Những điều cần biết khi nuôi dê sinh sản

Khi sinh sản, bà con cần biết một số kiến thức về chu kỳ sinh dục và tuổi phối giống lần đầu của dê để thực hiện tốt.

Chu kỳ sinh dục và tuổi phối giống lần đầu

Chu kỳ sinh dục của dê cái biến động từ 18 đến 24 ngày với trung bình 21 ngày. Thời gian động dục biến động trong khoảng 24 – 36 giờ. Sự động dục của dê cái biểu hiện qua sự ngoắc đuôi, đuôi hơi sụ xuống, năng động hơn, đi tiểu thường xuyên hơn, hay kêu rống, âm hộ sưng to, chảy dich nhờn. Khi bắt đầu lên giống dê cái hay quấy rầy dê cái khác trong đàn sau đó đứng yên, là lúc phối giống thích hợp.

Các giống dê nhiệt đới thường lên giống quanh năm. Dê cái trưởng thành sinh dục lúc 5 đến 9 tháng tuổi, nhưng nên phối giống khi chúng đạt 60% trọng lượng trưởng thành, thường sau một năm tuổi (khoảng 12 đến 14 tháng tuổi). Thời gian có mang của các giống dê nhiệt đới trung bình là 146 ngày với biến động trong khoảng 144 đến 153 ngày. Do đó dê thường sinh được 3 lứa trong 2 năm. Một số trại với sự chăm sóc nuôi dưỡng thật tốt đã có một số dê cái sinh được hai lứa trong một năm cho nhóm dê chuyên thịt. Nhóm dê chuyên sữa thường được phối giống lại 60 – 90 ngày sau khi sinh. Nếu có đầy đủ thức ăn, dê cái thường lên giống lại sau khi sinh trong khoảng 34 đến 61 ngày. Tuy nhiên chỉ nên phôi giống lại sau khi cơ quan sinh dục đã hoàn toàn bình phục sau khi sinh, thường sau 60 ngày. Nếu bị viêm nhiễm đường sinh dục, sót nhau… phải chờ đến chu kỳ sau khi chữa trị xong.

Ảnh hưởng của dê đực trên sự rụng trứng của dê cái

Sự hiện diện của dê đực có tác động rất lớn đến sự lên giống và rụng trứng của dê cái. Tác động này được theo dõi trên dê cái Angora ở Mỹ được trình bày qua dưới đây:

Ảnh hưởng của sự hiện diện của dê đực đến sự rụng trứng của dê cái

Lô dê cái =>Dê cái có rụng trứng (%)

Đối chứng: không có dê đực => 18,80

Có mùi dê đực => 26,30

Có mùi và tiếng dê đực =>28,70

Có mùi, tiếng và hình dáng dê đực => 49,20

Thả chung dàn với dê đực =>90,90

Bảng trên cho thấy khi thả chung đàn với dê đực tỉ lệ rụng trứng của đàn dê cái Angora lên đến 90,90% nếu so với không có dê đực là 18,80%. Như vậy dê đực đã kích thích các tuyến nội tiết của dê cái để gây ra sự rụng trứng. Ngoài ra thời gian thả chung đàn với dê đực cũng làm gia tăng tỉ lệ đậu thai của dê cái. Tác động này được trình bày qua bảng dưới.

Tỷ lệ đậu thai của dê cái theo số ngày tiếp xúc với dê đực

Bảng trên cho thấy khi gia tăng ngày tiếp xúc với dê đực đã gia tăng đáng kể tỉ lệ đậu thai trên đàn dê cái. Như vậy sự hiện diện và tiếp xúc với dê đực đã cải thiện tỉ lệ rụng trứng và tỉ lệ đậu thai của đàn dê cái. Điều này rất quan trọng khi chúng ta áp dụng phương pháp gieo tinh nhân tạo; nhất là đối với các giông dê cao sản nhập từ vùng ôn đới. Nhiều quan sát cho thấy các giống dê vùng ôn đới thường lên giống theo mùa trong khi các giống dê vùng nhiệt đới thì lên giống quanh năm do tác động của nhiệt độ không khí cao ảnh hưởng đến các tuyến nội tiết. Do đó để gia tăng tỉ lệ đậu thai khi áp dụng gieo tinh nhân tạo hay kích thích sự lên giống của đàn dê nhập từ vùng ôn đới có thể áp dụng các biện pháp sau đây:

Cần nuôi đàn dê cái ngay sát với chuồng dê đực, ngăn cách bằng các chấn song hay bằng lưới.

