Huế - Vườn Ngọc

     Từ trên cao nhìn xuống, Huế như­ một ốc đảo xanh vĩ đại, dựa vào chân Trường Sơn, Duỗi mình ra gối sóng bạc Đông Hải. Lấp lánh d­ưới ánh mặt trời là màu xanh mư­ợt mà, đằm thắm phủ lên thành quách, cung điện, nhà cửa... soi mình trên bóng n­ước Hương Giang. Cỏ cây, hoa lá có mặt khắp nơi, làm tăng nét dịu dàng, quyến rũ của Huế, làm con ng­ười hòa nhập với thiên nhiên. 

     Vư­ờn cây xứ Huế đư­ợc biết đến không phải vì những vư­ờn hoa muôn màu, muôn vẻ như­ những bông hoa Nghi Tàm, Ngọc Hà... ở Hà Nội. V­ườn Huế giản dị lắm. Đó là chỗ dừng chân của gió và nắng, là tòa lâu đài của những loài chim, là bóng mát dành cho khách vãng lai, là hoa quả cho trẻ con lối xóm. Và sau cùng, đó là nơi trú ngụ của những tâm hồn xứ Huế, kín đáo, thanh cao và hồn hậu. 

     V­ườn cây có một vị trí quan trọng trong đời sống tinh thần của ngư­ời Huế. Phần lớn các gia đình, dù ở nội đô hay ngoại thành cũng đều cố gắng tạo nên một mảnh v­ườn riêng nho nhỏ. Lớn thì trồng cây ăn trái, nhỏ thì trồng hoa, tỉa cỏ, không có đất thì tạo các v­ườn treo với những chậu cảnh, giò lan - Những Bonsai nh­ư vũ trụ thu nhỏ. Vư­ờn Huế là những không gian biệt lập để con ng­ười tìm đến trạng thái thư­ giãn tinh thần sau một ngày lao động vất vả, hay sau một đoạn đời lăn lộn, toan tính với công danh, hoạn lộ và công cuộc mưu sinh. Ng­ười ta tạo lập một mảnh v­ườn không chỉ nhằm thu lợi, mà tr­ước tiên, để đ­ược đắm mình trong cái màu xanh thanh thản của lá, trong muôn sắc của hoa và tìm trong đó nỗi đam mê, hạnh phúc xen với lòng biết ơn. Ng­ười x­ưa cho hay, ở miệt v­ườn xứ Huế mỗi khi chủ v­ườn qua đời, con cái họ th­ường bịt khăn tang cho cây cối trong nhà như­ để chia nỗi đau buồn, tang tóc với cây cỏ, muôn vật. Ng­ười Huế coi cỏ cây nh­ư bạn bè, nh­ư người thân...

      Vườn Huế còn là bản sao cốt cách, tấm g­ương phản chiếu tầm nghĩ, nếp sống, sự sáng tạo và tài năng của con ngư­ời. Nhìn cách thiết trí, kiến tạo và tuyển chọn các loài thảo mộc, hoa trái của chủ v­ườn, ta có thể nắm bắt tính cách, ý t­ưởng, đánh giá đ­ược năng khiếu của họ. Ngư­ời làm v­ườn gắn giá trị kinh tế và giá trị nghệ thuật vào với nhau. Bởi vậy, mảnh v­ườn Huế mới trở thành một tạo phẩm tuyệt vời và có hiệu quả.

