Lịch sử lễ Giáng sinh, ông già Noel và cây Noel

I/ Lịch sử lễ Giáng sinh

Khi chưa có Noël:

 Lúc chưa có lễ Noël, tại Rome, mỗi năm vào mùa này, nguyên châu Âu người ta cũng tổ chức  lễ Thiên chúa giáo, nhưng dưới một hình thức  khác.

Rome:  Từ 17 đến 24 tháng 12, một sự vô trật tự ngự trị toàn thành phố Rome:  Họ lau rửa nhà cửa sạch sẽ, trang hoàng thật đẹp, nấu nướng rồi mời nô lệ của họ ngồi bàn ăn uống. Ngày này những người tôi tớ được chủ hầu hạ,  giống phụ nữ ngày 8/3 vậy (!).

Tại Pháp và vài vùng châu Âu, vào thời Moyen Âge (từ thế kỷ thứ V đến giữa thế kỷ thứ XV), khoảng cuối tháng 12, người ta tổ chức  lễ Cuồng. Đám đông mang mặt nạ, cải trang tu sĩ nhà thờ, mặc ngược áo lễ, đi khắp các đường phố, chế nhạo châm biếm lễ nhà thờ, và vũ những điệu khêu gợi...  Lễ này bị cấm nhiều lần và bị cấm hẳn vào cuối thế kỷ XV

Thờ cúng thần Mithras

Khoảng mùa Đông Chí (Soltice d'hiver), vị thần Mithras (Mặt Trời) này được hình tượng chiến đấu với bò rừng. Ngày 25 tháng 12, người ta giết bò đực và rải máu khắp cánh đồng: đất trở nên  mầu mỡ hơn và mùa màng tốt đẹp hơn.  Tại Rome, ngày này là ngày có đêm dài nhất, người ta làm lễ đón Mặt trời trở về, tượng trưng bằng một bé sơ sinh.

Lễ Giáng sinh

Chữ Giáng sinh nguồn gốc từ chữ natalis, nghĩa là ngày sinh ra đời. Đặc biệt là hồi mới có Thiên chúa giáo, không có Noël. Thật vậy, Thánh kinh không nói rõ ngày Giáng sinh. Có vài Giáo hoàng định ngày sinh của Chúa Jésus khoảng tháng 3 hay tháng 4.

 Noël được phát minh năm 354 khi Giáo hoàng  Liberus muốn biến đổi cách tôn thờ Thần Mithras mà người ta sùng bái mỗi lần Ðông chí dưới dạng một bé sơ sinh, được thay thế bởi sự sinh ra đời của Chúa Jésus. Ðể khỏi bị lộn, ông đã lấy ngày 25 tháng 12 cho lễ này. 

Hanoukka, lễ ánh sáng 

Vào thế kỷ thứ II trước Công nguyên, vua  Antiochus thống trị Israël. Ông làm uế tạp đền Jérusalem và bắt buộc người Do Thái phải thờ các vị thần Hy Lạp. Judas Maccabée kêu gọi các nhà yêu nước nổi dậy đuổi dân Syrie ra khỏi Jérusalem. Để làm lễ mừng sự khôi phục đất nước, những gia đình Do Thái đốt đèn sáp có 8 nhánh. Tám ngọn đèn tượng trưng cho 8 ngày liên tiếp đền thờ được đốt sáng một cách mầu nhiệm nhờ một bình dầu do lính của Antiochus làm lật đổ. Trong lễ Hanoukka, trẻ con nhận một con vụ có ghi 4 chữ Hébreux có nghĩa "Đó là một sự nhiệm mầu lớn" 

II/ Lịch sử Ông già Noël

Dĩ nhiên là nguồn gốc của Ông Già Noël là một hình ảnh được tưởng tượng từ những lễ Ðông chí, (ngày 21 tháng 12). Cái chụp ở nơi ống khói chứa đầy quà cáp -ban đầu là trái cây, tượng trưng cho sự đổi mới (renouveau) của Thiên nhiên. Nhưng nhân vật như cha vui tính mà chúng ta biết có bộ râu trắng và chiếc áo choàng lót da lông bằng đồ chơi được mượn của Cha Fouettard có lẽ là môt phát minh của người Mỹ.  Ông Già Noël có lẽ sinh ra năm 1822 dưới ngòi bút của mục sư Clement Clarke Moore  đã tưởng tượng trong một bài thơ cho các con ông. Ðược vẽ bỡi họa sĩ Thomas Nast, được mọi người biết đến nhanh chóng.

