Nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật của Nam Cao qua đoạn văn tả Chí Phèo từ khi bị thị Nở từ chối chung sống đến khi đâm chết bá Kiến và tự sát.

Giọng văn trần thuật độc đáo, kết hợp giữa lời gián tiếp và lời nửa trực tiếp (đoạn thị Nở đi trút giận lèn Chí Phèo), giữa đối thoại với độc thoại (nhất là đoạn đối thoại giữa Chí Phèo với bá Kiến). Do đặc điểm này, ngôn ngữ người kể chuyện và ngôn ngữ nhân vật nhiều khi được lồng ghép vào nhau, giúp cho tác giả khắc hoạ sinh động tâm trạng của nhân vật và có thể chuyển đổi điểm nhìn một cách nhanh chóng, linh hoạt.

HS cần đọc kĩ đoạn văn từ câu "Thị nghe thấy thế mà lộn ruột." đến câu "Ởcổ hắn, thỉnh thoảng máu vẫn còn ứ ra." để làm nổi bật nghệ thuật miêu tảtâm lí nhân vật Chí Phèo và bá Kiến của Nam Cao.

-     Về nhân vật Chí Phèo, có thể thấy tâm lí của nhân vật từ khi bị thị Nở từ chối chung sống đến khi giết bá Kiến rồi tư sát là một quá trình phức tạp, đầy tính bất ngờ, đột biến, nhưng có lô-gíc, đúng quy luật. Thức tỉnh không chỉ là để biết hi vọng mà còn để biết tuyệt vọng, biết báo thù. Việc Chí Phèo giết bá Kiến rồi tự sát là theo quy luật tâm lí giải toả bế tắc của một kẻ cố cùng liều thân. Ở đây, chính sự từ chối của thị Nở đã kéo Chí Phèo trở về với thực tại và nhận ra, bằng tiềm thức, kẻ thù của mình trước hết vẫn là bá Kiến. Và mâu thuẫn Chí Phèo - bá Kiến là mâu thuẫn không thể điều hoà được, trước sau gì cũng bùng nổ thành án mạng.

-     Về nhân vật bá Kiến, qua những suy nghĩ về bà tư (vợ bá Kiến), việc bá Kiến lên cơn ghẹn và những lời đối đáp với Chí Phèo, nhà văn muốn làm nổi bật bản chất dâm ô, bỉ ổi, đê tiện và tự đắc, chủ quan của nhân vật này.

-     Để miêu tả chân thực những diễn biến tâm lí của nhân vật, Nam Cao đã sử dụng cách kể chuyện đặc sắc:

+

+ Tiết tấu của câu văn nhanh, gấp, nhất là những lời đối thoại ngắn giữa Chí Phèo và bá Kiến cũng như đoạn văn tả cảnh Chí Phèo lao vào đâm chết bá Kiến và tự sát tạo độ căng cho câu chuyện, đi nhanh đến hồi kết. Đặc biệt, đọc xong đoạn văn, người đọc vẫn không khỏi bàng hoàng về kết cục của nhân vật.