Cuộc đời Nguyễn Trãi

Đây là giai đoạn “nợ nước thù nhà”, đã hun đúc lòng yêu nước và chí lớn của người anh hùng dân tộc.

+ Gia đình có nhiều thuận lợi cả về điều kiện vật chất và môi trường giáo dục.

+ Mất mát đau thương: tang mẹ khi Nguyễn Trãi mới năm tuổi, sau đó là ông ngoại qua đời khi Nguyễn Trãi mới vừa mười tuổi.

+ Những biến cố của lịch sử và sự lựa chọn con đường để vượt qua những thử thách: thi đỗ Thái học sinh ra làm quan với nhà Hồ, dự hàng quan to trong triều đình với chức Ngự sử đài chính chưởng; đất nước bị tàn phá, cha bị bắt giải sang Trung Quốc, “nợ nước, thù nhà”; không tham gia các cuộc khởi nghĩa thời cuối Trần mà tìm đến cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.

Đây là giai đoạn “nhà thơ - chiến sĩ” trong cuộc đời Nguyễn Trãi.

Mười năm tham gia cuộc khởi nghĩa Lam Sơn là mười năm gian khổ nhưng cũng là mười năm hạnh phúc nhất, có nghĩa nhất đối với Nguyễn Trãi.

+ Dâng “Bình Ngô sách” với phương châm cơ bản “không nói đánh thành mà giỏi bàn về cách đánh vào lòng người” (Ngô Thế Vinh - Tựa ức Trai thi văn tập). Đường lối chiến lược của Nguyễn Trãi là “tâm công” (đánh bằng lòng người, tức đánh bằng nhân nghĩa) .

+ Giúp Lê Lợi trù hoạch quân mưu ( chức Thừa chỉ học sĩ, ở bên Lê Lợi, dự thảo các văn kiện chính trị, ngoại giao).

+ Viết thư luận chiến với giặc, vào thành giặc làm con tin hoặc thuyết phục giặc ra hàng ...

+ Viết Bình Ngô đại cáo

Đây là giai đoạn “tùng bách kiên trinh” và “thơ kêu xé lòng” trong cuộc đời nhà thơ .

+ Triều đình sát hại những công thần như Trần Nguyên Hãn (1429), Phạm Văn Xảo (1430).

+ Nguyễn Trãi bị bỏ tù (1430).

+ Trong thời Lê Thái Tông, Nguyễn Trãi có được khôi phục chức cũ nhưng vẫn là cảnh "danh suông vạ thực". Cuối năm 1437, Nguyễn Trãi đã xin về trí sĩ ở Côn Sơn.

+ Oan án Lệ Chi viên, giết cả ba họ (chu di tam tộc).