Môi trường và phát triển-Phần I

Khái niệm về môi trường

Bản chất hệ thống của môi trường

Các định nghĩa môi trường nêu trên, tuy có khác nhau về quy mô, giới hạn, thành phần môi trường v.v…, nhưng đều thống nhất ở bản chất hệ thống của môi trường và mối quan hệ giữa con người và tự nhiên.

Dưới ánh sáng của cuộc cách mạng khoa học - kỹ thuật hiện đại, môi trường cần được hiểu như là một hệ thống. Nói cách khác, môi trường mang đầy đủ những đặc trưng của hệ thống.

Những đặc trưng cơ bản của hệ thống môi trường là:

Phân loại môi trường

Tùy theo mục đích nghiên cứu và sử dụng, có nhiều cách phân loại môi trường khác nhau. Có thể phân loại môi trường theo các dấu hiệu đặc trưng sau đây:

Vai trò của môi trường đối với con người

Đối với một cá thể con người, cũng như đối với cộng đồng con người và cả xã hội loài người, môi trường sống có ba chức năng.

- Môi trường là nơi cung cấp nguồn tài nguyên cần thiết cho cuộc sống và hoạt động sản xuất của con người.

- Môi trường là nơi chứa đựng các phế thải do con người tạo ra trong cuộc sống và sản xuất của mình.

- Môi trường là không gian sống, cung cấp các dịch vụ cảnh quan thiên nhiên.

Quan hệ tương tác giữa kinh tế và môi trường

Mối quan hệ tương tác giữa kinh tế và môi trường là một biểu hiện cụ thể của mối quan hệ tương tác rộng lớn hơn, bao trùm hơn, thường xuyên hơn và xuyên suốt mọi thời đại kể từ khi xuất hiện xã hội con người trên hành tinh chúng ta. Đó là mối quan hệ tương tác giữa con người, xã hội và tự nhiên. Mối quan hệ tương tác đó là một trong những hiện tượng chủ yếu của lịch sử thế giới vật chất của hành tinh Trái đất, là hiện tượng có ý nghĩa vô cùng vĩ đại, mang tính vũ trụ mà những kết quả

cuối cùng của nó chúng ta còn chưa thể nào nhìn thấy và tiên đoán được. Hiện tượng này đã từng được các thế hệ tiền bối nghiên cứu, đang được thế hệ đương đại nghiên cứu nhiều và sẽ được các thế hệ tương lai nghiên cứu sâu hơn để hiểu biết thấu đáo hơn. Vấn đề này sẽ tồn tại mãi mãi, không bao giờ kết thúc, bởi vì chúng ta chỉ tiệm cận đến chân lý mà thôi.

Mối quan hệ tương tác giữa con người, xã hội và tự nhiên là đề tài nghiên cứu của hàng loạt khoa học: triết học, lịch sử, địa lý, địa chất, sinh học, kinh tế học, kinh tế chính trị và rất nhiều khoa học khác. Có thể nói rằng, đây là một trong những đề tài đa diện và đa chiều nhất của khoa học hiện đại. Về mặt triết học, đề tài này đã được các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin đặt ra nghiên cứu. Và mặc dù cho đến nay đã trải qua nhiều giai đoạn lịch sử, song những tiền đề, những giải pháp có tính nguyên tắc cho vấn đề cực kỳ rộng lớn và phức tạp này của các nhà kinh tế của chủ nghĩa Mác - Lênin vẫn giữ nguyên giá trị khoa học và thực tiễn. Sự phát triển nhanh chóng của xã hội, của cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại, quá trình quốc tế hoá kinh tế và đời sống xã hội, v.v… đã đem lại rất nhiều mới lạ cho mối quan hệ tương tác giữa con người , xã hội và tự nhiên. Điều đó, tất yếu dẫn đến việc xem xét lại vấn đề này ở một trình độ khoa học, kỹ thuật và công nghệ cao hơn, cập nhật hơn nhằm làm phong phú thêm những nguyên tắc, nguyên lý khoa học mới bằng những hiểu biết sâu sắc hơn, những ý tưởng táo bạo và thú vị hơn.

Ở đây, chúng ta không cần thiết phải phân tích toàn bộ các khía cạnh của vấn đề quan hệ tương tác giữa con người, xã hội và tự nhiên, mà chỉ dừng lại ở sự phân tích mối quan hệ tương tác kinh tế và môi trường - phần cốt lõi nhất của mối quan hệ tương tác rộng lớn và phức tạp nêu trên.

