Soạn bài tôi đi học của Thanh Tịnh

– Bài số 1

I. Hướng dẫn đọc – hiểu văn bản

Câu 1. Những gì đã gợi lên trong lòng nhân vật “tôi” kỉ niệm về buổi tựu trường đầu tiên? Đọc toàn bộ truyện ngắn, em thấy những kỉ niệm này được nhà văn diễn tả theo trình tự như thế nào?

– Những điều gợi lên kỉ niệm về buổi tựu trường đầu tiên của nhân vật tôi:

Mỗi tâm hồn sẽ có một kí ức riêng, và cũng sẽ có những tác nhân riêng đánh thức kí ức ấy sống dậy. Với nhà văn Thanh Tịnh tác nhân để đánh thức kỉ niệm buổi tựu trường đầu tiên của ông đó là:

-“Hàng năm cứ vào ngày cuối thu (1), lá ngoài đường rụng (2) nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc (3) lòng tôi lại náo nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường. Mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ (4)”.

1, 2, 3, 4 đó là những tín hiệu báo rằng ngày tựu trường đã đến gợi nhớ đến ngày tôi đi học đầu tiên trong cuộc đời.

Những câu văn ngân nga, trầm bổng, bâng khuâng chất đầy kỉ niệm.

– Trình tự miêu tả: Theo trình tự thời gian, không gian và có một trình tự khác nữa theo diễn biến tâm trạng của nhân vật tôi trong buổi sáng tựu trường.

– Trình tự thời gian: Cảm xúc được khơi nguồn từ hiện tại khi nhân vật “tôi” đã trưởng thành sau đó dẫn về quá khứ tuổi thơ khi nhân vật “tôi” trong ngày đầu tiên đi học.

– Trình tự không gian:

+ Không gian trên con đường đến trường.

+ Không gian ở sân trường Mĩ Lí.

+ Không gian ở trong lớp học.

– Theo diễn biến tâm trạng: Lúc sáng sớm trên con đường làng với mẹ -> lúc cậu bé bước vào sân trường -> lúc nghe tiếng trống vào lớp -> lúc chờ đợi ông đốc học đọc tên -> lúc thầy giáo đón vào lớp -> lúc giờ học bắt đầu.

Câu 2. Tìm những hình ảnh chi tiết chứng tỏ tâm trạng hồi hộp, cảm giác bỡ ngỡ của nhân vật tôi khi cùng mẹ trên đường đến trường, khi rời tay mẹ vào lớp, khi ngồi trong lớp.

Truyện chủ yếu tái hiện tâm trạng bỡ ngỡ, cảm giác hồi hộp của một chú bé lần đầu tiên trong đời được mẹ đưa đến trường đi học. Mạch chính của tác phẩm là dòng cảm xúc thiết tha tuôn trào và những biểu hiện tâm lí theo tiếng bước chân của nhân vật “tôi” từ khi cũng mẹ bước trên con đường làng tới trường tới lúc vào lớp học.

– Tâm trạng khi trên con đường làng:

+ Chi tiết hình ảnh:

“Mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường dài và hẹp”.

“Con đường này tôi đã quan đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: “Hôm nay tôi đi học”.

“Trong chiếc áo vải dù đen dài tôi cảm thấy mình trang trọng và đứng đắn”.

– Ý nghĩa:

+ Trong tâm hồn cậu bé một cái gì đó rất mới mẻ, lạ lùng từ cảnh vật cho đến lòng người, tất cả đều sự trang trọng, thiêng liên của ngày đầu tiên được đi học trong cuộc đời – cảm giác hãnh diện háo hức.

+ Những câu văn thể hiện sự bâng khuâng xao xuyến như những nốt nhạc lắng sâu vào hồn người, bởi vì lần đầu tiên đến trường là một sự kiện trọng đại của đời người.

– Tâm trạng khi đến trường Mĩ Lí.

+ Chi tiết hình ảnh:

“Trước mắt tôi trường Mĩ Lí trông vừa xinh xắn vừa oai nghiêm như cái đình làng Hòa Ấn. Sân nó rộng mình nó cao hơn trong những buổi trưa hè đầy vắng lặng. Lòng tôi đâm ra lo sợ vẩn vơ”.

+ Ý nghĩa: Nhà văn đã diễn tả rất đúng tâm trạng ngỡ ngàng, cảm giác trước sự mới lạ về ngôi trường của cậu bé, khi mình được chính thức trở thành một thành viên của nó, sự rụt rè, nhút nhát của tuổi thơ.

– Tâm trạng khi nghe gọi tên mình và phải rời tay mẹ vào lớp.

+ Chi tiết hình ảnh:

“Trong lúc ông đọc tên từng người, tôi cảm thấy như quả tim tôi ngừng đập, tôi quên cả mẹ tôi đứng sau tôi. Nghe gọi đến tên, tôi tự nhiên giật mình và lúng túng”.

“ Tôi cảm thấy sau lưng tôi có một bàn tay dịu dàng đẩy tôi tới trước”.

“Nhưng người tôi lúc ấy tự nhiên thấy nặng nề một cách lạ”.

“Quay lưng dúi đầu vào lòng mẹ tôi nức nở khóc”.

“Trong thời thơ ấu tôi chưa lần nào thấy xa mẹ tôi như lần này”.

+ Ý nghĩa:

++ Thể hiện tâm trạng lo sợ hồi hộp lúng túng sự hồn nhiên, trong sáng của tuổi thơ trong buổi tựu trường đầu tiên.

