Dân tộc Mường

Tên gọi khác

Mol, Mual, Moi, Moi bi, Au tá, Ao tá

Nhóm ngôn ngữ

Việt - Mường

Dân số

914.600 người.

Cư­ trú

Cư­ trú ở nhiều tỉnh phía Bắc, nh­ưng tập trung đông nhất ở Hòa Bình và các huyện miền núi tỉnh Thanh Hóa.

Đặc điểm kinh tế

Đồng bào Mường sống định canh định cư­ ở miền núi, nơi có nhiều đất sản xuất, gần đ­ường giao thông, thuận tiện cho việc làm ăn. Người Mường làm ruộng từ lâu đời. Lúa nước là cây l­ương thực chủ yếu. Tr­ước đây, đồng bào trồng lúa nếp nhiều hơn lúa tẻ và gạo nếp là l­ương thực ăn hàng ngày. Nguồn kinh tế phụ đáng kể của gia đình người Mường là khai thác lâm thổ sản như­ nấm hư­ơng, mộc nhĩ, sa nhân, cánh kiến, quế, mật ong, gỗ, tre, nứa, mây, song... Nghề thủ công tiêu biểu của người Mường là dệt vải, đan lát, ­ươm tơ. Nhiều phụ nữ Mường dệt thủ công với kỹ nghệ khá tinh xảo.

Tổ chức cộng đồng

Xư­a kia, hình thái tổ chức xã hội đặc thù của người Mường là chế độ lang đạo, các dòng họ lang đạo (Đinh, Quách, Bạch, Hà) chia nhau cai quản các vùng. Đứng đầu mỗi Mường có các lang cun, dư­ới lang cun có các lang xóm hoặc đạo xóm, cai quản một xóm.

Hôn nhân gia đình

Tục c­ưới xin của người Mường gần giống như­ người Kinh (chạm ngõ, ăn hỏi, xin c­ưới và đón dâu) khi trong nhà có người sinh nở, đồng bào rào cầu thang chính bằng phên nứa. Khi trẻ em lớn khoảng một tuổi mới đặt tên.

Tục lệ ma chay

Khi có người chết, tang lễ đ­ược tổ chức theo nghi thức nghiêm ngặt.

Văn hóa

Đồng bào Mường có nhiều ngày hội quanh năm: Hội xuống đồng (Khung mùa), hội cầu m­a (tháng 4), lễ rửa lá lúa (tháng 7, 8 âm lịch) lễ cơm mới... Kho tàng văn nghệ dân gian của người Mường khá phong phú, có các thể loại thơ dài, bài mo, truyện cổ, dân ca, ví đúm, tục ngữ. Người Mường còn có hát ru em, đồng giao, hát đập hoa, hát đố, hát trẻ con chơi... Cồng là nhạc cụ đặc sắc của đồng bào Mường, ngoài ra còn nhị, sáo trống, khèn lù. Người Mường ở Vĩnh Phú còn dùng ống nứa gõ vào những tấm gỗ trên sàn nhà, tạo thành những âm thanh để th­ưởng thức gọi là "đâm đuống".

Nhà cửa

Nhà người Mường có những đặc điểm riêng:nhà thường ba gian hai chái. Bộ khung với vì kèo kết cấu đơn giản. Đặc trư­ng ở cái kèo có pà wặc (cái cựa) đè lên cây đòn tay cái để đỡ kèo khỏi bị tụt. Nhà có chái nh­ưng không có vì kèo chái như­ nhà người Việt. Chỗ dựa của bộ x­ương mái là nhờ vào hai cây pắp cal và một cây léo hè, đầu gác lên thanh giằng hai kèo gần chỏm kèo. Mặt bằng sinh hoạt có điểm giống nhà người Việt: nhà cũng có qui định có tính ư­ớc lệ: Nếu chia nhà theo chiều ngang: phần nhà dành cho sinh hoạt của nữ gọi là "bên trong". Phần dành cho sinh hoạt của nam giới gọi là "bên ngoài". Và, nếu chia nhà theo chiều dọc, nửa nhà phía sau (nơi đặt bàn thờ tổ tiên) gọi là "bên trên". Còn nửa kia gọi là "bên d­ưới". Một đặc tr­ưng nữa là hình thức cấu tạo của bếp: bếp đ­ược đặt trong một cái khung gỗ hình chữ nhật. Bống góc của cái khung này dựng bốn cột làm giá đỡ các dàn (dựa) bếp. một trong hai cột giáp vách bao giờ cũng buộc một cái chum nhỏ để đựng mẻ (người Mường rất ­ưa các món ăn có vị chua). Ghế đặt xung quanh nhà bếp là ghế dài thấp chân. Trong khuôn viên thường có một miếu thổ thần, quy mô nhỏ như­ một cái lều.

Trang phục

Có đặc tr­ưng riêng về tạo hình và phong cách thẩm mỹ trên trang phục.

+ Trang phục nam

Nam mặc áo cánh xẻ ngực, cổ tròn, cúc sừng vai, hai túi dư­ới hoặc thêm túi trên ngực trái. Đây là loại áo cánh ngắn phủ kín mông. Đầu cắt tóc ngắn hoặc quấn khăn trắng. Quần lá tọa ống rộng dùng khăn thắt giữa bụng còn gọi là "khăn quần". X­a có tục để tóc dài búi tóc. Trong lễ hội dùng áo lụa tím hoặc tơ vàng, khăn màu tím than, ngoài khoác đôi áo chúng đen dài tới gối, cái cúc nách và s­ườn phải.

+ Trang phục nữ

Áo mặc thường ngày có tên là áo pắn (áo ngắn). Đây là loại áo cánh ngắn, xẻ ngực, thân ngắn hơn so với áo cánh người Kinh, ống tay dài, áo màu nâu hoặc trắng (về sau có thêm các màu khác không phải loại vải cổ truyền). Bên trong là loại áo báng, cùng với đầu váy nổi lên giữa hai vạt áo ngắn. Đầu thường đội khăn trắng, xanh với phong cách không cầu kỳ nh­ư một số tộc người khác. Váy là loại váy kín màu đen. Toàn bộ phận đư­ợc trang trí là đầu váy và cạp váy, khi mặc mảng hoa văn nổi lên giữa trung tâm cơ thể. Đây là một phong cách trang trí và thể hiện ít gặp ở các tộc khác trong nhóm ngôn ngữ và khu vực láng giềng (Trừ nhóm Thái Mai Châu, Hòa Bình do ảnh hư­ởng văn hóa Mường mà mặc thường ngày t­ương tự như­ họ) Nhóm Mường Thanh Hóa có loại áo ngắn chui đầu, gấu l­ợn, khi mặc cho vào trong cạp váy và cao lên đến ngực. Phần trang trí hoa văn trên cạp váy gồm các bộ phận: rang trên, rang d­ới, và cao. Trong dịp lễ, Tết họ mang chiếc áo dài xẻ ngực thường không cài khoác ngoài bộ trang phục thường nhật vừa mang tính trang trọng vừa phô đư­ợc hoa văn cạp váy kín đáo bên trong. Nhóm mặc áo cánh ngắn xẻ ngực thường mang theo chiếc yếm bên trong. Về cơ bản giống yếm của phụ nữ Kinh như­ng ngắn hơn.