Tập tính của kỳ đà

Để việc thuần hóa và nuôi dưỡng kỳ đà đem lại kết quả mỹ mãn hơn, ta cần biết rõ càng nhiều càng tốt về tập tính của kỳ đà.

Kỳ đà là động vật hoang dã, tính nhát, chỉ sống chui rúc lẩn trốn trong rừng, trong núi, trong bụi bờ, thường kiếm ăn dọc theo bờ sông suối, trong trảng cỏ rậm, và sống cách biệt với con người.

Đã thế, cũng như nhím, chúng chỉ xuất hiện vào ban đêm nên ít khi ta gặp chúng, đừng nói chi là biết nhiều về tập tính của chúng.

Mặt khác, số lượng kỳ đà trong tự nhiên cũng không nhiều vì nạn săn bất của con người vừa để lấy thịt ăn và lấy mật dùng làm thuốc. Bộ da kỳ đà tuy nhỏ nhưng nếu bán để làm đồ thủ công mỹ nghệ cũng thu về được món tiền to. Sau đây là một số tập tính của kỳ đà:

Môi trường sống: Trong đời sống hoang dã, kỳ đà sống nhiều ở những vùng ẩm thấp, nơi có nhiều sông suối. Lẽ dễ hiểu là nơi đây có nguồn thức ăn đa dạng và dồi dào. Tuy vậy ở những vùng đất cao tương đối khô cằn như ở các khu rừng chồi miền Đông Nam bộ, cũng có kỳ đà sinh sống.

Chúng sống biệt lập với xóm làng, khu vực có đông dân cư sinh sống. Có lẽ chúng cảnh giác trước sự săn bắt củà con người và đàn chó dữ. Tuy vậy, khi quá đói mà thiếu mồi chúng cũng dám mon men mò đến các chuồng gà vịt trong vườn nhà để bắt trộm.

Ngủ ngày, ăn đêm: Cũng như loài nhím, kỹ đà cũng có thói quen ngủ ngày ăn đêm. Ban ngày, chúng nằm im trong hang ổ để ngủ một giấc dài không màng đến chuyện ăn uống. Chỉ khi bên ngoài trời chập choạng tối kỳ đà mới rời khỏi tổ để kiếm mồi, và đến mờ sáng mới trở về nơi ở.

Hang ổ của kỳ đà: Kỳ đà sống trong hang sâu tăm tối. Chúng thích làm tổ trong các bộng cây (cả cây khô lẫn cây tươi). Nếu không tìm ra bộng cây thì chúng sống trong những hốc đá, hốc đất. Chúng cũng rất khôn ngoan chọn những bộng cây ở độ cao cách xa mặt đất chừng vài ba mét trở lên… để tự vệ. Các bộng cây có trổ một vài ngách phụ để khi gặp biến động nó thoát hiểm được dễ dàng, bằng cách leo tuốt lên ngọn cây cao, hay chuyền từ cành cây này sang cành cây khác trong rừng mà trốn chạy, khiến kẻ thù khó rượt bắt được nó.

Ở vùng đồi núi có thế đất cao ráo, kỳ đà cũng biết tự đào hang để sống. Hang của chúng khá sâu, phía cửa hang chỉ đủ chỗ cho mình nó lọt vào, nhưng cuối hang dược khoét rộng ra đủ chỗ cho vài ba con nằm ngủ thoải mái. Hang nào cũng có cửa ngách để dễ thoát hiểm. Tại những vùng đất trũng quanh năm ngập nước như Đồng Tháp Mười, những ụ đất cao là nơi kỳ đà đào hang để ở. Nơi kỳ đà chọn làm hang ổ bao giờ cũng gần với nơi kiếm ăn của nó.

Có biệt tài leo trèo: Kỳ đà thuộc loài bò sát nhưng chúng lại có biệt tài : bò hay, chạy giỏi và leo trèo rất tài tình. Trông dáng con vật dài thượt và nặng nề như vậy, nhưng khi sục sạo tìm mồi nó bò rất nhanh nhẹn. Khi gặp chó săn rượt đuổi nó chạy như giống như gió, chạy vùn vụt chẳng khác gì ngựa phi, nhờ vậy mà lắm khi thoát được nanh vuốt của bầy chó dữ. Còn nói về tài leo trèo của kỳ đà thì chắc ai cũng phải nể phục.