++ Đỉnh cao của tâm trạng là khi nhân vật tôi phải rời tay mẹ để vào lớp, tiếng khóc như một phản ứng dây chuyền, nó vừa thể hiện niềm vui, nhưng chủ yếu là sự e sợ trước những khó khăn, thử thách ở phía trước. Cảm giác sợ hãi khi mình phải tự lập không còn chỗ dựa ở phía sau.

++ Nhà văn đang giãi bày lòng mình thời thơ ấu một cách chân thực cảm động.

– Tâm trạng khi ngồi trong lớp đón giờ học đầu tiên:

+ Chi tiết hình ảnh:

“Một mùi hương lạ xông lên, trông hình gì treo tên tường tôi cũng thấy là lạ và hay hay”.

“Nhìn bàn ghế của tôi rất cẩn thận rồi tự nhiên lại nhận là vật của riêng mình”.

“Người bạn tôi chưa hề quen nhưng lòng tôi vẫn cảm thấy không xa lạ chút nào”.

“ Tôi đưa mắt thèm thuồng nhìn theo cánh chim…”.

+ Ý nghĩa: thể hiện một sự mới mẻ thích thú khi mới bước vào lớp học, cảm giác xốn xang, vừa lạ vừa quen với mọi vật, với người bạn ngồi bên.

Hình ảnh ánh mắt nhìn theo cánh chim thèm thuồng có ý nghĩa đặc biệt đó là sự sang trang  của cuộc đời, tạm biệt thế giới trẻ thơ nghịch ngợm, chỉ biết vui đùa, để bước vào thế giới của học đường hấp dẫn nhưng không kém phần gian khó. Với sự trang nghiêm: “Tôi đi học”.

“Con chim ấy hay chính người học trò ấy, trong buổi mai “đầy sương thu và gió lạnh đã ngập ngừng cất cánh vào bầu trời”.

(Nguyễn Trọng Hoan)

Câu 3. Em có cảm nhận gì về thái độ, cử chỉ của những người lớn (ông đốc, thầy giáo đón nhận học trò mới, các phụ huynh) đối với các em bé lần đầu đi học?

Thái độ cử chỉ của ông đốc học, thầy giáo và các phụ huynh:

– Chi tiết hình ảnh:

+ Các phụ huynh: “Mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi… mẹ tôi cúi đầu nhìn tôi thật âu yếm… ai cũng chuẩn bị cho con mình áo quần sạch sẽ tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại ông đốc học”.

+ Ông đốc học: “ông đốc học nhìn chúng tôi với cặp mắt hiền từ và cảm động, giọng nói sẽ sàng căn dặn và động viên các em cố gắng học tập… Khi các em khóc giữ lấy chéo áp cánh tay người thây thì ông tươi cười nhẫn nại chờ chúng tôi”.

+ Thầy giáo: “Một thầy trẻ tuổi gương mặt tươi cười, đang chờ đón chúng tôi trước của lớp”.

– Ý nghĩa: Tất cả mọi người từ phụ huynh, ông đốc học, thầy giáo trẻ ai ai cũng đều quan tâm, chuẩn bị cho các em giây phút tựu trường thật chu đáo, với thái độ rất dịu dàng và vô cùng trân trọng.

Sự quan tâm ấy vừa là trác nhiệm vừa là tấm lòng đã tạo nên môi trường giáo dục trong sáng, tính sư  phạm mẫu mực chắp cánh nuôi dưỡng khích lệ tâm hồn trẻ thơ.

Câu 4. Hãy tìm và phân tích các hình ảnh so sánh được nhà văn sử dụng trong truyện ngắn

Trong truyện ngắn, nhà văn Thanh Tịnh sử dụng rất nhiều biện pháp nghệ thuật để làm nên sức hấp dẫn của câu chuyện. Trong đó có sự đóng góp không nhỏ của biện pháp so sánh.

– So sánh thứ nhất:

+ “Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cánh hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng”.

+ Ý nghĩa: Biện pháp so sánh thể hiện tình cảm đẹp đẽ, trong sáng tinh khôi của cậu bé lần đầu đi học, không chỉ bầu trời nở hoa mà lòng người cũng nở hoa.

– So sánh thứ hai:

+ “Ý nghĩa ấy thoáng qua trong trí tôi nhẹ nhàng như một làn mây lướt ngang trên ngọn núi”.

+ Ý nghĩa: Đây là loại so sánh ngang bằng như vừa thể hiện tâm hồn mơ mộng của trẻ thơ lại vừa thể hiện sự thoảng qua nhanh chóng của ý nghĩ chợt đến, không làm bận tâm cậu bé.

– So sánh thứ ba:

+ “Cũng như tôi, mấy cậu học trò mới bỡ ngỡ đứng nép bên người thân, chỉ dám nhìn một nửa hay dám đi từng bước nhẹ. Họ như con chim non đứng bên bờ tổ nhìn quãng trời muốn bay, nhưng còn ngập ngừng e sợ”.

+ Ý nghĩa: Đây là loại so sánh ngang bằng, so sánh người với vật nhằm thể hiện sự non nớt, bỡ ngỡ và khát vọng muốn đến những chân trời mới lạ, cao rộng của những cậu học sinh thơ bé.

Sự tinh tế và chính xác trong cách so sánh: Nhà trường giống như tổ ấm, học trò như những cánh chim.

