Bình giảng bài ca dao “Đêm trăng thanh, anh mới hỏi nàng….”

Bình giảng bài ca dao: "Đêm trăng thanh, anh mới hỏi nàng, Tre non đủ lá, đan sàng nên chăng ? Đan sàng thiếp cũng xin vâng, Tre vừa đủ lá, non chăng hỡi chàng ?". Bài làm Ca dao dân ca Việt Nam có khá nhiều bài ca đối đáp rất hay, rất đẹp như một bài thơ tình tuyệt tác. Hát đối đáp để giao duyên, để tỏ tình là một hình thức sinh hoạt của trai gái làng quê ngày xưa rất trong sáng lành mạnh, là một nét đẹp văn hoá truyền thống mang tính nhân văn của xã hội, của ...

Bình giảng bài ca dao:

"Đêm trăng thanh, anh mới hỏi nàng,
Tre non đủ lá, đan sàng nên chăng ?
Đan sàng thiếp cũng xin vâng,
Tre vừa đủ lá, non chăng hỡi chàng ?".

Bài làm

Ca dao dân ca Việt Nam có khá nhiều bài ca đối đáp rất hay, rất đẹp như một bài thơ tình tuyệt tác. Hát đối đáp để giao duyên, để tỏ tình là một hình thức sinh hoạt của trai gái làng quê ngày xưa rất trong sáng lành mạnh, là một nét đẹp văn hoá truyền thống mang tính nhân văn của xã hội, của nền văn minh sông Hồng trồng lúa nước mấy nghìn năm.

Những đêm hè, những đêm thu gió mát trăng thanh, trong dịp nông nhàn, trên sân nhà sân đình, trai gái trong xóm ngoài làng, tụ họp đông vui để hát đúm, hát giặm, hát đối đáp giao duyên. Từ những câu hát đối đáp ấy mà có biết bao anh mận cô đào, cậu điền cô tấm kết thành bạn trăm năm.

Cách tỏ tình giao duyên của họ rất tình tứ và tế nhị. Trai gái nói lời đưa đáp giao duyên còn lưu lại đến ngày nay, óng ánh như những viên ngọc quý trong nền ca dao dân ca dân tộc. Đây là một trong những viên ngọc quý ấy:

"Đêm trăng thanh / anh mới hỏi nàng,
Tre non đủ lá / đan sàng nên chăng ?
Đan sàng / thiếp cũng xin vâng,
Tre vừa đủ lá / non chăng / hỡi chàng ?".

Thời gian gặp gỡ của lứa đôi là một "đêm trăng thanh". Bầu trời bao la xanh trong, không một gợn mây; Trăng sáng, gió mát, khung cảnh làng quê êm đềm. Thời gian nghệ thuật (đêm), không gian nghệ thuật (trăng thanh) nhiều thơ mộng. Đó là lúc, là nơi tình tự tuyệt vời của trai tài gái sắc trên cõi đời xưa nay. Kiều đến với chàng Kim khi "bóng tràng đã xế, hoa lê đến gần". Từ Hải lần đầu gặp gỡ nàng Kiều khi "Lần thâu gió mát trăng thanh”. "Đêm trăng thanh" chứ không phải đêm trăng khuyết, đêm trăng mờ,…

Cách ngát nhịp 3/4; – 4/2/2 đã diễn tả thật đẹp giọng nói khoan thai nhẹ nhàng, phong thái tao nhã, ung dung của chàng trai khi cất tiếng gọi cô gái:

"Đêm tràng thanh / anh mới hỏi nàng,
Tre non đủ lá / đan sàng / nên chăng ?

Âm điệu đó, ngữ điệu đó đã làm cho khách thể giao duyên xôn xao trong lòng "lắng nghe lời nói như ru" (Truyện Kiều). “Tre non đủ lá, đan sàng nên chăng" là một câu hỏi được thể hiện bằng hai ẩn dụ. Ẩn dụ "tre non đủ lá" nói về vẻ đẹp mơn mởn, trẻ trung, xinh giòn "hoa thơm phong nhụy” của cô thôn nữ đang đối diện tâm tình. Ẩn dụ thứ hai "đan sàng nên chăng ?" là sự ướm duyên, tỏ tình kín đáo. Sàng là một dụng cụ nhà nông để sàng gạo. Chàng trai qua ẩn dụ "đan sàng nên chăng ?" đã tế nhị ngầm hỏi cô gái đã đến tuổi lấy chồng, làm vợ, có thể quán xuyến mọi công việc nội trợ trong gia đình được chưa?

Chữ "thanh" bắt vần với chữ "anh”, chữ "nâng" bắt vần với chữ "sàng" đã làm cho nhạc điệu câu ca nhẹ nhàng, êm ái, đọc lên nghe rất thú vị. Thiếu nữ lần đầu được nghe những lời tỏ tình ấy sao mà chẳng thấy vui sướng tự hào ?

