Phân tích bài đồng dao: “Ăn bát cơm đầy. Nhớ người cầy ruộng …” – Văn hay lớp 10

Trong nền thơ ca dân gian, đồng dao chiếm một vị trí đáng kể. Đồng dao là những bài hát cho trẻ em, được viết bằng thể thơ bốn chữ hoặc năm chữ, vừa cụ thể, hồn nhiên, vừa ngộ nghĩnh. Có bài đồng dao để trẻ hát cho vui. Có bài đồng dao giúp trẻ con hiểu biết những điều đơn giản. Có bài đồng dao giáo dục trẻ em những tư tưởng, tình cảm về đạo lí, nhân sinh. Những câu đồng dao sau đây đã từng đem đến cho tuổi trẻ chúng ta nhiều thú vị:

"Ăn một bát cơm,
Nhớ người cày ruộng.
Ăn đĩa rau muống,
Nhớ người đào ao.
Ăn một quả dào,
Nhớ người vun gốc…"

Sáu câu đồng dao trên đây nói về chuyện "ăn" và chuyện "nhớ” ở đời. "Một bát cơm”, một "đĩa rau muống’, "một quả đào"… là những biểu tượng mang ý nghĩa tượng trưng cho mọi giá trị và thành quả lao động. "Người cày ruộng", "người đào ao", "người vun gốc"… là nhân dân lao động, những con người đã đổ mồ hôi, công sức, làm ra mọi của cải vật chất và mọi giá trị tinh thần để nuôi sống xã hội. "Ăn" chỉ sự hưởng thụ. "Nhớ” nói lên một thái độ, một tình cảm, biểu thị lòng biết ơn. Chữ "ăn” chữ “nhớ” được điệp lại nhiều lần làm cho ý thơ, giọng thơ được nhấn mạnh, bài học vẻ tình nghĩa thấm sâu vào lòng người, tác dụng giáo dục vô cùng sâu sắc. Tóm lại nhà thơ dân gian đã đi từ cụ thể đến khái quát, nhắc khẽ trẻ em từ “ăn" đến “nhớ” qua đó nêu lên bài học về lòng biết ơn, về tình nghĩa thủy chung ở đời. Bài học ấy đã, được diễn tả thật giản dị, nhẹ nhàng, trong sáng và rất thấm thía.

"Một bát cơm" mà ta được ăn hằng ngày là do người nông dân "một nắng hai sương" thức khuya dậy sớm, chân lấm tay bùn, cày bừa cấy hái quanh năm làm nên: "Dẻo thơm mật hạt đắng cay muôn phần". Mồ hôi và công sức của họ đã làm nên những mùa vàng bát ngát nuôi sống xã hội, làm cho mọi người được ấm no. Công ơn ấy vô cùng sâu nặng, cho nên chúng ta được "ăn" thì phải có nghĩa vụ "nhớ” ghi lòng tạc dạ công sức của bà con dân cày Việt Nam.

"Đĩa rau muống", “một quả đào" tượng trưng cho hoa thơm trái ngọt ở đời. "Đĩa rau muống" ấy làm cho bữa cơm đạm bạc của nhiều gia đình thêm ngon lành, ý vị. "Một quả đào" cho ta hương vị đậm đà quê hương. Đĩa rau muống và "một quả đào" cổ nhiều nhặn gì đâu nhưng chứa chan biết bao tình đời và tình người. Câu đồng dao nhắc mọi người, nhắc trẻ em phải biết sống có tình có nghĩa thủy chung, không được vong ơn bội nghĩa.

Có "vay" thì tất phải có "trả", đó là nghĩa đời. "Đã vay dòng máu thơm thiên cổ – Hãy trả cho ta mạch giống nòi" (Tố Hữu). Nghĩ về quá khứ, ta nhớ ơn tổ tiên. Nghĩ về hiện tại, được sống trong hòa bình, ta nhớ ơn Bác Hồ và các anh hùng liệt sĩ.

Ở đời, vì tình nhân ái mà người ta biết giúp đỡ, cưu mang đồng loại. Nhưng "làm ơn há dễ trông người trả ơn” (Truyện Lục Vân Tiên). Tuy vậy, mang ơn người, ta có nghĩa vụ đền đáp. Ta lại biết noi gương tốt của người để sẵn sàng tương thân tương ái những ai đang sống trong cảnh nghèo khổ, hoạn nạn:

“Thấy người hoạn nạn thì thương,
Thấy người đói rét ta nhường áo cơm".

Lòng biết ơn là một trong những đức tính tốt đẹp của con người. Nó làm cho chúng ta biết sống nhân hậu, có nhân cách. Biết sống trong tình thương đồng loại. Biết coi trọng tình nghĩa thủy chung. Biết làm đứa con hiếu thảo trong gia đình. Biết tôn sư trọng đạo. Biết sống thủy chung trong tình bạn, trong nghĩa vợ chồng,…

Những kẻ vong ân bội nghĩa, lừa thầy phản bạn, ăn cháo đá bát… là xấu xa, đê tiện nhất, bị mọi người khinh bỉ xa lánh.

Nhân dân ta cơi trọng tình nghĩa nên tục ngữ, ca dao mới có nhiều câu hay và sâu sắc lắm:

Uống nước nhớ nguồn.
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.
Cơm cha, áo mẹ, chữ thầy,
Nghĩ sao cho bõ những ngày ước ao.
Ai ơi bưng bát cơm đầy,
Nhớ công hôm sớm cấy cầy cho chăng?
Vân vân,,.
Thật tự hào biết bao khi đọc những câu ấy.

Đọc những câu đồng dao trên, ta cảm thấy tâm hồn mình được bồi đắp, mở rộng, Càng thấy yêu người và tin vào lòng tốt của nhân dân. Trong hành trang của tuổi trẻ chúng ta bước vào thế kỉ 21, bài học về lòng biết ơn cho ta sức mạnh để đi tới, tự nhắc nhở lương tâm biết sống tình nghĩa "mình vi mọi người” vì hạnh phúc của nhân dân.