– So sánh thứ tư:

+ “Nói các cậu không đứng lại càng đúng hơn nữa, hai chân các cận cứ dềnh dàng mãi. Hết co lên một chân, các cậu lại duỗi mạnh như đá một quả banh tưởng tượng”.

+ Ý nghĩa: loại so sánh ngang bằng như thể hiện sự tác động mãnh liệt của tiếng trống trường đối với tâm hồn học sinh. Lòng người dường như đang cùng hòa theo nhịp trống, để bước chân cũng co duỗi vung mạnh như đang đánh trống tưởng tượng, như đang bước theo nhịp trống dồn dập.

Câu 5. Nhận xét về đặc sắc nghệ thuật của tiếng trống này. Theo em, sức cuốn hút của tác phẩm, được tạo nên từ đâu?

– Đặc sắc nghệ thuật:

+ Truyện ngắn có sự đan xen rất hài hòa giữa tự sự miêu tả và biểu cảm.

+ Bố cục chặt chẽ, thống nhất làm nổi bật chủ đề tác phẩm.

+ Miêu tả tâm trạng nhân vật nhẹ nhàng, tinh tế sâu sắc.

– Sức cuốn hút của tác phẩm.

Làm nên chất men say của tác phẩm có rất nhiều yếu tố nhưng có lẽ chủ yếu là tác giả dẫn dắt về một kỉ niệm tuổi thơ trong sáng êm đềm, thân thương mà bất cứ người nào cũng có. Thứ hai,câu chuyện ấy lại được diễn tả bằng ngôn ngữ giàu chất, giàu tính biểu cảm.

II. Luyện tập

Câu 1. Phát biểu cảm nghĩ của em về dòng cảm xúc của nhân vật “tôi” trong truyện ngắn “Tôi đi học”

Phát biểu cảm nghĩ về dòng cảm xúc của nhân vật “tôi”, yêu cầu phải chân thành với suy nghĩ và cảm xúc của mình.

Đoạn văn tham khảo

Dòng cảm xúc của nhân vật tôi đã khơi dậy dòng cảm xúc trong tâm hồn mọi người. Bởi lẽ, trong cuộc đời mỗi người ai cũng có kỉ niệm về buổi tựu trường đầu tiên, ai cũng có những bâng khuâng xao xuyến bồi hồi và cả sự háo hức khó tả khi được đến trường viết những nét chữ đầu tiên.

Dòng cảm xúc đó rất chân thực, hồn nhiên, dường như không phải Thanh Tịnh đang viết văn mà ông đang để lòng mình tràn lên trang giấy. Chính vì vậy mà truyện ngắn Tôi đi học đã đến với bạn đọc bằng con đường ngắn nhất: con đường đi từ trái tim đến với trái tim.

Câu 2. Viết bài văn ngắn ghi lại ấn tượng của em trong buổi khai giảng lần đầu tiên.

Để viết bài văn này, em cố gắn nhớ lại:

– Ngày hôm đó ai đã đưa em tới trường?

– Đêm trước ngày khai giảng em có ngủ được không?

– Em mặc bộ đồng phục màu gì?

– Bạn bè của em như thế nào?

– Cảm giác của em khi bước vào lớp học?

– Ấn tượng của em về cô giáo chủ nhiệm.

– Bài số 2

Câu 1 (Trang 9 – SGK) Những gì đã gợi lên trong lòng nhân vật “tôi” kỉ niệm về buổi tựu trường đầu tiên? Đọc toàn bộ truyện ngắn, em thấy những kỉ niệm này được nhà văn diễn tả theo trình tự như thế nào?

Hướng dẫn giải:

• Những thay đổi của cảnh vật và tiết trời cuối thu “lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc” đã khiến nhân vật “tôi” nhớ lại những kí ức về buổi tựu trường đầu tiên.

• Những kỉ niệm được nhà văn diễn tả theo trình tự như sau:

  • Từ hiện tại nhớ về quá khứ: tiết trời cuối thu, hình ảnh các em nhỏ đến trường gợi cho nhân vật "tôi" nhớ lại.

  • Nhân vật "tôi" hồi tưởng được trở về con đường cùng mẹ tới trường.

  • Cảm giác của nhân vật "tôi" khi nhìn thấy ngôi trường ngày khai giảng, khi nhìn các bạn, lúc nghe ông đốc gọi tên mình vào lớp.

  • Tâm trạng hồi hộp của nhân vật "tôi" lúc ngồi vào chỗ của mình trong giờ học đầu tiên.

Câu 2 (Trang 9 – SGK) Tim những hình ảnh, chi tiết chứng tỏ tâm trạng hồi hộp, cảm giác bỡ ngỡ của nhân vật “tôi” khi cùng mẹ đi trên đường tới trường, khi nghe gọi tên và phải rời bàn tay mẹ cùng các bạn đi vào lớp, khi ngồi trong lớp đón giờ học đầu tiên.

Hướng dẫn giải:

Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật nhân hóa và những câu văn giàu hình ảnh để diễn tả tâm trạng hồi hộp, cảm giác bỡ ngỡ của nhân vật “tôi” khi cùng mẹ đi trên đường tới trường, khi nghe gọi tên và phải rời bàn tay mẹ cùng các bạn đi vào lớp, khi ngồi trong lớp đón giờ học đầu tiên:

• Khi cùng mẹ trên con đường tới trường

  • Con đường, cảnh vật trên đường vốn rất quen nhưng lần này tự nhiên thấy lạ, nhân vật “tôi” cảm thấy có sự thay đổi lớn trong lòng mình.

