm ăn cơm đứng.Nuôi ong tay áo, nuôi cáo trong nhà.Nước đổ đầu vịtNước lã mà vã nên hồ, tay không mà nổi cơ đồ mới ngoan.Nói hay hơn hay nói.Nực cười châu chấu đá xe, tưởng rằng chấu ngã, ai dè xe nghiêng.Nói trước quên sau.Nói lời phải giữ lấy lời, Đừng như con bướm đậu rồi lại bay.Nói người phải nghĩ đến ta, sờ vào sau gáy xem xa hay gần.Nói người phải nghĩ đến thân, sờ vào sau gáy xem gần hay xa.Nam thực như hổ, nữ thực như miu.Nôm na là cha mánh khóe.NHNhà sạch thì mát, bát sạch ngon cơm.Nhà giàu đứt tay bằng ăn mày đổ ruộtNhất thì, nhì thụcNhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống.Nhất canh trì, nhị canh viên, tam canh điền.Nhất quỷ nhì ma, thứ ba học tròNhân chi sơ tính bổn thiệnNhững người cặp mắt lá răm, đôi mày lá liễu đáng trăm quan tiền.Nhìn bụng ta, suy ra bụng người.Nhìn mặt mà bắt hình dong.Nhất tự vi sư, bán tự vi sưNhiễu điều phủ lấy giá gương, Người trong một nước phải thương nhau cùng.Nhường cơm sẻ áo.NGNgười sống đống vàng.Nghèo sinh bệnh, giàu sinh tật.Người đẹp vì lụa, lúa tốt vì phân.Ngu dốt mà nhiệt tình thành phá hoại.Người ta là hoa đất.Ngưu tầm ngưu, mã tầm mã.Ngồi mát ăn bát vàng.Ngọt như mía lùi.OOán không giải được oánOan có đầu , nợ có chủOan oan tương báo , dỉ hận miên miênOán thù nên giải không nên kếtÔÔng thò chân giò, bà thò nậm rượuÔng nói gà, bà nói vịtƠỞ hiền gặp lành, ở ác gặp ácỞ nhà nghe Đông Hà lúa héoỞ bầu thì tròn, ở ống thì dài.Ở xó chuồng heo,hơn là theo phía vợPPhép nước lệ lồng.Phép vua thua lệ làng.Phòng bệnh hơn chữa bệnh.Phúc bất trùng lai, hoạ vô đơn chí.QQuân tử phòng thân; tiểu nhân phòng bị, gậy.Quân tử nhất ngôn kí xuất, tứ mã nan truyQuỷ tha, ma bắtQuả báo nhãn tiềnQuan nhất thời, dân vạn đạiQuýt làm cam chịuQua cầu rút vánQuân tử trả thù mười năm chưa muộnRRáng mỡ gà, có nhà thì giữ.Rau nào sâu nấy.Ruộng bề bề chẳng bằng nghề trong tay.Rừng vàng, biển bạc.Rừng không hai cọp, nước không hai vuaRừng nào cọp nấySSinh nghề tử nghiệpSinh lão bệnh tửSinh li tử biệtSông có khúc, người có lúcSóng Trường Giang, sóng sau đập sóng trướcSông sâu còn có kẻ dò, đố ai lấy thước mà đo lòng ngườiSai một li đi một dặmSự thật mất lòngSông sâu sóng cả chớ ngã tay chèoSông cạn đá mònSóng trước đổ đâu, sóng sau đổ đó.Sinh cơ lập nghiệpTTa về ta tắm ao ta, dù trong dù đục ao nhà vẫn hơn.Tấc đất tấc vàngTai vách mạch rừng.Tẩm ngẩm tầm ngầm mà đấm chàt voiTâm cuồng, trí loạn.Tay làm hàm nhai, tay quai miệng trễ.Tình sâu, nghĩa nặng.Tình thương quán cũng là nhà, lều tranh có nghĩa hơn tòa ngói cao.Tiên học lễ hậu học vănTiền vào nhà khó như gió vào nhà trống.Tiền vào quan như than vào lòTiền nào của đóTốt gỗ hơn tốt nước sơn, xấu người đẹp nết con hơn đẹp ngườiTôm đi chạng vạng, cá đi rạng đông.Tốt danh hơn lành áo.Thùng rỗng kêu to.THTháng bảy kiến bò, chỉ lo lại lụtTham thì thâm, đa dâm hại thậnTham giàu phụ khó. tham sang phụ phầnTham giàu phụ ngảiTham phú phụ bầnThất bại là mẹ thành côngThật thà là cha dại.Thật thà ăn cháo, láo nháo ăn cơmThắng làm vua thua làm giặcThuận vợ thuận chồng, tát biển Đông cũng cạn.Thương cho roi cho vọt, ghét cho ngọt cho bùiThương nhau mấy núi cũng trèo, mấy sông cũng lội mấy đèo cũng quaThua thầy một vạn không bằng kém bạn một liThân sâu hồn bướmThừa nước đục thả câuThả hổ về rừngThua keo này bày keo khácThuyền to sóng cả.Thầy bói xem voiTháng hai trồng cà, tháng ba trồng đỗ.TRTránh vỏ dưa gặp vỏ dừa.Trăm đường tránh không khỏi số.Trăm hay không bằng tay quen.Trăm nghe không bằng một thấy.Trăm năm bia đá cũng mòn, nghìn năm bia miệng vẫn còn trơ trơ.Trăng quầng thì hạn, trăng tán thì mưa.Trăm người bán vạn người mua.Trâu buộc ghét trâu ăn.Trâu cột ghét trâu ăn.Trâu già thích gặm cỏ non.Tre già măng mọc.Tránh voi chẳng xấu mặt nào.Trong cái khó lại ló cái khôn.UUống nước nhớ nguồnƯƯớc gì được nấyƯớt như chuột lộiVVỏ quýt dày có móng tay nhọnVắng chủ nhà gà vọc niêu tômViệc nhà thì ngán, việc làng thì siêng.Việc nước trước việc nhà.Vụng chèo khéo trốngViệc nhà thì nhác việc chú bác thì siêngXXa sông, cách núi.Xấu hay làm tốt, dốt hay nói chữXôi hỏng bỏng khôngXa thơm gần thốiXa thương, gần thườngXem bói ra ma, quét nhà ra rácXởi lởi trời cho, so đo trời lấy lạiYYêu nhau lắm, cắn nhau đauYêu nhau cau sáu bổ ba, ghét nhau cau sáu bổ ra làm mườiYêu trẻ, trẻ đến nhà; kính già, già để tuổi cho.Yêu nhau yêu cả đường đi, ghét nhau ghét cả tông chi họ hàngYêu nhau vạn sự chẳng nề, dẫu trăm chỗ lệch cũng kê cho bằngYêu nhau xa cũng nên gần, ghét nhau cách một bàn chân cũng lìa