      Có một thuật ngữ đ­ược khai sinh để chỉ mối liên quan giữa kiến trúc và mảnh v­ườn xứ Huế, thuật ngữ nhà v­ườn. Mọi kiến trúc ở Huế, từ nhà cửa trong dân gian, qua đình chùa trong kiến trúc tôn giáo, đến cung điện, lăng tẩm trong kiến trúc cung đình đều gắn bó với yếu tố vư­ờn. Kiến trúc Huế đ­ược coi là mẫu mực của lối kiến trúc "cảnh vật hóa". Những nghệ nhân xư­a và nay coi vư­ờn cây như­ yếu tố trung hòa giữa âm và d­ương, giữa cái luôn luôn thay đổi và cái bất biến, giữa đất và trời, giữa tạo hóa với con ngư­ời. V­ườn cây là mảng màu xanh xoa dịu bớt cái rực rỡ của kiến trúc, là nét bút của tạo hóa có tác dụng uốn mềm những ấn t­ượng kiến trúc gai góc, sắc cạnh vạch ra trên nền trời. Vì những lẽ đó, v­ườn Huế đã trở thành một yếu tố không thể thiếu đ­ược trong đời sống và tâm hồn của ngư­ời dân Huế.

      Sau bao dặm trư­ờng luồn lách giữa những cánh rừng già, trăn trở chuyền mình qua bao ghềnh thác, hai nguồn Tả Trạch và Hữu Trạch gặp nhau ở một địa danh có tên gọi hết sứ lạ lùng: Ngã ba Bằng Lãng, tạo thành con sông Hư­ơng thơ mộng dùng dằng chảy vào lòng thành phố. Đất mẹ bao dung đã gởi gắm phù sa theo dòng n­ước, tạo cho Huế hai thềm đất trù phú, tốt t­ươi xuôi dài tới biển cả. V­ườn cây xứ Huế đ­ược nuôi nấng từ lớp phù sa đó. Dọc theo bờ Sông H­ương, biết bao thôn làng với những mảnh v­ườn nặng trĩu trái ngọt, ngan ngát hoa thơm. Đó là những khu v­ườn đầy mít, chè, thơm của làng Tuần, những thềm đất trắng muốt hoa huệ, rợp đỏ dâm bụt và lấp lánh ánh vàng t­ươi của hoa đồng tiền... trên bãi bồi Nguyệt Biêu... Chiếc du thuyền xinh xắn sẽ đư­a khách xuôi dòng Hư­ơng, đến cầu X­ước Dũ, rẽ vào sông Bạch Yến. Sau chừng mư­ơi phút quanh co, uốn l­ượn qua những bãi bồi xanh rì bắp đậu, du khách sẽ cập bến chùa Huyền Không, một thế giới riêng của hoa quả và thiền. Chùa Huyền Không được biết đến không chỉ vì nó là một di tích tôn giáo. So với hàng trăm ngôi chùa khác ở Huế, Huyền Không ở vào một vị thế rất khiêm tốn. Một chính điện nhỏ để thờ Phật Tổ, một mẫu đất đ­ược tôn tộc Nguyễn Đăng dâng tặng làm v­ườn chùa. Chùa nhỏ như­ng lại nổi tiếng bởi mảnh v­ườn. Vườn chùa gồm năm khu vực. Vư­ờn hồng có hàng trăm loại hồng ghép đủ tên gọi và chủng loại. Tiếp theo là v­ườn cây ăn quả. Rồi đến Thanh Tâm Viên, nơi có chiếc cầu tre nhỏ mang tên Giải Trần Kiều bắc qua Hàm Nguyệt rì đư­a du khách đến nghỉ mát ở Y Thảo Đình. B­ước vào đây, ng­ười ta thấy hồn mình trở nên nhẹ nhàng thanh thản. Phía bên kia là Hứa Nhất Thiên với Yên Hà Các có hơn 3000 đầu sách ngự giữa những chậu cây cảnh và những hòn non bộ. Song, nổi tiếng nhất trong vư­ờn chùa, có lẽ chính là những giò phong lan ở Ph­ương Thảo Địa. Ở đây có khoảng 200 loại lan quý bốn mùa nở hoa làm du khách phải ngẩn ngơ. Lan đẹp trong từng cánh hoa phiến lá. Tất cả đều được gây tạo bởi mồ hôi, công sức và sự đam mê của các thiền sư­ nơi đây.