  • Nhân vật “tôi” cảm thấy trang trọng và đứng đắn trong chiếc áo vải dù đen dài, cùng mấy quyển vở mới trên tay.

  • Cẩn thận, nâng niu mấy quyển vở, lúng túng muốn thử sức nên xin mẹ được cầm cả bút, thước như các bạn khác.

  • Bỗng thấy sân trường hôm nay dày đặc cả người, ai cũng ăn mặc sạch sẽ, gương mặt vui tươi và sáng sủa.

  • Ngôi trường xinh xắn, oai nghiêm khác thường. Nhân vật "tôi" cảm thấy mình bé nhỏ so với nó, đâm ra lo sợ vẩn vơ. 

• Khi nghe gọi tên và cùng các bạn vào lớp

  • Cảm giác hồi hộp chờ nghe tên của mình: “Nghe gọi đến tên, tôi tự nhiên giật mình và lúng túng”.

  • Càng cảm thấy sợ khi sắp phải rời bàn tay dịu dàng của mẹ. Nhân vật bỗng òa khóc nức nở theo các bạn và cảm thấy bước vào thế giới khác, xa lạ.

• Khi ngồi trong lớp đón giờ học đầu tiên

  • Cảm thấy vừa xa lạ, vừa gần gũi với mọi vật, với người bạn ngồi bên cạnh.

  • Vừa ngỡ ngàng, vừa tự tin khi bước vào giờ học đầu tiên.

Câu 3 (Trang 9 – SGK) Em có cảm nhận gì về thái độ, cử chỉ của những người lớn (ông đốc, thầy giáo đón nhận học trò mới, các phụ huynh) đối với các em bé lần đầu đi học?

Hướng dẫn giải:

• Ông đốc là một người lãnh đạo nhà trường rất hiền từ, nhân ái với học sinh.

• Thầy giáo trẻ niềm nở, tươi cười đón nhận học sinh lớp mới.

• Các bậc phụ huynh đều chuẩn bị chu đáo cho con em mình trong buổi đầu tựu trường: quần áo, sách vở. Tất cả đều trân trọng dự lễ khai giảng cùng các em.

==> Qua đó có thể thấy từ cha mẹ, thầy cô giáo đều có trách nhiệm và rất quan tâm đến con em mình trong ngày đầu tựu trường, để tạo ấn tượng tốt đẹp và giúp các em cảm thấy an tâm, vui vẻ trong lần đầu tiên đi học.

Hướng dẫn giải:

• “Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa mỉm cười giữa bầu trời quang đãng.”

• “Ý nghĩa ấy thoáng qua trong trí óc tôi nhẹ nhàng như một làn mây lướt ngang trên ngọn núi.”

• “Họ như con chim con đứng trên bờ tổ, nhìn quàng trời rộng muốn bay nhưng còn ngập ngừng e sợ. Họ thèm vụng và ước ao thầm được như những người học trò cũ, biết lớp, biết thầy dể khỏi phai rụt rè trong cảnh lạ.”

• "Trước mắt tôi, trường Mĩ Lí trông vừa xinh xắn, vừa oai nghiêm như cái đình làng Hòa Ấp."

==> Những hình ảnh so sánh đã khiến câu văn thêm sinh động, giàu sức gợi tả, thể hiện những cảm nhận trong lòng của nhân vật về thiên nhiên và mọi người xung quanh được rõ ràng và cụ thể hơn.

Câu 5 (Trang 9 – SGK) Nhận xét về đặc sắc nghệ thuật của truyện ngắn này. Sức cuốn hút của tác phẩm, theo em, được tạo nên từ đâu?

Hướng dẫn giải:

• Đặc sắc nghệ thuật: Truyện ngắn được bố cục theo dòng hồi tưởng, từ hiện tại nhớ về quá khứ đã qua. Mạch truyện diễn biến theo trình tự thòi gian. Truyện có sự kết hợp hài hòa bằng cách kể kết hợp miêu tả và  biểu cảm. Điều đó đã giúp nhan vật bộc lộ được những suy nghĩ, cảm xúc và tâm trạng vè ngày đầu tiên đi học.
• Sức cuốn hút của tác phẩm được tạo nên từ những yếu tố:

  • Tình huống truyện: buổi tựu trường đầu tiên trong đời chứa đựng cảm xúc thiết tha với bao kỉ niệm mới lạ, khó quên của nhân vật.

  • Từ những ý nghĩ ngây thơ và trong sáng của nhân vật Tôi.

  • Từ tình cảm ấm áp, trìu mến của người lớn đối với các em nhỏ lần đầu tiên đi học.

  • Từ hình ảnh tươi đẹp, trong sáng của quê hương, ngôi trường.

Câu 1 (Phần Luyện tập – Trang 9) Phát biểu cảm nghĩ của em về dòng cảm xúc của nhân vật “tôi” trong truyện ngắn Tôi đi học.

Hướng dẫn giải:

Câu chuyện được tái hiện qua sự hồi tưởng của tác giả đồng thời cũng là nhân vật tôi. Bằng biện pháp nghệ thuật kể chuyện kết hợp miêu tả, truyện đã diễn tả dòng cảm xúc của nhân vật, tức là cái tôi trữ tình, rất trong trẻo, sinh động về ngày đầu tiên đi học.