Kỳ đà có bốn chân và mỗi chân có năm ngón. Đặc biệt mặt dưới mỗi ngón đều có giác hút, nhờ đó mà chúng bám chặt được vào mặt phẳng trơn láng và cứ thế mà leo lên leo xuống dễ dàng… như thằn lằn leo trên cửa kính vậy.

Nếu cả bốn chân nó đã bị bám vào một vật gì thì thân mình nó gần như dính khắn vào đó khó lòng xeo nạy ra nổi: nhiều thợ săn đã nắm chặt được hết phần đuôi, lôi con kỳ đà tuột ra khôi hang gần nửa thân mình nhưng khó lòng bắt sống được nó khi các ngón chân nó cứ bấu chặt trong hang…

Nhờ tài leo cây giỏi như con sóc nên trên đường bị rượt đuổi mà gặp được cây cao to trước mặt là kỳ đà leo một cách nhanh nhẹn lên tận đọt để thoát thân.

Có tài nhịn ăn: Kỳ đà có tài nhịn ăn lâu ngày chừng một vài tuần không chết, và trông nó vẫn khỏe mạnh, bình thường. Tuy vậy, khi nuôi nhốt trong chuồng ta không nên dựa vào cái biệt tài này của chúng mà cho ăn uống thất thường bữa đói bữa no, ảnh hưởng đến việc sinh trưởng và sinh sản của chúng.

Có tài bơi lội giỏi: Tuy là động vật sống trên cạn, nhưng kỳ đà có tài bơi lội giỏi không thua gì cá sấu.Việc lội băng ngang qua sông suối, kinh rạch từ bờ này sang tận bờ bên kia là chuyện dễ dàng đối với kỳ đà. Chúng còn có khả năng ngâm mình dưới nước hàng giờ để rình mồi như cá sấu. Tuy có tài bơi lội nhưng kỳ đà chỉ săn mồi dọc theo bờ bụi sông suối mà thôi. Chỉ lúc cần thiết lắm chúng mới bơi qua sông qua suối để đến bãi ăn hay trở về hang ổ, hoặc khi bị rượt đuổi cùng dường trốn lánh chúng mới lao xuống nước để thoát thân.

Lột da như rắn: Mỗi năm, kỳ đà lột da một lần, vào khoảng tháng tám, tháng chín. Cách lột da của nó cũng giống như cách lột da của rắn: tìm nơi thanh vắng nằm im trong một hai ngày, rồi bộ da cũ phồng rộp bong tróc ra giúp nó có bộ da mới bóng bẩy. Sau thời kỳ lột da, tốc độ tăng trưởng của kỳ đà tăng rất nhanh, gấp hai ba lần trước đó.

Có tài thay đổi màu da: Để kẻ thù và con mồi khó phát hiện ra mình, con kỳ đà được trời phú cho cái tài ngụy trang một cách tài tình và khéo léo bằng cách thay đổi màu da trên khắp mình nó hợp với màu sắc môi trường chung quanh một cách nhanh chóng và dễ dàng. Như đang nằm giữa tán lá xanh tươi thì da nó đổi màu xanh lá cho tiệp. Như đang bám vào thân cây khô thì bộ da nó biến ra màu xám mốc trông chẳng khác nào màu của cây khô… Các giống cắc ké, kỳ nhông cũng có biệt tài này.

Thích ăn mồi di động: Cũng như loài lưỡng cư ếch nhái, mặc dù thị lực không kém như ếch nhái nhưng sở thích của kỳ đà là ăn mồi di động, tức con mồi còn sống chạy nhảy trước mặt nó. Nó thích vồ chụp con chuột chạy phía trước, thích rướn mình lên táp con bướm đang bay… Nhưng khi nuôi nhốt trong chuồng kỳ đà cũng biết ăn những thức ăn do chủ nuôi biến chế ra. Thứ thức ăn thích khẩu nhất đối với kỳ đà là xác động vật dã bốc mùi thối rữa.

