Sách Quan Tử chép: lễ, nghĩa, liêm, sỉ là bốn cái rường để giữ vững quốc gia…. Em có suy nghĩ gì về vấn đề này?

Hành trình làm người là cả một chặng đường gian khổ để hoàn thiện nhân cách, phẩm chất, hướng đến phụng sự quốc gia và xa hơn nữa là nhân loại. Mỗi quốc gia có phong tục, tập quán riêng nhưng chung quy vẫn cùng mục đích giáo dục công dân mình đến bờ hướng thượng. Sách Quan Tử của Trung Hoa có một quan điểm khá mẫu mực như là điều kiện mang tính quyết định về sự đắc dụng của mỗi cá nhân đối với quốc gia: lễ, nghĩa, liêm, sỉ là bốn cái rường để giữ vững quốc gia. Bốn cái rường ấy nếu không được căng lên, nghĩa là người trong nước mà vô lễ, vô nghĩa, vô liêm sỉ thì quốc gia phải sụp đổ và diệt vong mất.

Không chỉ dân tộc Trung Hoa phải rèn luyện như thế, mà làm người cần phải có những đức tính lễ, nghĩa, liêm, sỉ được xem là nền tảng không thể thiếu. Vậy bốn đức tính ấy có vai trò quan trọng như thế nào mà thiếu nó, quốc gia sẽ diệt vong? Nếu lễ là phép tắc trong phép cư xử phải kính trọng với người xung quanh để giữ hoà khí, thì nghĩa là phải đi làm theo điều phải, tránh cái xấu xa, phát huy lòng hào hiệp, nghĩa khí. Sống trong sạch, ngay thẳng, không tham của người để giữ đức liêm và biết xấu hổ, biết giữ phẩm giá cho bản thân và quốc gia chính là sỉ. Chúng ta có thể hiểu rằng câu nói trên cần phải liên tưởng đến tấm lưới cá sẽ chẳng mang lại hiệu quả gì nếu không có những khung cây làm rường, làm cái giềng bao quanh nó. Bốn đức tính lễ, nghĩa, liêm, sỉ của con người được ví như bốn cái rường, cái rường bao quanh tấm lưới cá vậy!

Bốn đức hạnh trên tưởng là vô hình nhưng thật sự mang tính quyết định về sự tồn vong của một quốc gia. Quả vậy, mỗi công dân nếu vô lễ trong cư xử với nhau tức là không thủ lễ sẽ sinh là loạn, đảo lộn những trật tự, chẳng còn tôn ti. Thuyết “Chính danh” của Khổng Tử có đoạn rất hay: “Quân quân, thần thần, phụ phụ, tử tử.” Nghĩa là vua phải ra vua, bề tôi phải ra bề tôi, cha phải ra cha, con phải ra con. Tức là người nào ở vị trí nào thì phải ứng xử ở vị trí đó, không được lẫn lộn, không được tùy tiện, phải tuân theo phép tắc, quy củ của xã hội đã quy định. Từ xưa Tổ tiên Việt Nam từng dạy con cái “anh nhường em kính”; “phu xướng phụ tuỳ”,… cũng không ngoài mục đích giữ trong trật tự gia đình có khuôn phép để hưởng hạnh phúc, để yên cộng đồng, xã hội. Thử xem, cha mẹ qua đời, anh em tranh giành tài sản phải đưa nhau ra “pháp đình” thì liệu gia đình ấy sẽ ra sao? Hàng ngày trên trang “kí sự pháp đình” của báo Tuổi trẻ vẫn có những việc đau lòng như vậy. May mà số ấy không nhiều, nếu không đất nước sẽ về đâu? Trong quan hệ xóm làng, dân gian vẫn thường nói: “Láng giềng, tối lửa tắt đèn có nhau*; hoặc “Bán anh em xa mua láng giềng gần” để chỉ mối quan hệ thân thiết, nâng đỡ, thủ lễ và yêu thương, kính trọng nhau. Nếu mối quan hệ ấy tan vỡ, tình làng, nghĩa xóm sẽ tan hoang. Khi cắp sách đến trường, chúng ta thấy ngay câu "Tiên học lễ, hậu học văn”. Vì thế, chữ “lễ* có thể xem như một cây trụ nâng đỡ nhân cách chúng ta.

