Tôi đi học - bài 5

Gợi ý trả lời câu hỏi trang 9 sách giáo khoa:

Đọc - Hiểu văn bản:

1 - Trang 9 SGK: Những gì đã gợi lên trong lòng nhân vật "tôi" kỉ niệm về buổi tựu trường đầu tiên? Đọc toàn bộ truyện ngắn, em thấy những kỉ niệm này được nhà văn diễn tả theo trình tự nào?

Trả lời:

- Những điều gợi lên kỉ niệm về buổi tựu trường đầu tiên của nhân vật tôi:

Mỗi tâm hồn sẽ có một kí ức riêng, và cũng sẽ có những tác nhận riêng đánh thức kí ức ấy sống dậy. Với nhà văn Thanh Tịnh tác nhân để đánh thức kỉ niệm buổi tựu trường đầu tiên của ông đó là:

- “Hằng năm cứ vào cuối thu (1), lá ngoài đường rụng (2) nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc (3) lòng tôi lại náo nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường. Mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ (4)”

1, 2, 3, 4 đó là những tín hiệu báo rằng ngày tựu trường đã đến gợi nhớ đến ngày tôi đi học đầu tiên trong cuộc đời. Những câu văn ngân nga, trầm bổng, bâng khuâng chất đầy kỉ niệm.

- Trình tự miêu tả: Theo trình tự thời gian, không gian và có một trình tự khác nữa theo diễn biến tâm trạng của nhân vật tôi trong buổi sáng tựu trường.

- Trình tự thời gian: Cảm xúc được khơi nguồn từ hiện tại khi nhân vật “tôi” đã trưởng thành sau đó dẫn về quá khứ tuổi thơ khi nhân vật “tôi” trong ngày đầu tiên đi học.

+ Trình tự không gian:

• Không gian trên con đường đến trường

• Không gian ở sân trường Mĩ Lí

• Không gian ở trong lớp học.

+ Theo diễn biến tâm trạng: Lúc sáng sớm trên con đường làng với mẹ ➜ lúc cậu bé bước vào sân trường ➜ lúc nghe tiếng trống vào lớp ➜ lúc chờ đợi ông đốc học đọc tên ➜ lúc thầy giáo đón vào lớp ➜ lúc giờ học bắt đầu.

2 - Trang 9 SGK:

Tìm những hình ảnh, chi tiết chứng tỏ tâm trạng hồi hộp, cảm giác bỡ ngỡ của nhân vật "tôi" khi cùng mẹ đi trên đường đến trường, khi nghe gọi tên và phải rời bàn tay mẹ cùng các bạn đi vào lớp, khi ngồi trong lớp đón giờ học đầu tiên.

Trả lời

Truyện chủ yếu tái hiện tâm trạng bỡ ngỡ, cảm giác hồi hộp của một chú bé lần đầu tiên trong đời được mẹ đưa đến trường đi học. Mạch chính của tác phẩm là dòng cảm xúc thiết tha tuôn trào và những biểu hiện tâm lí theo tiếng bước chân của nhân vật “tôi” từ khi cùng mẹ bước trên con đường làng tới trường tới lúc vào lớp học.

- Tâm trạng khi trên con đường làng:

+ Chi tiết hình ảnh:

• “Mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp”

• “Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học."

• “Trong chiếc áo vải dù đen dài tôi cảm thấy mình trang trọng và đứng đắn”

+ Ý nghĩa:

• Trong tâm hồn cậu bé một cái gì đó rất mới mẻ, lạ lùng từ cảnh vật cho đến lòng người, tất cả đều sự trang trọng, thiêng liêng của ngày đầu tiên được đi học trong cuộc đời - cảm giác hãnh diện háo hức.

• Những câu văn thể hiện sự bâng khuâng xao xuyến như những nốt nhạc lắng sâu vào hồn người, bởi vì lần đầu tiên đến trường là một sự kiện trọng đại của đời người.

- Tâm trạng khi đến trường Mỹ Lí:

+ Chi tiết hình ảnh:

“Trước mắt tôi trường Mĩ Lí trông vừa xinh xắn vừa oai nghiêm như cái đình làng Hòa Ấp. Sân nó rộng, mình nó cao hơn trong những buổi trưa hè đây vắng lặng. lòng tôi đâm ra lo sợ vẩn vơ”

+ Ý nghĩa: Nhà văn đã diễn tả rất đúng tâm trạng ngỡ ngàng, cảm giác trước sự mới lạ về ngôi trường của cậu bé, khi mình được chính thức trở thành một thành viên của nó, sự rụt rè, nhút nhát của tuổi thơ.