Tính hiền nhưng… cũng dữ: Kỳ đà là con vật hiền lành lại nhát. Bình thường hễ thấy động như nhác thấy bóng người từ xa đi đến hoặc nghe tiếng chó sủa gần kề là kỳ đà đã tìm đường trốn ngay. Nhưng bị dồn vào đường cùng không còn lối thoát, chúng trở nên hung dữ lạ thường. Những con trưởng thành, thân nặng chín, mười kí dám tấn công lại người và cả chó săn để mong thoát thân.

Thích sống vùng có khí hậu nhiệt đới: Kỳ đà thích ở nơi có khí hậu mát mẻ, ồn hòa. Chúng sợ nóng và cũng sợ lạnh.

Tại sao lại có câu “kỳ đà cản mũi”: Từ lâu trong dân gian có truyền tụng câu “kỳ đà cản mũi” và không biết từ bao giờ nó trở thành một câu thành ngữ quen thuộc. Nghĩa bóng của câu thành ngữ này ám chỉ những người có ác ý cản trở công việc làm ăn của kẻ khác, khiến công việc của họ bị trì trệ hay thất bại.

Dù chưa rõ xuất xứ câu nói đó bắt nguồn từ đâu, nhưng từ lâu quả thật có nhiều người không dám ăn thịt kỳ đà dẫu biết rằng thịt nó trắng như thịt gà và có hương vị thơm ngon đậm đà hơn. Họ sợ ăn thịt kỳ đà sẽ gặp chuyện xui rủi, nhất là với giới chuyên làm ăn buôn bán…

Trước đây hàng trăm năm, trong thời buổi ánh sáng khoa học chưa soi rọi tới mọi nơi thì sự tin tưởng này lại càng bộc lộ rõ nét hơn nữa. Nhiều người không những không dám ăn thịt kỳ đà mà hễ ra đường thấy con kỳ đà chạy ngang qua đường thì cũng xem như “ra ngõ gặp gái” vậy, phải bỏ dở công việc mà quay trở lại nhà cho được yên thân, khỏi gánh phải tai họa.

Chuyện “Kỳ đà cản mũi” xuất phát từ “sự tích” như sau: Xưa, có một người làm nghề buôn bán thường dùng ghe thuyền để chở hàng hóa từ nơi này đến nơi khác bán để kiếm lời. Công việc làm ăn tuy vất vả nhưng nhờ “xuôi chèo mát mái” trong mấy năm liền nên ông ta trở nên giàu có. Một ngày nọ, khi ghe chất hàng hóa lên xong và bắt đầu rời bến chưa được bao xa thì bỗng nhiên có một con kỳ đà to lớn nổi lên trước mũi ghe gây cản trở khiến ghe chồng chềnh và lật úp! Thế là bao nhiêu hàng hóa chất đầy trên ghe bị chìm nghỉm hết xuống sông sâu, và số vốn liếng bao năm dành dụm được của ông ta cũng bị tiêu tan tất cả…

Chuyện con kỳ đà cản mũi (ghe) thực tế có thể cũng xảy ra thật. Nhưng, nếu xem đây là điềm xui xẻo đến nỗi lật ghe, đến nỗi tiêu tan sản nghiệp là chuyện dị đoan, chuyện nhảm nhí hoàn toàn!

Thế nhưng, suốt mấy trăm năm trước đây đa số người đời vẫn tin, đến nỗi nhiều người không dám ăn thịt kỳ đà dừng nói chi là… làm chuồng nuôi chúng tại nhà như chúng ta đang hồ hởi bắt tay vào làm hiện nay. Đến nỗi ghe thuyền, xe đò cũng thẳng thừng từ chối không chịu chở những ông khách, bà khách nào lên ghe, lên xe mà mang theo cái bao có con kỳ đà trong đó. Họ không dám chở vì sợ gặp tai nạn thảm khốc dọc đường…