Hệ thống môi trường bao gồm các thành phần môi trường với chức năng cơ bản là nguồn cung cấp tài nguyên cho con người, là nơi chứa đựng phế thải, là không gian sống cho con người. Các khả năng này của hệ thống môi trường là hữu hạn. Hệ thống kinh tế luôn luôn diễn ra các quá trình khai thác tài nguyên (R-Resourse), chế biến nguyên liệu (P-Production), và phân phối để tiêu dùng. (C-Consumer).

Như vậy hoạt động của hệ thống kinh tế tuân theo chu trình sau:

RPC

Tài nguyên (R) được con người khai thác từ môi trường như khoáng sản, dầu mỏ, than, gỗ củi… như vậy tài nguyên là nguyên liệu và năng lượng đầu vào cho hệ thống kinh tế.

Tài nguyên sau khi khai thác được chế biến thành các sản phẩm phù hợp với mục tiêu của con người, quá trình này được gọi là quá trình sản xuất (P).

Các sản phẩm sẽ được phân phối để tiêu dùng (C). Trong quá trình chuyển đổi năng lượng này đều kèm theo các chất thải vào môi trường. Các chất thải từ quá trình khai thác (W_R), đó là các dạng tài nguyên khai thác nhưng không được đưa vào hệ thống kinh tế.

Các chất thải từ quá trình sản xuất, chế biến tài nguyên (W_P), là không tránh khỏi vì trên thực tế chưa có công nghệ chế biến nào đạt hiệu suất sử dụng nguyên liệu 100%.

Các chất thải từ quá trình tiêu dùng các sản phẩm (W_C), chất thải bao gồm các dạng lỏng, khí và rắn.

RPCW_RW_PW_CRPC

Tổng lượng thải từ hệ thống kinh tế sẽ là W

W = W_R + W_P + W_C

Hoạt động của hệ thống kinh tế tuân theo định luật thứ nhất nhiệt động học, đó là năng lượng và vật chất không mất đi và không tự sinh ra, chỉ chuyển từ dạng này sang dạng khác. Cũng chính từ quy luật đó cho thấy tài nguyên mà con người khai thác càng nhiều thì chất thải càng tăng.

Trên cơ sở phân tích đó cho chúng ta nhận xét về mối quan hệ giữa môi trường và phát triển kinh tế. Hệ thống kinh tế lấy tài nguyên (R) từ hệ thống môi trường càng nhiều thì chất thải (W) từ hệ thống kinh tế đưa vào môi trường càng lớn.

R = W = W_R + W_P + W_C

Tóm lại chức năng cơ bản của bất kỳ một hệ thống kinh tế nào như sản xuất, phân phối và tiêu thụ cũng đều diễn ra trong lòng thế giới tự nhiên bao quanh. Thế giới tự nhiên đóng vai trò cung cấp nguyên liệu và năng lượng. Không có nguyên liệu và năng lượng thì không thể có sản xuất và tiêu thụ. Do đó, hệ thống kinh tế tác động lên thế giới tự nhiên trước hết thông qua việc khai thác và sử dụng nguồn nguyên liệu và năng lượng sẵn có trong tự nhiên. Mặt khác, các hoạt động sản xuất và tiêu thụ cũng thường xuyên sản sinh ra các chất thải, mà sớm hay muộn, chúng sẽ "tìm đường trở về" với thế giới tự nhiên bao quanh. Xem sơ đồ 1.1.

Sơ đồ 1.1. Hệ kinh tế và môi trường

Tuỳ theo các chất thải được sử dụng như thế nào, các chất thải này có thể dẫn đến ô nhiễm hoặc suy thoái môi trường tự nhiên. Mối quan hệ cơ bản này có thể được minh hoạ bằng sơ đồ 1.2.