- Tâm trạng khi nghe gọi tên mình và phải rời tay mẹ vào lớp:

+ Chi tiết hình ảnh:

• “Trong lúc ông đọc to tên từng người, tôi cảm thấy như quả tim tôi ngừng đập. Tôi quên cả mẹ tôi đứng sau tôi. Nghe gọi đến tên, tôi tự nhiên giật mình và lúng túng”

• “Tôi cảm thấy sau lưng tôi có một bàn tay dịu dàng đẩy tôi tới trước.”

• “Nhưng người tôi lúc ấy tự nhiên thấy nặng nề một cách lạ”.

• “Quay lưng lại rồi dúi đầu vào lòng mẹ tôi nức nở khóc”

• “Trong thời thơ ấu tôi chưa lần nào thấy xa mẹ tôi như lần này”

+ Ý nghĩa:

• Thể hiện tâm trạng lo sợ hồi hộp lúng túng sự hồn nhiên, trong sáng của tuổi thơ trong buổi tựu trường đầu tiên.

• Đỉnh cao của tâm trạng là khi nhân vật tôi phải rời tay mẹ để vào lớp, tiếng khóc như một phản ứng dây chuyền, nó vừa thể hiện niềm vui, nhưng chủ yếu là sự e sợ trước những khó khăn, thử thách phía trước. Cảm giác sợ hãi khi mình phải tự lập không còn chỗ dựa ở phía sau.

• Nhà văn đang giãi bày lòng mình thời thơ ấy một cách chân thực, cảm động

- Tâm trạng khi ngồi trong lớp đón giờ học đầu tiên:

+ Chi tiết hình ảnh:

• "Một mùi hương lạ xông lên trong lớp. Trông hình gì treo trên tường tôi cũng thấy lạ và hay hay".

“Nhìn bàn ghế chỗ tôi ngồi rất cẩn thận rồi tự nhiên lạm nhận là vật riêng của mình.”

• “Một người bạn tôi chưa hề quen biết, nhưng lòng tôi vẫn không cảm thấy xa lạ chút nào.”

• “Tôi đưa mắt thèm thuồng nhìn theo cánh chim...”

+ Ý nghĩa: Thể hiện một sự mới mẻ thích thú khi mới bước vào lớp học, cảm giác xốn xang, vừa lạ vừa quen với mọi vật, với người bạn ngồi bên.

• Hình ảnh ánh mắt nhìn theo cánh chim thèm thuồng có ý nghĩa đặc biệt đó là sự sang trang của cuộc đời, tạm biệt thế giới trẻ thơ nghịch ngợm, chỉ biết vui đùa, để bước vào thế giới của học đường hấp dẫn nhưng không kém phần gian khó. Với sự trang nghiêm: “Tôi đi học.”

3 - Trang 9 SGK: Em có cảm nhận gì về thái độ, cử chỉ của những người lớn ("ông đốc", thầy giáo đón nhận học trò mới, các phụ huynh) đối với các em bé lần đầu đi học.

Trả lời:

Thái độ cử chỉ của ông đốc học, thầy giáo và các phụ huynh:

- Chi tiết hình ảnh:

+ Các phụ huynh: “Mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi... mẹ tôi cúi đầu nhìn tôi thật âu yếm... ai cũng chuẩn bị cho con mình áo quần sạch sẽ tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại ông đốc học.”

+ Ông đốc học: “ông đốc học nhìn chúng tôi với cặp mắt hiền từ và cảm động, giọng nói sẽ sàng căn dặn và động viên các em cố gắng học tập... Khi các em khóc giữ lấy chéo áo cánh tay người thân thì ông tươi cười nhẫn nại chờ chúng tôi.”

Xem thêm những bài văn nêu cảm nhận của em về nhân vật ông đốc trong truyện ngắn Tôi đi học hay đã được Đọc Tài Liệu sưu tầm và biên soạn

+ Thầy giáo: “Một thầy trẻ tuổi, gương mặt tươi cười, đang đón chúng tôi trước cửa lớp.”.

- Ý nghĩa: Tất cả mọi người từ phụ huynh, ông đốc học, thầy giáo trẻ ai ai cũng đều quan tâm, chuẩn bị cho các em giây phút tựu trường thật chu đáo, với thái độ rất dịu dàng, và vô cùng trân trọng.

• Sự quan tâm ấy vừa là trách nhiệm vừa là tấm lòng đã tạo nên môi trường giáo dục trong sáng, tính sư phạm mẫu mực chắp cánh nuôi dưỡng khích lệ tâm hồn trẻ thơ.

4 - Trang 9 SGK: Tìm và phân tích các hình ảnh so sánh được nhà văn sử dụng trong truyện ngắn.

Trả lời:

Trong truyện ngắn, nhà văn Thanh Tịnh sử dụng rất nhiều biện pháp nghệ thuật để làm nên sức hấp dẫn của câu chuyện. Trong đó có sự đóng góp không nhỏ của biện pháp so sánh.

- So sánh thứ nhất:

+ “Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng.”