Tỏ tình cần chân tình tế nhị, bóng bảy và biểu cảm vì đó là ngôn ngữ của con tim, của tâm hồn. Không nên, không thể quá mộc mạc, đơn giản đến sống sượng, thô lỗ như cách tỏ tình của anh trai cày vai u thịt bắp này:

"Gặp đây anh nắm cổ tay,
Anh hỏi câu này có lấy anh không ?"
(Ca dao)

Cho dù có thân mật đến đâu, nhưng cái cử chỉ đường đột "nắm lấy cổ tay" người ta, và hỏi một cách sỗ sàng có lấy anh không ?” thì thật đáng sợ và vô duyên.

Qua câu tỏ tình: "Đêm trăng thanh / anh mới hỏi nàng ! Tre non đủ lá / đan sàng / nên chăng ta thấy chàng trai trong cuộc là một con người đa tình, hào hoa, phong nhã, rất lịch thiệp tế nhị. Và đâu chỉ lúc tỏ tình giao duyên mới cần có lời hay ý đẹp ? Nội dung nói, cách nói, ngôn từ, cử chỉ,… trong giao tiếp, ứng xử cần trang nhã, từ tốn, chân thành, lịch sự. Từ câu tỏ tình của chàng trai mà ta thêm thấm thía câu tục ngữ dân gian:

"Lời nói chẳng mất tiền mua,.
Liệu lời mà nói cho vừa lòng nhau":

Câu hỏi của chàng trai thì mặn mà. Câu trả lời của cô thôn nữ thì vừa thông minh sắc sảo, vừa có duyên. Một nửa Gâu xác nhận, một nửa câu hỏi lại:

"Đan sàng / thiếp cũng xin vâng,
Tre vừa đủ lá, non chăng / hỡi chàng ? ".

Cô gái nhắc lại ẩn dụ: "Đan sàng"và "tre vừa đủ lá". Bốn chữ "thiếp cũng xin vâng" có ngữ điệu nhẹ nhàng, lễ phép, biểu lộ sự hài lòng, đồng ý, chấp nhận lời tỏ tình của chàng trai. Tại sao thiếu nữ không dùng từ "em" mà lại dùng chữ "thiếp" ? Chữ "em" cũng đúng, cũng hợp với chữ "anh” ở câu trước, Thiếp là tiếng mà người phụ nữ xưa khiêm tốn tự xưng với nam giới. “Thiếp bén duyên chàng cố thế thôi !" (Hồ Xuân Hương). “Thiếp như hoa đã lìa cành” (Truyện Kiều). Chữ thiếp phải sánh với chữ chàng mới tạo nên tính hệ thống của ngôn ngữ văn chương. Trong ngữ cảnh này, qua chữ thiếp cô gái tế nhị chấp nhận lời cầu hôn; tự xem mình như người vợ tương lai của chàng trai:
"Đan sàng thiếp cũng xin vâng".

Thiếu nữ nhắc lại ẩn dụ “tre vừa đủ lá" là để kín đáo khẳng định mình là một cô gái xuân sắc xinh giòn, và "xuân xanh nay đã tới tuần cập kê" (Truyện Kiều). Sau lời khẳng định là câu hỏi "non chăng hỡi chàng ?" Câu hỏi rất từ tốn, dịu dàng. Từng tiếng từng lời ngọt ngào thấm thía. Trong câu hỏi của cô gái đã thầm khẳng định một nhân cách thiếu nữ có đủ phẩm hạnh để bước vào đời.

Nhạc điệu của câu ca cũng rất đặc sắc. Chữ nàng cuối câu 2 bắt vần với chữ sàng (chữ thứ 2 câu 3); chữ vâng bắt vần với chữ chàng. Nhạc thơ cũng là nhạc lòng. Tiếng hát giao duyên của lứa đôi ngân vang, hòa quyện, càng thêm ngọt ngào say đắm.

Bài ca giao duyên "Đêm trăng thanh anh mới hỏi nàng…" có lời đẹp, tình đẹp. Dạt dào chất phong tình. Một phong cách tỏ tình trang nhã, duyên dáng rất xứng đôi. Bóng trăng thanh đã làm cho cuộc giao duyên của lứa đôi thêm phần thơ mộng. Nghệ thuật sử dụng ẩn dụ trong đối đáp giao duyên đã làm cho lời ca mang vẻ đẹp nhân vần, làm nổi bật tâm hồn trong sáng của trai gái làng quê.

Ngày nay trên báo chí đã có mục "tìm bạn". Đọc lại những bài ca dao đối đáp giao duyên, ta càng cảm thấy "Nỗi khát vọng tình yêu – Bồi hồi trong ngực trẻ" (Xuân Quỳnh).