Sơ đồ 1.2

Mối quan hệ giữa kinh tế tài nguyên và kinh tế chất thải

Nguồn: Bary C.Field. Environmental Economics: An introduction. 1994, p.21

Trong sơ đồ 1.2, ký hiệu R thể hiện dòng tài nguyên đi vào sản xuất và tiêu thụ. Nghiên cứu vai trò cung cấp tài nguyên của thế giới tự nhiên được gọi là kinh tế tài nguyên thiên nhiên (hay gọi tắt là kinh tế tài nguyên). Ký hiệu W cho thấy tác động của hoạt động kinh tế đến chất lượng của môi trường tự nhiên. Nghiên cứu dòng chất thải và tác động của chúng đến thế giới tự nhiên được coi là kinh tế chất thải. Kiểm soát ô nhiễm là một chủ đề quan trọng, nhưng không phải là duy nhất của kinh tế môi trường. Tác động của con người đến môi trường vô cùng đa dạng và bằng nhiều cách không phải là ô nhiễm hiểu theo nghĩa truyền thống, theo nghĩa cổ điển. Chẳng hạn, sự phá hoại môi trường sống do phát triển nhà ở gây nên không liên quan gì với việc thải các chất ô nhiễm đặc trưng cả.

Dưới đây, chúng ta sẽ đề cập đến việc quản lý các dòng chất thải và tác động của hoạt động con người đến các tài nguyên môi trường. Tuy nhiên, trong thực tế, rất nhiều vấn đề này lại có nguồn gốc sâu xa từ tác động qua lại nguyên thuỷ giữa con người, xã hội và tự nhiên. Vì thế, để hiểu rõ hơn, chúng ta sẽ điểm qua những nội dung chủ yếu của kinh tế tài nguyên.

Khái niệm về tài nguyên

Dưới tác động mạnh mẽ của cách mạng khoa học và công nghệ, khái niệm tài nguyên được mở rộng ra trên nhiều lĩnh vực hoạt động của con người.

Hiểu theo nghĩa rộng, tài nguyên bao gồm tất cả các nguồn nguyên liệu, nhiên liệu - năng lượng, thông tin có trên Trái Đất và trong không gian vũ trụ liên quan mà con người có thể sử dụng cho mục đích tồn taị và phát triển của mình.

Với nhận thức mới nhất hiện nay, người ta định nghĩa tài nguyên như sau:

"Tài nguyên là tất cả các dạng vật chất, phi vật chất và tri thức được sử dụng để tạo ra của cải vật chất, hoặc tạo ra giá trị sử dụng mới cho con người"

Như vậy, theo quan niệm mới này tài nguyên là đối tượng sản xuất của con người. Xã hội loài người càng phát triển, số loại hình tài nguyên và số lượng mỗi loại tài nguyên được con người khai thác ngày càng tăng.

Trong khuôn khổ của giáo trình, chúng ta chỉ xem xét tới các nguồn tài nguyên thiên nhiên.

Phân loại tài nguyên thiên nhiên.

Hiện nay Quan điểm của các Nhà Kinh tế học môi trương đều thống nhất cách phân loại tài nguyên thien nhiên như sau:Theo khả năng tái sinh và không có khả năng tái sinh

- Tài nguyên có khả năng tái sinh là những tài nguyên có thể tự duy trì hoặc bổ sung một cách liên tục khi được quản lý hợp lý. Tuy nhiên nếu sử dụng, không hợp lý, tài nguyên này cũng có thể bị cạn kiệt và không thể tái sinh nữa. Ví dụ các giống loài thực vật, động vật bị giảm sút và tuyệt chủng.

- Tài nguyên không có khả năng tái sinh là những nguồn tài nguyên có một mức độ giới hạn nhất định trên trái đất, chúng ta chỉ được khai thác chúng ở dạng nguyên khai một lần, đối với loại tài nguyên này được chia thành ba nhóm:

+ Tài nguyên không có khả năng tái sinh nhưng tạo tiền đề cho tái sinh, ví dụ như đất, nước tự nhiên....

+ Tái nguyên không có khả năng tái sinh nhưng tái tạo. Ví dụ như kim loại, thủy tinh, chất dẻo...

+ Tài nguyên cạn kiệt. Ví dụ như than đá, dầu khí....