Chữ nghĩa thật rộng lớn: nghĩa cha con, nghĩa thầy trò, nghĩa chồng vợ, nghĩa anh em cốt nhục đồng bào, nghĩa bằng hữu chi giao, ấy là ngũ luân chi đạo. Mọi sự đều phải có nghĩa, thì mới đủ tư cách làm người cao trọng. Ghét bỏ, xa lánh điều xấu tức là đầu môi của nghĩa! Nghĩa thường đi đôi với nhân, tình: “nhân nghĩa”-, “nghĩa tình” tức là cái đạo lí làm người. Vì nghĩa đồng bào, dân tộc ta thường chia bùi sẻ ngọt “Nhiễu điều phủ lấy giá gương; Người trong một nước phải thương nhau cùng”. Nghĩa đồng bào trong chín năm kháng chiến chống Pháp, nhiều khi đơn sơ chia sẻ nhau bữa cơm rau, bát xôi lúc thời gian khó. Chỉ thế thôi, vậy mà những người lính có thể “chẳng tiếc đời xanh”; quên ngày tháng tuổi đời, nhưng quyết không quên hương nếp xôi đơn sơ, mộc mạc nhưng thắm đượm biết bao nghĩa đồng bào: “Đất Tây Bắc tháng ngày không có lịch; Bữa xôi đầu còn toả nhớ mùi hương”. Không chỉ có Chế Lan Viên viết thế, mà Quang Dũng cũng nhớ mãi cái hương vị nghĩa tình ấy “Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói; Mai Châu mùa em thơm nếp xôi”. Nguyễn Đình Chiểu nói “kiến nghĩa bất vi" thấy việc nghĩa không làm thì “phi anh hùng”: chẳng đáng mặt anh hùng. Cho nên Lục Vân Tiên ra tay nghĩa hiệp cứu Kiều Nguvệt Nga. Kho tàng ca dao Việt Nam rất đề cao tình và nghĩa. Tình yêu là yêu thương nhau; nghĩa là không phụ bỏ nhau. Hãy nghe tấm lòng người vợ: “Chồng em áo rách em thương; Chồng người áo gấm xông hương mặc người'’. Lại có câu chuyện về một chú chó có nghĩa làm lay động lòng người. Chuyện xảy ra cách đây hai năm tại thành phô' Thẩm Dương, tỉnh Liêu Ninh, Trung Quốc. Sau khi chú chó vàng bị gãy chân vì xe cán trúng. Chú chó trắng kiên quyết không rời xa cún bạn tội nghiệp. Chó trắng còn biết đường đẩy chó bạn vào chỗ râm mát bằng mũi và sủa vang lên đầy đe dọa khi những người lạ tìm cách tiếp cận bạn nó. Thật là một con chó có nghĩa: không bỏ bạn lúc nguy khốn. Con vật còn thế, huống gì chúng ta! Cho nên, có thể nói “nghĩa" là cái đức quý, ví như cây cột thứ hai nâng đỡ nhân cách chúng ta.