Tên Ông Già Noël 

Tên "Ông Già Noël" có thể do biệt danh của Thánh Nicolas, thánh bổn mạng cho trẻ con, luôn luôn làm lễ ngày 6 tháng 12 ở miền Ðông Âu Châu, như Ðức.. Thánh Nicolas mang đến bánh, kẹo. Ông Già Noël cho những quà chắc chắc hơn. Có lúc người ta thử bỏ truyền thống này, nhưng không thành công. 

Thánh Nicolas: Đêm 5 rạng ngày 6 tháng 12

Vào thế kỷ thứ IV, truyền thuyết cho rằng thánh Nicolas là  linh mục  rất nhân từ. Ông ban nhiều phép lạ: cứu ba sĩ quan vô tội khỏi bị án tử hình, cứu các thủy thủ khi tàu bị lâm nạn, cứu ba cô gái giữ gìn phẩm hạnh... và, trong một bài hát kể lại chuyện ông cứu ba đứa trẻ ban đêm đi lạc vào nhà một tên đồ tể và bị tên này giết rồi chặt khúc ra đem ưóp muối. Bảy năm sau Saint Nicolas đi ngang qua và cứu chúng sống lại. Bởi vậy Thánh Nicolas là thánh bảo hộ cho trẻ con, cho người đi biển và cho những chàng trai trẻ còn độc thân cũng như Thánh Catherine bảo hộ cho các cô gái trẻ chưa lập gia đình...  Lễ của Thánh Nicolas là 6/12, ngày ông mất. Trong đêm 5-6 tháng 12, ông bay lên trời với con ngựa chở đầy quà và bánh kẹo cho trẻ em. Ông đáp xuống để quà trong đôi giày ống của trẻ ở miền Bắc và miền Đông nước Pháp và nhiều vùng tại châu Âu, như Đức, Bỉ..  Để đáp lễ, họ để cà rốt và củ cải cho ngựa của thánh Nicolas ăn.  

Cha Đông và Babouchka: đêm 31-12

Trẻ em Nga không được quà ngày 25-12 và phải chờ đợi đến ngày đầu năm. Trong đêm thánh Sylvestre, Cha Đông (Père Gel, hay Père Givre, đông  lạnh) xuống theo ống khói tặng quà cho trẻ em ngoan ngoãn. Ông chia công việc vơi chuyện huyền thoại về bà Babouchka:

Vào một đêm Đông  lạnh lẽo, bà Babouchka đang thiếp bên cạnh lò sưởi bỗng nghe tiếng gõ cửa. Ba người lạ mặt mang đầy quà giải thích cho bà rằng họ theo hướng ngôi sao để đi tìm Chúa Hài đồng và nhờ bà chỉ giùm. Tự thấy mình già cả, bà không đi theo họ mà trở lại bên lò sưởi. Sáng hôm sau bà hối hận, vội vàng chất quà đầy giỏ và đi kiếm Ba Vua Mages. Nhưng tuyết đã xóa dấu vết của họ. Bà hỏi mọi người, nhưng không có kết quả. T ừđó về sau, mỗi năm, để vinh danh đứa bè thành Bethléem, bà mang tặng đồ chơi cho những  gia đình Nga. 

Lễ Befana: đêm 05/01

Lễ Befana, tiếng Ý là lễ một bà phù thủy mặc đồ đen, mang đôi giày thủng với một bị lớn đeo trên vai, cỡi cái chổi để đi phát quà cho trẻ em Ý ngoan ngoãn. Ngược lại bà sẽ đổ đầy than vô giày các trẻ em không ngoan. 

Nguồn gốc Cha Noël

Cha Noël không có biên  giới. Père Noël Pháp, Father Christmas Anh, Babbo Natale Ý, Weihnachtsmann Đức, Santa Claus Mỹ,...  Khi những người Hòa Lan định cư bên Mỹ, tên Thánh Nicolas tiếng Hòa Lan là Sinter Klass, trở thành  Santa Claus. Cha Noël có nguồn gốc từ Thánh Nicolas: râu dài, áo choàng đó ngồi trên lưng con lừa.

Theo thời gian, Ông Già Noël có hình dáng một ông già mập bụng tròn, tóc râu bạc trắng, cưỡi xe trượt tuyết do bầy hươu bay trên không kéo.

Washington Irving (1783-1859)  

 Năm 1809, nhà văn Washington Irving tả Thánh Nicolas đi trên không trung để phân phát quà . 