Hình 1.1 . Sơ đồ thể hiện phân loại nguồn tài nguyên tự nhiên

Kinh tế tài nguyên

Sống trong xã hội hiện đại, đôi khi chúng ta quên mất rằng, hoạt động kinh tế sử dụng rất nhiều tài nguyên thiên nhiên ở đầu vào. Nhưng rồi, thực tiễn trong những năm gần đây đã nhắc chúng ta nhớ đến tầm quan trọng của các nguồn năng lượng từ hoá thạch như than đá, dầu mỏ và khí thiên nhiên. Nền công nghiệp hoá - dầu đồ sộ đã tạo dựng cũng dựa vào các nguồn tài nguyên này. Lượng vật tư rất lớn sử dụng trong các nước công nghiệp và cả trong xã hội mang tên là "xã hội thông tin" đều do nhiều tài nguyên khoáng sản và tài nguyên rừng cung cấp. Nước là đầu vào thiết yếu của nhiều quy trình sản xuất đồng thời là nguồn tài nguyên được các hộ gia đình trực tiếp tiêu thụ. Sản xuất thực phẩm phụ thuộc vào cơ sở tài nguyên thiên nhiên, hoặc là thu hoạch trực tiếp như đánh bắt cá, hoặc là cung cấp những đầu vào thiết yếu để cho thực vật và động vật tăng trưởng. Không khí cũng là đầu vào thiết yếu của hầu hết các quy trình sản xuất.

Như chúng ta đã chỉ ra trong cách phân loại tài nguyên, về cơ bản tài nguyên gồm hai nhóm : phục hồi được và không phục hồi được. Những tài nguyên sinh vật là những tài nguyên có thể phục hồi được: chúng lớn lên cùng thời gian theo các quá trình sinh học. Những tài nguyên không phục hồi được là những tài nguyên mỗi khi đã sử dụng là hết, không có cách gì hoàn trả lại, không có quy trình nào làm đầy lại được. Ví dụ như các nguồn dầu mỏ và khoáng sản không cung cấp năng lượng. Một số nguồn tài nguyên nhất định như nhiều mạch nước ngầm có tốc độ làm đầy thấp đến mức được coi như là không phục hồi được.

Có một nguồn tài nguyên mà chỉ gần đây mới được con người thừa nhận là đa dạng sinh học. Nguồn tài nguyên này tồn tại không chỉ ở trong một chất, mà trong một tập hợp các yếu tố thành phần. Các nhà sinh học ước lượng rằng, hiện nay trên thế giới có thể có đến 30 triệu giống loài sinh vật, chúng đại diện cho một nguồn rộng lớn và quan trọng của thông tin di truyền hữu ích đối với sự phát triển thuốc men, thuốc trừ vật hại thiên nhiên, các loài thực và động vật có sức đề kháng cao, v.v… Hoạt động của con người đã làm cho tốc độ tuyệt chủng của các giống loài tăng nhanh. Vì vậy, giữ gìn môi trường sống và bảo tồn giống loài đã trở thành một trong những vấn đề môi trường cấp bách nhất hiện nay.

Một trong những đặc điểm để phân biệt hầu hết các nguồn tài nguyên thiên nhiên là chúng "phụ thuộc nhiều vào thời gian", điều này có nghĩa là việc sử dụng chúng kéo dài quá thời gian thu hoạch, cho nên tỷ lệ sử dụng trong thời kỳ này sẽ ảnh hưởng đến sự có sẵn và tỷ lệ sử dụng trong thời kỳ sau. Đối với các tài nguyên không phục hồi, điều này tương đối dễ nhận biết. Chẳng hạn, dầu được hút ra khỏi các mỏ dầu năm nay nhiều bao nhiêu thì sẽ càng khó thu được dầu hơn trong những năm sau đó! Mối quan hệ giữa lợi ích hiện tại và lợi ích tương lai cũng xẩy ra đối với các tài nguyên có thể phục hồi được. Chẳng hạn, nên tính toán xem có thể đánh bắt bao nhiêu cá hiện nay để không làm ảnh hưởng đến sản lượng đánh bắt trong những năm sau, hay là, nên tính toán xem, khai thác gỗ năm nay hay là chờ một vài năm nữa cho cây đủ lớn, đủ cao rồi mới khai thác.

Rõ ràng, đây là những vấn đề có tầm vóc "liên thời gian" rộng lớn, bao gồm các mối quan hệ giữa hiện tại và tương lai. Một số vấn đề môi trường cũng có đặc trưng tương tự như vậy, đặc biệt là khi giải quyết các chất ô nhiễm đang tích tụ hoặc các chất ô nhiễm cần có thời gian để tiêu huỷ. Trên thực tế, cái đang bị suy giảm đi ở đây chính là "khả năng đồng hoá" của Trái Đất, tức là khả năng của hệ thống tự nhiên có thể chấp nhận được một số chất ô nhiễm nhất định và làm cho chúng trở nên hữu ích hoặc vô hại.