Từ thực tại của đất trời cuối thu (thời gian mở đầu năm học), tác giả nhớ về dĩ vãng, về “những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường” đầu tiên trong đời mình. Dòng cảm xúc về kỉ niệm ấy được nhân vật “tôi” nhớ lại theo trình tự thời gian. Đầu tiên là sự háo hức, cảm thấy lòng mình thay đổi, như đã lớn lên, trang trọng và đứng đắn hơn lúc trên đường theo mẹ đến trường; là nỗi e sợ, phải đứng nép vào mẹ khi đứng dưới sân trường; thật sự lúng túng, xúc động khi nghe tiếng trống trường vang lên; ngơ ngác khi nghe gọi đến tên mình và cảm thấy mọi thứ như vừa quen vừa lạ khi ngồi trong lớp học. Tác giả tả cảnh mọi người vào trong lớp, vừa có gì lạ lẫm mà cũng tràn đầy háo hức, vừa lo lắng nhưng cũng rất thân quen để cùng khám phá một không gian mới, nơi có bàn ghế, bạn bè, thầy cô. Tác giả kết thúc bằng sự miêu tả một hình ảnh rất đẹp: “Một con chim non liệng đến đứng trên bờ cửa sổ, hót mấy tiếng rụt rè rồi vỗ cánh bay cao”.

Những kỉ niệm về ngày đầu tiên đến trường, chắc hẳn sẽ là những kỉ niệm rất đẹp trong kí ức cuộc đời của mỗi người về thuở ban đầu rụt rè và nhút nhát. Chính mái trường và thầy cô ngày xưa đó đã chắp cánh và cho ta thêm sức mạnh để bay tới những phương trời xa xôi ngày hôm nay.

Hướng dẫn giải:

Bài văn mẫu tham khảo

Ngày đầu tiên đi học

Mẹ dắt tay đến trường 
Em vừa đi vừa khóc 
Mẹ dỗ dành bên em 
Ngày đầu tiên đi học 
Em mắt ướt nhạt nhoà 
Cô vỗ về an ủi 
Chao ôi! Sao thiết tha

Khi đọc lại những câu trên mỗi chúng ta đều nhớ, hàng năm cứ đến độ thu sang  đầu tháng 9, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, ngoài vườn hương thơm ngát, ong bướm bay rộn ràng, lòng em lại nao nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường, lại xôn xao khó tả. Nhưng có lẽ ngày khai giảng đáng nhớ nhất chính là ngày em bước vào lớp 1. Tạm biệt những ngày tháng rong chơi tuổi thơ, chúng ta bắt đầu bước vào một hành trình mới trong cuộc đời của mình. Đến trường để học những nét chữ, phép toán đầu tiên.

– Bài số 3

KIẾN THỨC CƠ BẢN

1. Về tác giả:

Nhà thơ Thanh Tịnh (1911-1988) quê ở ngoại ô thành phố Huế, tên khai sinh là Trần Văn Ninh, lên 6 tuổi được đổi là Trần Thanh Tịnh. Thanh Tịnh học tiểu học và trung học ở Huế, từ năm 1933 bắt đầu đi làm nghề hướng dẫn viên du lịch rồi vào nghề dạy học. Đây cũng là thời gian ông bắt đầu sáng tác văn chương.

Trong sự nghiệp sáng tác của mình, Thanh Tịnh đã có những đóng góp trên nhiều lĩnh vực: truyện ngắn, truyện dài, thơ, ca dao, bút kí văn học,… song có lẽ thành công hơn cả là truyện ngắn và thơ.

1. Về tác phẩm:

2. a) Đọc toàn bộ truyện ngắn, những kĩ niệm về buổi tựu trường đầu tiên  được nhà văn diễn tả theo trình tự:

– Từ hiện tại nhớ về quá khứ: tiết trời cuối thu, hình ảnh các em nhỏ đến trường gợi cho nhân vật “tôi” nhớ lại.

– Dòng hồi tưởng của nhân vật “tôi” trở về con đường cùng mẹ tới trưởng.

– Cảm giác của nhân vật “tôi” khi nhìn thấy ngôi trường ngày khai giảng, khi nhìn các bạn, lúc nghe gọi tên mình vào lớp.

– Tâm trạng hồi hộp của nhân vật “tôi” lúc ngồi vào chỗ của mình trong giờ học đầu tiên.

1. b) Những hình ảnh, chi tiết chứng tỏ tâm trạng hồi hộp, cảm giác bỡ ngỡ của nhân vật “tôi” khi cùng mẹ đi trên đường tới trường, khi nghe gọi tên và phải rời bàn tay mẹ cùng các bạn đi vào lớp, khi ngồi trong lớp đón giờ học đầu tiên:

– Con đường, cảnh vật trên đường vốn rất quen nhưng lần này tự nhiên thấy lạ, nhân vật “tôi” cảm thấy có sự thay đổi lớn trong lòng mình.

– Nhân vật “tôi” cảm thấy trang trọng và đứng đắn trong chiếc áo vải dù đen dài, cùng mấy quyển vở mới trên tay.

– Cẩn thận, nâng niu mấy quyển vở, lúng túng muốn thử sức nên xin mẹ được cầm cả bút, thước như các bạn khác.

– Ngạc nhiên thấy sân trường hôm nay dày đặc cả người, ai cũng ăn mặc sạch sẽ, gương mặt tươi vui và sáng sủa.

– Ngôi trường vừa xinh xắn vừa oai nghiêm khác thường. Nhân vật “tôi” cảm thấy mình bé nhỏ, do đó lo sợ vẩn vơ.