Clement Clarke MOORE

Năm 1821, CC Moore viết một truyện thần thoại về Noël  tên là Đêm trước Noël (The night before Christmas, La nuit d'avant Noël ) trong đó Ông Già Noël xuất hiện trong chiếc xe trượt tuyết được hươu kéo.

Tác giả Moore cũng viết một bài báo đăng trong tờ nhật báo Sentinel tại New York ngày 23/12/1823 có tên Cuộc viếng thăm của Thánh Nicolas (A Visit From St Nicholas, La visite de St Nicolas). Bài viết này nói về những lutins (những con yêu bé tí hon) đem quà phát cho trẻ con bằng xe được  8 con hươu kéo (các con hươu có tên Blitzen, Dasher, Dancer, Comet, Cupid, Donder, Prancer và Vixen). Con hươu thứ 9 Rudolf được thêm vô năm 1839 có nhiệm vụ soi sáng đường đi nhờ chiếc mũi đỏ và sáng.

Truyện này được dịch ra nhiều thứ tiếng.

Thomas Nast

Năm 1863, Harper's Illustrated weekly, một tờ báo New York đăng hình vẽ Santa Claus mặc áo lông thú màu trắng và thắt nịt đen, họa sĩ  Thomas Nast là tác giả.

Trong gần 30 năm, Thomas Nast vẽ cho tờ báo này hình ảnh Santa Claus bụng to, râu bạc dài và có hươu đi kèm.

Năm 1885, tờ báo này vẽ đường đi của Santa Claus, đi từ Bắc cực đến Hoa Kỳ. Vậy là lần đầu tiên   nhà của Santa Claus đã được xác định chính thức.

Một năm sau, nhà văn Georges P. Webster nói rõ thêm là xưởng chế tạo đồ chơi và nhà của Cha Noël "được giấu dưới tuyết tại Bắc cực. Họa sĩ Nast lại xác nhận nơi cư ngụ của Cha Noël bằng hình vẽ.

Để quảng cáo, hãng Coca Cola  nhờ Haddon Sundblom vẽ hình Ông già Noël nghỉ xả hơi và uống Coca để lấy lại sức trong lúc đi phân phát quá cáp, để dụ trẻ con uống Coca.

- Haddon SUNDBLOM (1899-1976)

III/ Lịch sử và nguồn gốc cây Noël

Giữa năm 2000 và 1200 trước Công nguyên, người ta đã nói về một loại cây thông épicéa vào ngày 24 tháng  12, bởi vì người ta xem như ngày này là ngày tái sinh của Mặt trời. Dân tộc Celte dùng lịch theo ch kỳ Mặt trăng. Mỗi tháng của năm đều liên kết với một loại cây. Cây Epicea liên kết với ngày 24 tháng 12. Để làm lễ cho ngày Đông chí, một cây xanh tượng trưng cho sự sống được trang trí bởi trái, hoa và lúa mì.

Năm 354, nhà Thờ làm lễ Giáng sinh đầu tiên cho Chúa Jésus, lấy ngày 25 tháng  12 để cạnh tranh với lễ đa thần trên

Nếu Noël được phát minh vào ngày 25/12/354, thì Cây Noël được phát minh rất trễ sau này.

Người ta kể rằng vào thế kỷ thứ VII có một nhà tu người Đức, Thánh Boniface (sinh năm 680), muốn thuyết phục các tu sĩ Đức tại vùng Geismar rằng cây sồi không phải là một loài cây thiêng liêng. Ông đốn một cây sồi và khi cây ngã, nó đè tan nát hết tất cả  mọi vật, trừ một cây sapin trẻ.   Từ huyện thoại này, chuyện kể thêm rằng Thánh Boniface đã cho rằng sự ngẫu nhiên trong sáng đó là một phép lạ và tuyên bố "kể từ nay, ta gọi tên cây này là cây Chúa Hài đồng Jésus. Từ đó người ta trồng cây thông con để làm lễ Giáng sinh

Thế kỷ thứ XI, cây Noël được trang hoàng bằng những trái pom đỏ, tượng trưng cho cây thiên đàng, trên đó người ta treo trái pomme của bà EVE.  Bắt đầu từ thế kỷ thứ XII mà truyền thống cây sapin được xuất hiện tại Âu Châu, nói chính xác hơn  là vùng Alsace.

Người ta gọi "cây Noël" lần đầu tiên tại Alsace vào năm 1521.