Một đặc điểm của thế giới hiện đại là ranh giới giữa tài nguyên thiên nhiên và tài nguyên môi trường, trong nhiều trường hợp, đang bị xoá nhoà. Nhiều quy trình khai thác tài nguyên như khai thác gỗ, khai thác mỏ có những ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng môi trường. Ngược lại, cũng có nhiều ví dụ về ô nhiễm hoặc suy thoái môi trường có tác động đến các quy trình khai thác tài nguyên. Ô nhiễm nước ở cửa sông cản trở sự bổ sung nguồn cá hay ô nhiễm không khí làm giảm sản lượng nông nghiệp. Một thứ khác, chẳng hạn như đời sống hoang dã, có thể được coi vừa là tài nguyên thiên nhiên, vừa là thuộc tính của môi trường. Mặc dù khó có thể minh định rạch ròi tài nguyên thiên nhiên và tài nguyên môi trường, nhưng các nhà kinh tế cũng đã phân biệt giữa hai dịch vụ của thế giới tự nhiên: là nguyên liệu và môi trường.

Cân bằng vật chất và chất lượng môi trường

Sơ đồ 1. 2: Cân bằng vật chất và quan hệ giữa kinh tế và môi trường

Môi trường thiên nhiênNgười sản xuấtNgười tiêu thụNguyênLiệuChất thải (R_P)Hàng hoá (G)Chất thải(R_C)Thải bỏ (R_P^d)Thải bỏ(R_C^d)Đã tái tuần hoàn (R^r_p)Đã tái tuần hoàn (R^rc)Môi trường thiên nhiên

Nguồn: Phiên bản từ Barry C. Field. Environmental Economics:

an introduction. 1994, p.24

Thông qua sơ đồ 2 cho thấy một biểu hiện phức tạp hơn về mối quan hệ giữa kinh tế và môi trường thông qua biến đổi của dòng vật chất. Trong sơ đồ này cho ta thấy, những yếu tố ở bên trong hình bầu dục là các bộ phận của hệ thống kinh tế. Toàn bộ các yếu tố đó, về cơ bản, được bao bọc bên trong môi trường tự nhiên. Kinh tế học được chia ra thành hai phân đoạn lớn: "người sản xuất" và "người tiêu thụ". "Người sản xuất" bao gồm toàn bộ các hãng, công ty thu nạp và chuyển hoá những đầu vào thành những đầu ra hữu ích. Ngoài ra, "người sản xuất" còn bao gồm những đơn vị khác như các hãng / công ty công cộng, các tổ chức không lợi nhuận và các công ty sản xuất dịch vụ như vận tải. Tóm lại, "người sản xuất" là tất cả các thực thể kinh tế trong hệ thống cho đến bản thân "người tiêu thụ".

Những đầu vào chủ yếu của khu vực sản xuất lấy từ môi trường tự nhiên là các vật tư ở dạng tự nhiên là các vật tư ở dạng nhiên liệu, khoáng sản và gỗ, chất lỏng như nước và dầu mỏ, nhiều loại khí như khí tự nhiên và ô xy. Tất cả các loại hàng hoá và dịch vụ đều bắt nguồn từ các vật tư nhờ sử dụng năng lượng đưa vào. Như vậy, hàng hoá và dịch vụ đã được sản xuất ra chính là hiện thân của một phần nguồn vật chất và năng lượng này để rồi sau đó hướng đến "người tiêu thụ". "Người tiêu thụ" cũng có thể sử dụng nguồn vật chất và năng lượng lấy trực tiếp từ tự nhiên mà không qua khâu trung gian (người sản xuất). Chẳng hạn, chúng ta có thể dùng nước giếng khơi tại nhà hoặc lấy củi để đun nấu. Nhưng để đơn giản hoá, những chức năng này không được tính đến và đưa vào lược đồ. Trong trường hợp đó, chúng ta có thể coi "người sản xuất" và "người tiêu thụ" là một.