– Giật mình và lúng túng khi nghe gọi đến tên mình.

– Càng cảm thấy sợ khi sắp phải rời bàn tay dịu dàng của mẹ.

– Nghe những tiếng khóc của bạn, cảm thấy bước vào thế giới khác, xa lạ.

– Vừa ngỡ ngàng, vừa tự tin khi bước vào giờ học đầu tiên.

1. c) Cảm nhận về thái độ, cử chỉ của những người lớn đối với các em bé lần đầu đi học:

– Ông đốc là một người lãnh đạo nhà trường rất hiền từ, nhân ái.

– Thầy giáo trẻ niềm nở, tươi cười đón nhận học sinh lớp mới.

– Các bậc phụ huynh đều chuẩn bị chu đáo cho con em mình trong buổi tựu trường đầu tiên, đều trân trọng dự buổi khai giảng và hồi hộp cùng các em.

Thái độ, cử chỉ của những người lớn đối với các em bé trong lần đầu đi học tỏ ra rất có trách nhiệm, tạo ra ấn tượng tốt đẹp trong các em ngay từ bổi đầu tiên đến trường.

1. d) Đặc sắc về nghệ thuật thể hiện trong truyện ngắn:

– Truyện được cấu tạo theo dòng hồi tưởng, mạch truyện phát triển theo trình tự thời gian và cảm nghĩ chân thành của nhân vật “tôi”.

– Trong truyện, có sự phối hợp nhuần nhuyễn giữa các phương thức kể và tả. Điều đó giúp cho cảm xúc, tâm trạng của nhân vật được thể hiện một cách tự nhiên, hợp lí.

Sức cuốn hút của tác phẩm được tạo nên từ:

– Tình huống truyện.

– Ý nghĩ ngây thơ của nhân vật “tôi”.

– Hình ảnh thiên nhiên, ngôi trường và những nhân vật khác qua lời kể của nhân vật “tôi”.

RÈN LUYỆN KĨ NĂNG

1. Tóm tắt:

– Tôi đi học được bố cục theo dòng hồi tưởng của nhân vật “tôi” về những kỉ niệm buổi tựu trường. Đó là cảm giác náo nức, hồi hộp, ngỡ ngàng với con đường, bộ quần áo, quyển vở mới, với sân trường, với các bạn; cảm giác vừa xa lạ vừa gần gũi với mọi vật, vừa ngỡ ngàng vừa tự tin và vừa nghiêm trang vừa xúc động bước vào giờ học đầu tiên.

1. Cách đọc:

Văn bản Tôi đi học là một văn bản biểu cảm xen tự sự, thuộc thể loại truyện ngắn nhưng sức hấp dẫn của nó không thể hiện qua các sự kiện, xung đột nổi bật. Người đọc sở dĩ cảm nhận được cái dư vị ngọt ngào, man mác trong tâm trạng của một cậu bé ngày đầu tiên đến trường là nhờ ngòi bút trữ tình, giàu chất thơ của tác giả. Vì vậy, khi đọc, cần chú ý:

– Theo dòng hồi tưởng của nhân vật, những cảm xúc, tâm trạng của cậu bé được diễn tả rất sinh động: sự hồi hộp, băn khoăn lo lắng, thậm chí có cả tiếng khóc, đôi chút tiếc nuối vẩn vơ, vừa náo nức vừa bỡ ngỡ,…

– Đọc bài văn bằng giọng điệu nhẹ nhàng, trầm lắng, chú ý những đoạn diễn tả các tâm trạng khác nhau: khi thì háo hức, khi thì hồi hộp, lúc lo âu của cậu bé cũng như của các bạn nhỏ. Những câu đối thoại của “ông đốc” cần đọc chậm rãi, khoan thai, thể hiện sự ân cần, niềm nở của những người lớn khi đón các em vào trường.

– Bài số 4

I/ VÀI NÉT VỀ TÁC GIẢ

• Thanh Tịnh (1911-1988) tên thật là Trần Văn Ninh quê ở thành phố Huế.

• Từ năm 22 tuổi ông đi làm ở sở tư rọi dạy học và bắt đầu viết văn – thơ.

• Các tác phẩm chính: Hận chiến trường (1937), Què mẹ (1941), Chị và em (1942), Sức mồ hôi (1954), Đi giữa mùa sen (1973).

II./ TÓM TẮT NHỮNG Ý CHÍNH CẦN THAM KHẢO

Mỗi năm, khi lá rụng nhiều vào khoảng cuối thu, lòng tác giả lại nao nao nhớ đến buổi tựu trường đầu tiên của mình. Ngày ấy nhà văn Thanh Tịnh còn là một chú bé được mẹ dưa đến trường với tâm trạng hồi hộp, bỡ ngỡ.

Tác giả nhớ như in buổi sáng hôm ấy, đó là một buổi sáng mai đầy sương thu và gió lạnh tác giả được mẹ dắt tay đến trường. Con đường này vốn rất quen thuộc dài và hẹp, cậu bé (tác giả) đã đi lại lắm lần, thế mà lần này lại thấy lạ lẫm vô cùng. Cũng trên con đường ấy, chú bé học trò được gặp bạn bè cùng trang lứa đi học, cậu bắt gặp chính mình qua hình ảnh mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ.