Chích prostaglandin: dê cái thường lên giống từ 48 đến 72 giờ sau khi chích. Tuy nhiên phải chắc chắn rằng dê cái đã không có thai vì sẽ gây ra xảy thai khi chích prostaglandin vào dê có thai.

Đặt tấm xốp có tẩm một hợp chất tương tự progesterone vào âm đạo dê cái. Hóa chất này sẽ được phóng thích từ từ và hấp thu vào máu dê cái. Rút tấm xốp ra sau 11 ngày và 48 giờ trước khi rút tiêm thêm estrogen hay PMSG hay kết hợp với tiêm cloprostenol. Phương pháp này đảm bảo dê cái sẽ lên giống 18 – 36 giờ sau khi rút tấm xốp. Trong giai đọan giao mùa nên tiêm PMSG và prostaglandin ngay sau khi rút tấm xốp vào ngày thứ 11. Có thể sử dụng phương pháp này để tạo sự lên giông đồng lọat cho đàn đê cái vào mùa vụ phối giống. Tuy nhiên không nên sử dụng phương pháp này trên dê cái vừa lên giống trong vòng 6 ngày.

Khám thai

Để gia tăng số lứa đẻ của một dê cái, rút ngắn khoảng cách hai lứa đẻ, chúng ta cần biết dê cái đã có mang hay chưa bằng các phương pháp sau:

Phương pháp thông thường và rẻ tiền nhất nhưng cũng đáng tin cậy là quan sát xem dê cái có lên giống lại 21 ngày sau khi phối. Tuy nhiên dê cái có thể mất một chu kỳ và lên giống lại sau đó. Ngoài ra phôi có thể bị tái hấp thu vì một lý do nào đó.

Trong vài năm gần đây một bộ thử nghiệm mức độ progesterone trong sữa đã được đưa ra thị trường. Thử nghiệm này thường được thực hiện lúc 18 – 22 ngày sau khi phôi giống. Hầu hết dê cái cho thấy thử nghiệm lúc 20 ngày cho kết quả chính xác nhất Mức độ progesterone cao chỉ định thấy khả năng đậu thai.

Một số thử nghiệm khác dựa trên sự đo lường oestron trong sữa hay trong nước tiểu lúc 35 ngày sau khi phối giống và tốt nhất là lúc 50 ngày.

Sử dụng các loại máy siêu âm để khám thai, tuy có hơi đắt tiền.

Một số nhà chăn nuôi có thể sờ nắn qua lồng bụng để biết tử cung có phình ra và cứng hơn. Tuy nhiên cách thức này có thể gây xảy thai.

Ngoài ra chúng ta có thể quan sát một số biến đổi trên cơ thể dê cái như sự phát triển bầu vú trên dê cái tơ; bụng to và sâu hơn, ở phần hông có vẻ to bề ngang hơn bình thường.

Mùa vụ sinh sản

Các ôn đới lên giống theo mùa khá rõ rệt do thời gian chiếu sáng rất khác biệt giữa mùa hè và mùa đông. Các giống dê nhiệt đới lên giống quanh năm. Do đó các giống dê ôn đới đưa vào vùng nhiệt đới phải cần có thời gian thích nghi, nhất là các dê cái đôi khi phải táng giờ chiếu sáng vào ban đêm bằng các bóng đèn có ánh sáng trắng hay sử dụng một trong các biện pháp kể trên.