Sản xuất và tiêu thụ tạo nên "chất bã" (chất thải), bao gồm tất cả các loại cặn bã vật chất có thể thải vào không khí hoặc nước, hay được huỷ bỏ trên mặt đất. Các chất thải rất nhiều và danh sách của chúng dài đến nỗi không thể tin được: đioxyt lưu huỳnh, hợp chất hữu cơ bay hơi, dung môi độc hại, phân động vật, thuốc trừ sâu, các loại bụi lơ lửng, vật liệu xây dựng thải ra, kim loại nặng, vân vân và vân vân. Năng lượng thải ra dưới dạng nhiệt, tiếng ồn và phóng xạ mang đặc trưng của cả vật chất và năng lượng cũng là những chất thải quan trọng của sản xuất. "Người tiêu thụ" cũng phải chịu trách nhiệm về việc thải vào môi trường một lượng chất thải khổng lồ, đặc biệt là cống rãnh và khí do ô tô thải ra. Tất cả các vật chất kết tính trong hàng hoá của người tiêu thụ cuối cùng tất yếu phải kết thành các thứ để lại, ngay cả khi chúng có thể được tái tuần hoàn. Điều này giải thích tại sao ngày càng có một lượng lớn chất thải rắn, các hoá chất độc hại và dầu đã sử dụng còn tồn tại.

Trước hết, chúng ta hãy xem xét vấn đề chất thải của sản xuất và tiêu thụ trên quan điểm hoàn toàn vật lý. Sơ đồ 2 cho thấy vật chất và năng lượng được khai thác từ môi trường tự nhiên và chất thải được thải trở lại vào môi trường tự nhiên. Định luật thứ nhất của nhiệt động học - định luật nổi tiếng về bảo toàn vật chất - chỉ cho chúng ta thấy rằng: trong cuộc "chạy đua đường dài", hai dòng này phải bằng nhau, nghĩa là:

M = R_p^d + R_c^d (theo các ký hiệu ở sơ đồ 2)

Tại sao chúng ta lại nói trong cuộc "chạy đua đường dài"? Nếu hệ thống lớn lên, thì nó có thể giữ lại một tỷ lệ nào đó những đầu vào lấy từ môi trường tự nhiên theo hướng tăng quy mô của hệ thống (do dân số tăng lên, thiết bị chủ yếu tập trung và tích tụ lại, v.v… ) Nhưng nếu và khi hệ thống không lớn lên nữa, thì điều này sẽ không còn (bị huỷ bỏ). Sự tái tuần hoàn, rõ ràng, có thể làm chậm tốc độ tích lũy chất thải. Nhưng, tái tuần hoàn không bao giờ có thể hoàn chỉnh, mỗi chu kỳ hẳn sẽ mất đi một tỷ lệ nào đó chất được tái tuần hoàn. Do đó, phương trình cân bằng vẫn giữ nguyên trong cuộc "chạy đua đường dài". Điều này chứng tỏ một kết luận rất cơ bản là: nếu chúng ta muốn giảm khối lượng chất thải vào môi trường tự nhiên, thì chúng ta phải giảm số lượng nguyên vật liệu đưa vào hệ thống.

Để hiểu rõ hơn, bây giờ chúng ta thay thế M theo dòng:

R_p^d + Rc^d = M = G + Rp - Rp^r - Rc^r

nghĩa là số lượng nguyên vật liệu (M) bằng tái sản xuất ra (G) cộng với chất thải sản xuất (Rp) trừ đi tổng lượng được tái tuần hoàn của người sản xuất (Rp^r) và của người tiêu thụ (Rc^r).

Có ba cách chủ yếu để giảm M (và do đó giảm chất thải vào môi trường tự nhiên):