+ Ý nghĩa: Biện pháp so sánh thể hiện tình cảm đẹp đẽ, trong sáng tinh khôi của cậu bé lần đầu đi học, không chỉ bầu trời nở hoa, mà lòng người cũng nở hoa.

- So sánh thứ hai:

+ “Ý nghĩ ấy thoáng qua trong trí tôi nhẹ nhàng như một làn mây lướt ngang trên ngọn núi.”

+ Ý nghĩa: Đây là loại so sánh ngang bằng như vừa thể hiện tâm hồn mơ mộng của trẻ thơ lại vừa thể hiện sự thoảng qua nhanh chóng của ý nghĩ chợt đến, không làm bận tâm cậu bé.

- So sánh thứ ba:

+ “Cũng như tôi, mấy cậu học trò mới bỡ ngỡ đứng nép bên người thân, chỉ dám nhìn một nửa hay dám đi từng bước nhẹ. Họ như con chim non đứng bên bờ tổ, nhìn quãng trời rộng muốn bay, nhưng còn ngập ngừng e sợ.”

+ Ý nghĩa: Đây là loại so sánh ngang bằng, so sánh người với vật nhằm thể hiện sự non nớt, bỡ ngỡ và khát vọng muốn đến những chân trời mới lạ, cao rộng của những cậu học sinh thơ bé.

• Sự tinh tế và chính xác trong cách so sánh: Nhà trường giống như tổ ấm, học trò như những cánh chim.

- So sánh thứ tư:

+ “Nói các cậu không đứng lại càng đứng hơn nữa, hai chân các cậu cứ dềnh dàng mãi. Hết co lên một chân, các cậu lại duỗi mạnh như đá một quả banh tưởng tượng.”

+ Ý nghĩa: loại so sánh ngang bằng như thể hiện sự tác động mãnh liệt của tiếng trống trường đối với tâm hồn học sinh. Lòng người dường như đang cùng hòa theo nhịp trống, để bước chân cũng co duỗi vùng mạnh như đang đánh trống tưởng tượng, như đang bước theo nhịp trống dồn dập.

5 - Trang 9 SGK: Nhận xét về đặc sắc nghệ thuật và sức cuốn hút của tác phẩm.

Trả lời:

- Đặc sắc nghệ thuật: + Truyện ngắn có sự đan xen rất hài hòa giữa tự sự miêu tả và biểu cảm.

+ Bố cục chặt chẽ, thống nhất làm nổi bật chủ đề tác phẩm

+ Miêu tả tâm trạng nhân vật nhẹ nhàng, tinh tế sâu sắc

- Sức cuốn hút của tác phẩm:Làm nên chất men say của tác phẩm có rất nhiều yếu tố nhưng có lẽ chủ yếu là tác giả đã dẫn dắt về một kỉ niệm tuổi thơ trong sáng êm đềm, thân thương mà bất cứ người nào cũng có. Thứ hai, câu chuyện ấy lại được diễn tả bằng ngôn ngữ giàu chất, giàu tính biểu cảm.

Tham khảo: Chứng minh truyện ngắn Tôi Đi Học giàu chất thơ

Luyện tập:

1 - Trang 9 SGK: Phát biểu cảm xúc của em về dòng cảm xúc của nhân vật "tôi" trong truyện ngắn Tôi đi học.

Bài văn mẫu:

Dòng cảm xúc của nhân vật tôi đã khơi dậy dòng cảm xúc trong tâm hồn mọi người. Bởi lẽ, trong cuộc đời mỗi người ai cũng có kỉ niệm về buổi đến trường đầu tiên, ai cũng có những bâng khuâng xao xuyến bồi hồi và cả sự háo hức khó tả khi được đến trường viết những nét chữ đầu tiên.

Dòng cảm xúc đó rất chân thực, hồn nhiên, dường như không phải Thanh Tịnh đang viết văn mà ông đang để lòng mình tràn lên trang giấy. Chính vì vậy mà truyện ngắn Tôi đi học đã đến với bạn đọc bằng con đường ngắn nhất: con đường đi từ trái tim đến với trái tim.

Tham khảo thêm:

Cảm nhận của em về nhân vật tôi trong truyện ngắn Tôi đi học
Phân tích nhân vật tôi trong truyện ngắn Tôi đi học

2 - Trang 9 SGK: Viết bài văn ngắn ghi lại ấn tượng của em trong buổi đến trường khai giảng lần đầu tiên.

Hướng dẫn:

Để viết bài văn này, em cố gắng nhớ lại:

• Ngày hôm đó ai đã đưa em tới trường?

• Đêm trước ngày khai giảng em có ngủ được không?

• Em mặc bộ đồng phục màu gì?

• Bạn bè của em như thế nào?

• Cảm giác của em khi ở sân trường.

• Cảm giác của em khi bước vào lớp học.

• Ấn tượng của em về cô giáo chủ nhiệm.