“Liêm" là ngay thẳng, trong sạch, không để lòng tham xói mòn nhân phẩm,… Tham là một bệnh lớn nhất trong thiên hạ và dễ mắc phải, cho nên Thanh Liêm là một đức quý nhất và cũng khó rèn luyện nhất trong các Đức. Từ xưa đến nay, có biết bao nhiêu tấm gương liêm khiết, họ sống đời thanh bạch như Nguyễn Trãi, Nguyễn Khuyến,… Ở thế kỉ XX, lãnh tụ Hồ Chí Minh một đời thanh bạch với hình ảnh chiếc áo kaki bạc màu, ngôi nhà sàn đơn sơ đã làm sáng ngời đức liêm khiết. Hàng ngày, ta vẫn thấy những em nhỏ nhặt của rơi nhưng không động lòng tham. Nhiều cán bộ kiên quyết không nhận hối lộ. Những tấm gương ấy làm ta cảm phục. Thế nhưng, bên cạnh đó vẫn còn không ít người lợi dụng chức quyền để ăn của “lót” mà người ta gọi là “ăn bẩn”. Chắc chắn, họ là những người không có nhân cách và pháp luật sẽ trừng trị, rồi mọi người xa lánh. Kết quả họ sẽ là người sống cô độc và vô nghĩa giữa cuộc đời.

Nếu “liêm” là cây cột thứ ba làm vững nhân phẩm con người thì “sỉ” là cái đức của người giàu lòng tự trọng, biết xấu hổ, biết nhục khi không vượt qua cái tầm thường. Nguyễn Tri Phương thà treo cổ chứ không chịu cái nhục hàng giặc. Trần Bình Trọng thà “làm quỷ nước Nam’’ chứ không để giặc Nguyên mua chuộc, Nguyễn Trãi nuốt hận vào lòng cùng Lê Lợi mười năm kháng chiến, quyết đòi cái nợ mà giặc Minh sỉ nhục dân tộc mình; Phan Bội Châu, vì nỗi nhục dân trí lạc hậu, bị ngoại bang hà hiếp, quyết tạo dựng phong trào Đông Du chờ ngày khai sáng dân tộc, đòi độc lập tự to; Hồ Chí Minh tủi nhục vì dân tộc mình bị chà đạp trong bóng đêm nô lệ, Người một mình bôn ba nửa đời quyết đánh đuổi bọn thực dân ra khỏi đất nước mình để rửa sạch nỗi đau ấy. Ôi, đẹp biết bao cái đức “sỉ” bi tráng’ của những nhân cách lớn!

Là thanh niên, học sinh ngày hôm nay đang tận hưởng những tháng ngày thanh bình nhất trong lịch sử, lại được hưởng những vinh quang của nền công nghệ tiên tiến. Bên cạnh đa số mọi người cần cù lao động, học tập để rèn luyện bản thân, để phụng sự Tổ quốc. Vậy mà có một bộ phận đã “sống hoài sống phí” trong ma tuý, trong nhà hàng, quán bar, thậm chí còn cướp giật,…. Họ đâu biết rằng dành quá nhiều thời gian nơi đó, chẳng khác đào mồ chôn tương lai mình, đất nước mình. Bởi lẽ, chỉ một đêm ngủ dậy, ta đã thấy thế giới có hàng trăm phát minh mới. Nếu mải mê trong vui chơi, ta sẽ lầm lạc về nhân cách là đất nước sẽ thiếu những nhân tài – đất nước sẽ lạc hậu thì nỗi nhục tự đến. Vì vậy, “sỉ” là phải rèn luyện trau dồi sự tự trọng, tự cường cho bản thân cho tương lai của đất nước là nhiệm vụ của tất cả mỗi công dân.

Câu nói kia tuy đã có từ thời cổ, nhưng vẫn vẹn nguyên giá trị đến tận ngày hôm nay. Tóm lại, Lễ, nghĩa, liêm, sỉ là bốn cái đức quý của con người trong mối quan hệ đối xử với nhau; trong mối quan hệ hữu cơ làm mạnh đất nước. Đó là đạo lí làm người và là trách nhiệm của mỗi công dân đối với quê hương, xứ sở. Hoàn cảnh mỗi người có thể không giống nhau, nhưng hãy bằng tất cả khả năng của mình mà rèn luyện nhân cách và nuôi dưỡng lòng tự trọng dân tộc để phấn đấu.