Cậu bé chợt thấy mình lớn hẳn trong trang phục mới áo vải dù đen, cậu cảm nhận được đây là sự kiện quan trọng nhất trong cuộc đời của mình nên tự dưng trở nên đứng đắn, không còn là cậu bé chơi bời lêu lổng nữa. Tâm trạng cậu hồi hộp: Tôi bặm tay ghì thật chặt, nhưng một quyển vở cũng lệch ra và chênh đầu chúi xuống đất. Tôi xốc lên và nắm lại cẩn thận. Thế nhưng cậu vẫn thấy khó xoay xở và với đầu óc ngây thơ non nớt ấy cậu nghĩ: Chắc chỉ người thạo mới cầm nổi bút thước.

Khi bước chân đến trường, cậu như lạc vào một thế giới lạ, mặc dù ngôi trường Mĩ Lí ấy nhiều lần cậu đã đến đó chơi. Sân trường hôm nay đông đúc và có vẻ oai nghiêm hơn rất nhiều. Cậu bé thấy lòng dâng lên một nỗi lo sợ vẩn vơ. Cậu không dám đi mà chỉ nép bền người thân nhìn một nữa. Hình ảnh ấy thật đáng yêu vô cùng, nó khiến ta hình dung được hình ảnh các em bé với đôi mắt mở to ngạc nhiên pha chút sợ hãi đang cố nép mình vào mẹ.

Tiếng trống trường vang lên bắt đầu buổi học mới là lúc cậu bé phải xa vòng tay mẹ. Cậu bé thấy chơ vơ, tiếng trống như một hồi thúc vang dội cả lòng tôi. Chung quanh cậu bé, các bạn cũng không khá gì hơn, ai cũng vụng về, lúng túng như càng làm cho cậu thêm lo lắng. Khi thầy giáo gọi tên từng người, cậu sợ đến tôi cảm thấy như quả tim tôi ngừng đập. Nghe đến tên mình cậu giật mình, lúng túng. Và rồi như không hiểu được tại sao. Cậu bất giác quay lưng lại rồi dúi đầu vào lòng mẹ tôi nức nở khóc theo.

Cuối cùng cậu bé cũng theo thầy giáo vào lớp. Lớp học ban đầu hơi lạ lẫm với cậu rồi tự dưng trở nên gần gũi thân thương. Cậu không còn thấy lạ, hay hay nữa mà thay vào dó là cảm giác yêu thích tự nhiên lạm nhận là vật riêng của mình. Rồi cậu lại thấy bạn bè sao thân thương quá đỗi, dù chưa hề quen biết mà vẫn thấy quyến luyến và bất ngờ…

Hình ảnh thầy giáo đã đi vào tâm tưởng nhà văn hết sức cao đẹp. Thực tế người thầy đầu tiên ấy đã đem lại cho cậu bé học trò một ấn tượng đáng nhớ. Thầy yêu thương học sinh như con em của mình. Thầy dang rộng đôi tay đón các em đến lớp với tấm lòng nhân hậu. Đặc biệt, đối với những cô cậu học trò mới thầy dịu dàng, hướng dẫn tận tình với lời nói ân cần, vì thầy rất thấu hiểu cảm xúc của các em lần đầu tiên đi học ông đốc tươi cười nhẫn nại chờ chúng tôi. Thầy vỗ về, an ủi những học sinh bé nhỏ của mình Các em đừng khóc. Trưa nay các em được về nhà cơ mà. Và ngày mai lại được nghỉ cả ngày nữa.

Dòng cảm xúc nhà vần nói về buổi học đầu tiên của mình, tuy hình ảnh người mẹ chỉ thấp thoáng nhưng ta cảm nhận được tất cả sự thương yêu, chăm lo của cha mẹ dành cho con mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi. Tác giả đứng trước sự bỡ ngỡ thì cảm nhận được bàn tay dịu dàng của mẹ như nâng đỡ mình bàn tay dịu dàng đẩy tôi tới trước. Cha mẹ hồi hộp nhìn từng bước chân con đi đến lớp với niềm vui cùng nỗi lo lắng. Một bàn tay quen nhẹ vuốt mái tóc tôi, cử chỉ của cha mẹ thật hiền từ, ánh mắt đầy yêu thương và mong mỏi con học hành nên người.

– Cả bài văn là dòng cảm xúc dâng trào trong lòng tác giả, đó là những hoài ức tươi đẹp được tác giả thể hiện bằng hàng loạt hình ảnh so sánh mới lạ và ngôn từ hết sức gợi cảm. Có thể nói, để đạt được sự diễn đạt thành công này là sự góp phần không nhỏ của cách sử dụng ngôn từ. Hình ảnh tác giả dùng để so sánh hết sức mới lạ tôi quèn thể nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mẩy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng. Cảm xúc ấy thật ngọt ngào, nghĩ đến việc đến trường tác giả thấy trong iòng nhẹ nhõm, tươi vui như cành hoa tươi…

Ý nghĩ ấy thoáng qua trong trí tôi nhẹ nhàng như một làn mây lướt ngang trên ngọn núi. Thật đáng khâm phục cho sức mạnh của ngôn từ, những lời văn như dòng nước mát chảy qua tâm hồn người đọc khơi gợi lên những xúc cảm dịu dàng. Hình ảnh những em bé đến trường lại mới lạ theo kiểu khác họ như con chim con đứng bền bờ tổ, nhìn quãng trời rộng muốn bay, nhưng còn ngập ngừng e sợ. Đứng trước cảnh trường lớp mới, mọi thứ đều xa lạ. Những em học sinh lần đầu đến trường vô cùng bỡ ngỡ, choáng ngợp, đặc biệt bây giờ là phải xa mẹ, phải tự lo cho mình trong hoàn cảnh xa lạ. Họ khác gì những chú chim non lần đầu xa tổ. Những chú chim nhìn ra bầu trời rộng rãi cảm thấy choáng ngợp song rất tò mò muốn khám phá thế giới bí ẩn bên ngoài.