Thế kỷ thứ XIV, người ta trang trí cây thông bằng những trái pom của bà Eve, kẹo và bánh. Cũng  vào thời kỳ đó, một ngôi sao trên đỉnh cây tượng trưng cho ngôi sao Bethleem bắt đầu được  phổ biến.

Năm 1560 những người theo đạo Tin Lành phát triển truyền thống cây thông Noël.

Thế kỷ XII và XIII các cây sapin chiếu sáng đầu tiên xuất hiện. Người ta dùng những vỏ trái hồ đào (noix) đựng đầy dầu, trên mặt để tim đèn, hay đèn sáp mềm, cột quanh cành thông.

Năm 1738,  Marie Leszczynska, vợ vua Louis XV nước Pháp, đã trang hoàng một cây Noël trong lâu đài Versailles.

Tại Alsace-Lorraine, người ta thấy càng ngày càng nhiều cây sapin, nơi đầu tiên có truyền thống này.

Các nước Thụy Điển, Đan Mạch, Na Uy thường trang hoàng nhà cửa cây xanh nhân dịp năm mới để xua đuổi ma quỉ. Họ còn dựng cây cho chim trú ngụ trong mùa Giáng-Sinh.

Năm 1837, bà công tước Orléans, Hélène de Mecklembourg, gốc người Đức cho người trang hoàng  một cây sapin tại điện Tuileries.

Làm lễ Giáng sinh quanh một cái cây, biểu tượng của cây trên Thiên Ðàng  và đủ loại kẹo đã trở thành một truyền thống nhanh chóng bên Ðức. Phải chờ đến gần một thế kỷ để truyền thống đó đến mọi gia đình người Pháp, nhất là sau chiến tranh 1870, có hàng ngàn gia đình người Alsace-Lorraine  di cư qua Pháp.

 Chính nhờ thời kỳ đó mà cả nước  Pháp thu nhập truyền thống này.

Giờ đây cây Noël là hạnh phúc của mọi người, từ trẻ con cho tới người già.

IV/ Cây Thông

Có nhiều loại cây thông, nhưng trước đây ít lâu, khoảng 70% thông loại Picea abies được dùng  làm cây Noël. Loại thông  này mau lớn, nhưng lá mau khô rụng làm dơ nhà. Gần đây có loại thông Nordmann (Abies nordmanniana, cây thông có tên này do ông Alexander von Nordmann, một nhà thực vật nguời Phần Lan đã khám phá ra cây thông trong vùng Caucase, Georgie) chậm lớn hon nhiều, nhưng lá giữ xanh trên cây đến hai tháng. Nếu ta để cây thông trong cát ẩm, cây sẽ sinh ra rễ, để dành chơi năm những năm sau. Cây thông này phải trồng ít nhất  7 năm mới có chiều cao tối thiểu của một cây thông coi đựợc. Thường thì phải chờ đến 10 năm.

Thông Nordmann thân thẳng, cành tỏa rộng, cây sống trong thiên nhiên, nó có thể cao trên 60 mét, còn cây tròng không cao tới 30 m. Nó lớn rất chậm, vỏ màu nâu xám, láng khi còn trẻ và nhăn nheo khi già. Lá hình kim dẹp, xanh đậm, bóng, dài từ 20-35 mm, dày 2 mm. Trái thông hình trụ màu nâu lợt, từ 10-20 cm chiều dài và 4-5 cm đường kính. Cây thông Nordmann sống trong rừng có độ cao từ 1000-2000 m, thích hợp nơi  cẩm, lượng mưa hàng năm trên 1000 mm. Nhưng  nó cũng chịu đựng được vùng đá vôi và khô. Được Alexander von Nordmann đem trồng tại châu Âu năm 1838.

Hàng năm khoảng tháng 12 người ta đốn thông tươi về thành phố bán. Có thể đặt hàng qua internet

Giá 1 cây thông cao 1,3 m (tính cả ngọn) giá 54 euros ;  cao 1,6 m giá 58 euros, 1,60 m giá 62 euros và 2,2 m giá 66 euros.... + 9 euros chuyên chở .

Năm 2006 dân Pháp mua 6 triệu cây thông Giáng sinh trong số đó có 1 triệu cây thông giả. Gỗ thông màu trắng dùng trong xây dựng, chế ra bột giấy.

Cưa máy, gói cho gọn, giá công cưa 0,3 euro/ 1 cây

Võ Thị Diệu Hằng