a. Giảm G: tức là giảm chất thải bằng cách giảm số lượng hàng hoá và dịch vụ do nền kinh tế sản xuất ra. ở đây, có nhiều quan điểm khác nhau. Một số người cho rằng, đây là câu trả lời tốt nhất, lâu dài cho sự suy thoái môi trường, giảm đầu ra, hoặc chí ít cũng là ngăn chặn được tốc độ tăng trưởng của nó, thực hiện được sự thay đổi tương ứng về số lượng chất thải. Một số người khác lại tìm cách đạt mục tiêu này thông qua chủ trương "dân số không tăng trưởng". Dân số tăng chậm hoặc không tăng có thể làm cho việc kiểm soát tác động môi trường dễ dàng hơn, nhưng không thể nào kiểm soát tác động môi trường bằng bất cứ cách nào vì hai lý do sau đây: một là, dân số không thay đổi có thể tăng về kinh tế và do đó tăng nhu cầu về nguyên vật liệu; hai là, tác động môi trường có thể là lâu dài và lũy tích, cho nên ngay cả khi dân số không tăng, môi trường vẫn có thể bị suy thoái dần. Có một điều luôn luôn đúng ở đây là tăng dân số sẽ thường làm trầm trọng thêm tác động môi trường của nền kinh tế. Trong các nền kinh tế của nhiều nước công nghiệp phát triển, trong mấy thập kỷ vừa qua, nhờ có công nghệ kiểm soát khí ô nhiễm, nên khí ô nhiễm của mỗi xe ô tô phát ra đã giảm đáng kể, nhưng do số lượng ô tô chạy trên xa lộ đã tăng lên rất nhiều, nên đã làm cho tổng lượng khí ô nhiễm do ô tô phát ra ở nhiều vùng tăng lên.

b. Giảm Rp: Có một cách khác để giảm M và do đó giảm được chất thải ra, đó là giảm Rp. Giả sử là các dòng khác không thay đổi. Điều này có nghĩa rằng chủ yếu là thay đổi tổng lượng chất thải sản sinh ra trong quá trình sản xuất với số lượng thành phẩm sản xuất đã cho. Về cơ bản, chỉ có hai cách để thực hiện điều này. Cách thứ nhất là chúng ta nghiên cứu, chế tạo và áp dụng các công nghệ và thiết bị mới vào sản xuất nhằm tạo ra lượng chất thải ít hơn trên một đơn vị thành phẩm. Có thể gọi đấy là giảm "cường độ chất thải" của sản xuất. Khi bàn đến vấn đề phát thải khí CO2 toàn cầu và khí quyển nóng lên chẳng hạn, thì chúng ta có thể thấy rằng, có rất nhiều điều có thể làm được để giảm cường độ CO2 trong quá trình sản xuất năng lượng đầu vào để sản xuất ra một đơn vị sản phẩm, v.v… Cách thứ hai là thay đổi thành phần bên trong của sản phẩm. Sản phẩm G hiện nay bao gồm một số lớn các hàng hoá và dịch vụ khác nhau. Giữa chúng có sự khác biệt lớn về chất thải sinh ra trong quá trình sản xuất ra chúng. Do đó, muốn giảm tổng lượng chất thải phải thay đổi thành phần của G theo hướng từ tỷ lệ chất thải cao đến tỷ lệ chất thải thấp trong khi vẫn giữ nguyên tổng số. Sự chuyển dịch từ kinh tế sản xuất chế tạo sang kinh tế dịch vụ là bước đi theo hướng này. Trong hơn nửa thế kỷ qua, khu vực dịch vụ của các nước công nghiệp phát triển đã đạt được tốc độ tăng trưởng tương đối nhanh.

c. Tăng (Rpr + Rcr):Khả năng thứ ba là tăng tái tuần hoàn. Thay vì thải các chất thải sản xuất và tiêu thụ, chúng ta có thể tái tuần hoàn, đưa chúng trở lại vào quy trình sản xuất. Nhờ có tài tuần hoàn mà chúng ta có thể thay thế một phần dòng khởi nguyên của các nguyên vật liệu chưa khai thác (M) và do đó, giảm bớt lượng chất thải, đồng thời vẫn duy trì được lượng hàng hoá và dịch vụ (G). Trong nền kinh tế hiện đại, tái tuần hoàn tạo cơ hội lớn để giảm dòng thải. Tuy nhiên, tái tuần hoàn không bao giờ có thể hoàn chỉnh được, ngay cả khi chúng ta dành cho nó rất nhiều nguồn lực, bởi vì quy trình sản xuất làm thay đổi cấu trúc vật lý của nguyên vật liệu đầu vào nên gây khó khăn cho việc tái sử dụng chúng.

Nguồn vật chất đã chuyển hoá thành năng lượng thì không thể nào có thể phục hồi được. Thêm nữa, bản thân quy trình tái tuần hoàn cũng có thể tạo nên chất thải. Hy vọng rằng, các nghiên cứu, tìm kiếm trong lĩnh vực này sẽ phát hiện ra nhiều phương pháp tái tuần hoàn mới, nhiều quy trình công nghệ không có hoặc có ít chất thải.