* Bằng cảm xúc chân thật, thiết tha xuất phát từ đáy lòng mình cùng với ngòi bút tài hoa, tác giả đem đến cho bài văn một phong cách diễn đạt gần gũi dung dị nhưng hết sức hấp dẫn. Những dòng văn mà như dòng thơ tuôn chảy trong nguồn cảm hứng của tâm hồn thi sĩ. Cùng với nghệ thuật so sánh đầy hình ảnh, cảm xúc dồi dào, lối viết chân phương, tác giả viết lên cảm xúc lòng mình. Những kỉ niệm dần hiện lên trong tâm hồn nhà văn như đưa nhà văn sống lại thời thơ ấu non trong và dễ thương của mình.

III/ LUYỆN TẬP

Tham khảo thêm các ý sau:

Thời thơ ấu có lẽ là thời đẹp nhất của mỗi con người. Kỷ niệm về tuổi hồn nhiên ngây thơ luôn đẹp và đáng nhớ. Những ai cắp sách đến trường hẳn sẽ không quên được buổi tựu trường đầu tiên. Đó là những kỷ niệm ghi khắc trong tim mỗi người. Nhà văn Thanh Tịnh đã nâng niu những hồi ức đáng nhớ của đời mình để rồi mỗi thu về. khi lá vàng rơi, lòng tác giả lại nhớ đến kỷ niệm buổi học đầu tiên.

Nỗi nhớ trong lòng tác giả là một dòng cảm xúc ngọt ngào về tuổi hoa tuổi bướm. Ngày đầu tiên theo mẹ đến trường sao mà hồi hộp đến thế! Tôi quèn thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng. Tuy con đường thân quen mỗi ngày tác giả vẫn đi, nhưng sao hôm nay lạ lẫm. Cảnh vật cũng thay đổi đến lạ kỳ, nó như một cái gì mới mẻ hòa cùng tiếng nói của trái tim đang hồi hộp đập từng nhịp rộn rã. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Sự lạ lẫm ấy xuất phát từ suy nghĩ, tâm trạng của nhà văn. Bởi nhà văn thấy mình bỗng dưng lớn hẳn: Tôi cảm thấy mình trang trọng và đứng đắn đó chính vì hôm nay tôi đi học. Câu nói như một lời reo vui sướng, đó là sự kiện trọng đại trong đời tác giả cũng như bao cô cậu học trò lần đầu tiên đến lớp.

Trên đường đến trường, nhìn bạn bè cùng trang lứa vui tươi, tự tin, lòng tác giả dâng lên nỗi mong ước thèm vụng, ước ao được là những người học trò ấy, đã quen lớp, quen trường và, không phải ở trong tâm trạng hồi hộp lo lắng như bây giờ. Trong suy nghĩ non nớt của nhà văn khi còn nhỏ, những ai đã thạo, đã học thật dáng khâm phục. Tôi có ngay cái ý nghĩ vừa non nớt vừa ngây thơ này: chắc chỉ người thạo mới cầm nổi bút thước. Để rồi tác giả càng thấy choáng ngợp hơn, lo lắng hơn khi nghe thấy tiếng trống trường giục giã. Tác giả cũng như bao cô cậu học trò khác cảm thấy chơ vơ, lúng túng đến độ cất bước không nổi. Và theo cách rất trẻ con dễ thương, những học trò nhỏ ấy ôm mặt khóc.

Tất cả dần quen thuộc, dễ chịu hơn. Các cô cậu học trò bước vào lớp bắt đầu buổi học. Sự tò mò háo hức đã chiến thắng. Cậu bé học trò (tác giả) bắt đầu quan sát chung quanh, thấy cái gì cũng hay, cũng lạ. Cậu thấy gắn bó với bạn bè, trường lớp như thân quen tự bao giờ: Tôi nhìn bàn ghế chỗ tôi ngồi rất cẩn thận rồi tự nhiên lạm nhận là vật riềng của mình. Tôi nhìn người bạn tí hon ngồi bèn tôi, một người bạn tôi chưa hề quen biết, nhưng lòng tôi vẫn không cảm thấy sự xa lạ chút nào. Sự quyến luyến tự nhiên và bất ngờ quá đến tôi củng không dám tin có thật. Nhưng rồi theo suy nghĩ ngây thơ, cậu bé bắt đầu thấy gò bó và nuối tiếc những ngày rong ruổi khắp nơi Tôi đưa mật thèm thuồng nhìn theo cánh chim…. Cuối cùng cậu bé trở về với thực tại, bắt đầu bài học đầu tiên của mình.

Với lối viết theo dòng cảm xúc, tác giả đã diễn tả tâm trạng của mình với sự rung động thiết tha, ngòi bút giàu chất thơ làm cho tác phẩm hấp dẫn. Những ai đã từng cắp sách đến trường hẳn sẽ xao xuyến, bồi hồi khi đọc bài văn. Chúng ta sẽ “thây” được mình qua cảm xúc ngây thơ trong trẻo của cậu học trò lần đầu tiên đến lớp ấy.

Vũ Hường tổng hợp