Người cao tuổi nên ăn uống thế nào?

Trong bài thơ "Than già" cụ Tam Nguyên Yên Đổ Nguyễn Khuyến viết:

"...Mái tóc chòm xanh, chòm lốm đốm.

Hàm răng chiếc rụng, chiếc lung lay.

Nhập nhèm bốn mắt trông mờ tỏ

Khấp khểnh ba chân giở tỉnh say..."

Đó là sự lão hóa nhìn bên ngoài ai cũng thấy được. Còn những suy thoái bên trong của nhiều chức năng cơ thể thì mọi người không dễ gì nhìn thấy. Xin chỉ nói về chức năng tiêu hóa: việc bài tiết dịch vị, dịch tụy và mật giảm, nhu động đại tràng yếu dễ bị táo bón. Chức năng bài tiết suy làm cho sự cân bằng nội môi bị ảnh hưởng. Trạng thái thoái hóa các tổ chức tế bào mạnh và nhanh hơn trạng thái tu bổ. Sự thoái hóa chủ yếu xảy ra ở protein, gây nên teo cơ quan chính, teo nhu mô, phủ tạng, teo cơ, gây thiếu protein máu. Làm giảm sức chống đỡ với bệnh tật và nhiễm khuẩn. Đó là những đặc điểm suy thoái ở tuổi già, có quan hệ đến ăn uống. Để bù lại sự mất protein, trong chế độ ăn cần phải tăng cường protein.

Do tiêu hóa kém, người già nên ăn làm nhiều bữa, mỗi bữa ít một để dễ tiêu hóa, hấp thụ tốt hơn.

Nhu cầu về năng lượng

Nếu người già còn làm việc thì nhu cầu năng lượng nói chung gần giống như người trẻ cũng làm công việc tương tự. Song nếu người già đã nghỉ hẳn không làm việc thì khẩu phần chỉ là khẩu phần bảo dưỡng, không có nhu cầu năng lượng cho lao động.

Người già không nên để béo bệu, vì hay gây mệt mỏi, chóng mặt, tức ngực, khó thở. Nhưng cũng đừng vì thế để tụt cân quá nhanh có thể gây hạ huyết áp, dẫn đến biến chứng nhũn não.

Những người trước đây vốn đã gầy rồi, khi về già cần cố gắng cho đủ chất để phòng suy dinh dưỡng, làm giảm sức đề kháng dễ mắc nhiều thứ bệnh.

Nhu cầu về các chất dinh dưỡng

- Về protein: Ít nhất cũng bằng người trẻ (1-1,5g/kg thể trọng). Protein có nhiều trong thịt, cá, sữa, các phủ tạng và tôm, cua, ốc, các hạt họ đậu... Tốt nhất là protein nguồn gốc động vật và tỷ lệ protein này trên tổng số protein (động vật và thực vật) nên là 30-60%.

Ăn thiếu protein dễ dẫn tới mệt mỏi, sức đề kháng với bệnh tật yếu.

- Nhu cầu gluxit: Cần khoảng 4-6g/kg thể trọng một ngày. Ngoài các loại ngũ cốc (gạo, mì) nên ăn thêm các loại khoai củ, vì có chất xơ, chống táo bón. Nên ăn các loại quả chín, sữa (có đường lactoza), mật ong...

Nói chung người già hay ăn nhiều thức ăn có chứa tinh bột vì dễ ăn, tiêu dễ. Song không nên ăn quá 350-400g gluxit/ngày. Vì ăn nhiều gluxit sẽ làm thiếu vitamin tương đối và dễ làm tăng đường huyết do tụy của người già thường thiếu chất nội tiết insulin.

- Nhu cầu lipit: Khẩu phần nếu nhiều chất béo dễ tạo điều kiện cho bệnh béo bệu và xơ vữa động mạch phát triển. Vì vậy số lượng lipit không được quá cao, không vượt quá 60g/ngày. Cần hạn chế mỡ động vật, nên dùng dầu thực vật như dầu lạc, vừng, dừa, dầu đậu tương... thức ăn không rán, xào nhiều mỡ quá và không rán kỹ quá, khó tiêu.

- Nhu cầu vitamin: Người bị thiếu vitamin, vì vậy cần lưu ý ăn các thực phẩm giàu vitamin. Vitamin A có nhiều ở đầu cá thu, trứng, bơ, gan động vật... Còn caroten (tiền vitamin A) có nhiều ở gấc, cà rốt, rau cần tây, hành lá, hẹ, rau muống, rau thơm, rau diếp, xà lách... Vitamin B1 có nhiều ở men bia, thịt gia súc, gia cầm, đậu đỗ, lớp ngoài của ngũ cốc... Vitamin B3 cũng có nhiều ở men bia, trứng, sữa, thịt, mầm ngũ cốc... Vitamin PP có nhiều trong gan, bầu dục, thịt bò, cá, các hạt họ đậu... Vitamin C có nhiều trong rau, quả tươi.

- Nhu cầu muối khoáng: Người già thường mất nhiều chất vôi (canxi) nên xương thường thưa dễ gãy và đã gãy thì rất lâu lành. Bởi vậy trong khẩu phần ăn cần nhiều canxi. Có người e ngại ăn nhiều canxi sợ nó nhiễm vào thành mạch máu, thực ra không đáng ngại vì rất hiếm gặp. Còn người già thiếu canxi trong xương lại rất phổ biến và nguy hiểm. Nhu cầu ở người già cần khoảng 850mg canxi/ngày. Canxi có nhiều trong sữa, các hạt họ đậu, vừng, tôm, cua, ốc...

Sắt cũng rất cần cho người già để đề phòng thiếu máu. Nhu cầu sắt cần 10-20mg/ngày. Chất sắt có nhiều trong thịt nạc, gan, thận, tiết, trứng, đậu đỗ, rau muống, cần tây, tỏi tây, cải soong, súp lơ...

- Nhu cầu nước: Sợ đi tiểu nhiều, giảm uống nước là không có lợi. Cần bảo đảm nước 1-1,5 lít/ngày dưới các dạng nước uống, canh, hoa quả.

Để giúp người già ăn ngon miệng và tiêu hóa tốt, cần chú ý các gia vị kích thích ăn uống và tạo hương vị cho món ăn. Cần coi trọng kỹ thuật chế biến, nấu nướng, lưu ý đến các món ăn mềm, nhừ.

Với người già bình thường, có thể dùng cà phê, nước chè, giải khát để người thêm tỉnh táo, phấn chấn và lợi tiểu tiện. Nhưng không nên dùng nhiều vào buổi tối vì gây khó ngủ. Những người già dễ bị kích động hay hồi hộp mất ngủ thì không nên dùng.

Người già có thể dùng chút ít rượu nhẹ cũng được, để kích thích tâm thần. Song không nên uống luôn và uống nhiều một lúc. Người có bệnh tim mạch, cao huyết áp thì không nên dùng.