Lệnh ân xá tổng thống ở Mỹ áp dụng như thế nào?

Nguồn: “Presidential pardons”, The Economist, 25/11/2015.

Biên dịch: Nguyễn Hồng Nhung | Hiệu đính: Lê Hồng Hiệp

Khi ông Barack Obama ngồi xuống dự bữa tiệc nhân lễ Tạ Ơn vào ngày 26 tháng 11 (2015), đó sẽ là lần gần cuối cùng ông thưởng thức bữa ăn trong cương vị Tổng thống Hoa Kì. Ngày hôm trước, ông đã ban lệnh “ân xá tổng thống” cho một con gà tây, tên là Abe, một truyền thống mà một số người cho là có từ thời John F. Kennedy (mặc dù George H. W. Bush mới là người đầu tiên phóng sinh cho một con gà tây). “Nước Mỹ trên hết là một đất nước của cơ hội thứ hai, và con gà này đã có được cơ hội thứ hai để sống phần còn lại của cuộc đời mình một cách thoải mái”, ông Obama nói về vận may của Abe. Đằng sau buổi lễ đầy hài hước này, việc thực thi nghiêm túc những lệnh ân xá của tổng thống lại bị sa lầy trong tranh cãi. Vậy lệnh ân xá của tổng thống ở Mỹ là gì và nó hoạt động như thế nào?

Tổng thống Mỹ có thể xá tội cho bất cứ người nào bị kết án ở tòa án liên bang, nhưng phần lớn các ân xá của tổng thống được trao sau khi bản án đã được tuyên. Nếu tổng thống đồng ý một sự ân xá hoàn toàn, “các hạn chế dân sự” như việc hạn chế quyền bầu cử sẽ được gỡ bỏ (tiền án tiền sự không được xóa nhưng có ghi chú rằng đã được ân xá). Một người được ân xá sẽ được hưởng quyền lợi như những người bình thường, nhưng trong đa phần các trường hợp, họ chỉ được ân xá sau khi đã bị tuyên án dù đúng dù sai. Tổng thống cũng có quyền giảm án, rút ngắn hạn tù mà không xóa bỏ các hạn chế dân sự đối với phạm nhân.

Hồ sơ ân xá của ông Obama cung cấp một cái nhìn thú vị về quan điểm của ông về công lý và tội phạm. Theo số liệu của Bộ Tư Pháp, 64 người nộp đơn đã được hưởng ân xá trong vòng 4 năm từ tháng 12/2010 đến tháng 12/2014, con số nhỏ nhất trong các nhiệm kì tổng thống gần đây. Nhưng ông Obama đã áp dụng biện pháp giảm án đầy bất ngờ, điều mà trước đây còn hiếm hơn nhiều so với việc ân xá. Tháng 7 năm 2015, ông đã giảm án cho 46 tội phạm ma túy trong các nhà tù liên bang dựa trên cơ sở là nhiều người trong số họ, những người đi tù trong thời gian làn sóng tội phạm tăng cao đầu những năm 1990, đã chịu những bản án mạnh tay hơn so với mức án mà họ có thể phải nhận ngày nay.

Tất nhiên, khái niệm ân xá và giảm án của tổng thống thường bị dùng sai. George W. Bush đã bị chỉ trích khi đã cơ bản xóa án tù cho Lewis “Scooter” Libby, một cựu trợ lí Nhà Trắng, vào năm 2007. Ông Libby đã bị kết án 30 tháng tù vì tội tiết lộ danh tính của một đặc vụ CIA phản đối chiến tranh Iraq. Chỉ bằng một chữ ký, việc ân xá của ông Bush đã xóa bỏ các luận tội của hệ thống tư pháp và hình phạt dành cho một quan chức làm việc nhân danh ông.

Người tiền nhiệm của Bush, ông Bill Clinton, người không xa lạ gì với các vụ bê bối, đã dùng quyền tổng thống của mình để ân xá cho một nhà tài chính tên là Marc Rich khỏi tội trốn thuế năm 2001. Bằng một phương thức khác nhưng cũng gây khó chịu cho một số người Mỹ , Jimmy Carter đã trao ân xá cho một người trốn quân dịch từ thời chiến tranh Việt Nam. Tuy nhiên, giống như truyền thống phóng sinh gà tây, thể chế ân xá này vẫn sẽ tiếp tục tồn tại.