Thời đại và gia đình Nguyễn Trãi

Nét chủ yếu của thời đại Nguyễn Trãi là tiếp tục khẳng định dân tộc và khẳng định chế độ phong kiến Việt Nam. Dân tộc được khẳng định qua những bi thương, thử thách và càng được khẳng định trong những kì tích chống ngoại xâm.

- Bi thương: Nhân dân Đại Việt sau bốn thế kỉ độc lập tự chủ, năm 1407 lại rơi vào thảm hoạ mất nước, mà lần này là rơi vào tay giặc Minh - kẻ xâm lược tàn bạo nhất trong lịch sử trung đại Việt Nam.

- Kì tích: Truyền thống yêu nước anh hùng được phát huy với sức mạnh chưa từng thấy, mà đỉnh cao là cuộc khởi nghĩa Lam Sơn - một cuộc khởi nghĩa gian khổ bậc nhất và thắng lợi cũng huy hoàng bậc nhất trong lịch sử Việt Nam thời Trung đại.

Thời đại là môi trường thuận lợi để những người có nhiệt tâm và chí lớn như Nguyễn Trãi bộc lộ cao độ tài năng và nhân cách.

Nguyễn Trãi sinh ra trong một gia đình, bên nội cũng như bên ngoại đều mang hai truyền thống lớn: truyền thống yêu nước và truyền thống văn hoá, văn học.

- Truyền thống yêu nước:

+ Dòng họ nội, từ cụ tổ Nguyễn Bặc thời Đinh đến thân phụ là Nguyễn Phi Khanh đã có nhiểu người xả thân vì đại nghiã.

+ Dòng họ ngoại từ cụ tổ Trần Quang Khải đến ông ngoại là Trần Nguyên Đán đã từng có những đóng góp lớn đối với nền độc lập và thống nhất đất nước.

- Truyền thống văn hoá, văn học:

+ Về bên nội, Nguyễn Thuyên (tức Hàn Thuyên) là một trong những người đầu tiên có công dùng chữ Nôm trong sáng tác, vận dụng luật thơ Đường vào thơ quốc âm, làm thành thơ Hàn luật (luật thơ do Hàn Thuyên đặt ra). Nguyễn Phi Khanh là một nhà thơ lớn thời cuối Trần.

+ Về bên ngoại, Trần Quang Khải không những là vị chiến tướng đảm lựơc, một anh hùng dân tộc mà còn là thi sĩ tài hoa. Trần Nguyên Đán không những là vị quan Tư đồ uyên thâm, liêm chính mà còn là nhà thơ nổi tiếng đương thời.

Truyền thống gia đình cũng là một cái nôi nuôi dưỡng nhân cách và thiên tài ức Trai.