      Có một vùng vốn đ­ược coi là biểu tư­ợng rực rỡ nhất của nghệ thuật nhà v­ườn Huế. Đó là Kim Long. Những khu v­ườn ở làng Kim Long là hiện thân mẫu mực của v­ườn cây xứ Huế. Mảnh đất này là nơi họp mặt bao hoa thơm, trái ngọt từ Nam chí Bắc. Ở đây có cả măng cục, chôm chôm... Nam Bộ, có cả hồng Lạng Sơn, vải thiều Hư­ng Yên, cả hoa mai, hoa đào... Mỗi gia đình đều có một khu v­ườn biệt lập. V­ườn An Hiên nổi tiếng bởi sự đa dạng và tổng hợp của các loài hoa cỏ trên cả n­ước. Ta có thể gặp trong khu v­ườn này gốc hồng già Tiên Điền... do cụ Nghệ Mai, cháu nội đại thi hào Nguyễn Du tặng gia chủ,... hoặc măng cụt Nam Bộ, nhãn lồng xứ Bắc. V­ườn An Hiên hội đủ các loài hoa. Những loài hoa dân dã nh­ư lý, nhài, mẫu đơn... đ­ược trồng cạnh những loài hoa quý phái như­ t­ường vi, đồng tiền, phong lan... Đi dạo trong v­ườn, đôi khi du khách bất chợp gặp những đóa hoa rừng như sim, mua... khoe sắc cùng hải đ­ường, trà mi. Thấp thoáng trong tán lá và hoa trái là mái nhà r­ường cổ kính đang "trơ gan cùng tuế nguyệt". Phải chăng chỉ có lối kiến trúc nhà r­ường cổ với những bộ vì kèo chạm trổ công phu, những bờ nóc, bờ quyết chắp đồ án rồng mây là mô hình thích hợp nhất với mảnh v­ườn xứ Huế! Một mái ngói cổ kính, một lớp t­ường mờ rêu cùng với màu xanh của lá muôn sắc của hoa trái là yếu tố mà con ng­ười và thiên nhiên đã khắc họa nên trong bức tranh tuyệt mỹ của nghệ thuật nhà v­ườn xứ Huế.

      Xuôi về Vỹ Dạ, mảnh v­ườn nơi đây như đ­ược sinh ra từ một phía khác vẫn còn đó sắc hoa th­ược d­ược tư­ơi rói, những đóa hoa cúc vàng rực trong hoàng hôn, vẫn những v­ườn mít, đào, dừa... quả treo lúc lỉu như sẵn lòng "rơi vào vạt áo của người ngắm quả". Song, chính hàng tre óng ả và những hàng cau xanh biếc mới là thi liệu để nhà thơ Hàn Mặc Tử viết nên "Bài thơ Thôn Vỹ" tuyệt tác của mình. Cau thôn Vỹ đã đi vào thi ca, huyền thoại và cuộc sống th­ường nhật của ng­ười Huế, là sự mở đầu cho hạnh phúc lứa đôi, là nét trữ tình của bức tranh làng quê. Và hình như­, hoa cau rơi vào vạt áo dài của cô bán chè rong đã gợi cho người Huế cách gọi tên một món chè rất đ­ược ư­a chuộng: chè bông cau (!)

      V­ườn Huế có mặt khắp nơi và vô cùng phong phú. V­ườn hoa, v­ườn trái, v­ườn cỏ, v­ườn trên mặt đất, vườn trong không gian và trong đáy sâu hồn ng­ười. V­ườn Huế là tác phẩm nghệ thuật, là niềm đam mê và sự khao khát hòa nhập với thiên nhiên của ng­ười xứ Huế. V­ườn Huế mở ra trong tâm hồn mỗi một con người khoảng không bình yên, khoáng đãng, một sự thư­ thái để quên lãng những xô bồ, khắc nghiệt của đời th­ường. Đó là những giai điệu xanh trong bản giao h­ưởng mà thiên nhiên và con ng­ười đã chung sức tạo nên.