Bài chòi là gì và cách chơi bài chòi ra sao?

Ở các làng quê miền Trung nói chung và Quảng Nam nói riêng, trong ngày lễ tết, trò chơi dân gian thường có các trò bắt vịt, bắt chạch, đập chum, leo cây chuối... hoặc các trò diễn như sắc bùa, súc sắc xúc xẻ nhưng hấp dẫn nhất vẫn là trò chơi bài chòi. Vào dịp hội hè, trong làng rộn ràng hẳn lên không khí vui tươi, người làng dựng chòi kê ván hoặc nếu không có chòi thì kê ghế ngồi để chuẩn bị chơi bài chòi.

 

Xưa kia, các gia đình khá giả thì chơi Bai tu sac, tổ tôm, mạt chược, xăm hường... Và sau này, khi văn hóa phương tây vào Việt Nam thì có các trò chơi dựa theo 52 lá bài tây như: binh xập xám, xì tẩy, xì lát, cát tê, phỏm, tú lơ khơ... là trò chơi dành cho người giàu có, nhiều tiền lắm của. Cũng là trò chơi bài bạc trong dịp hội hè nhưng bài chòi dành cho đại đa số giới bình dân, rẻ tiền, có xu hướng nghiêng về tính cộng đồng hội hè đình đám và giải trí dân gian khác với các loại chơi bài trên. Chính vì vậy, ở Quảng Nam nơi được coi là đất nông thôn dân dã thì dân gian cũng tạo cho mình thú chơi riêng nhưng hết sức độc đáo mang phong vị làng quê, đậm chất văn hóa nông nghiệp. Tục chơi bài chòi tương tự như chơi tổ tôm điếm ở miền Bắc. Bộ bài chòi, còn gọi là bộ bài tới, thoạt đầu dùng để chơi với 6 người trong nhà rồi dần dần mới lan ra và chuyển sang lối chơi nơi công cộng nơi đình làng, sân bãi.

Theo các tài liệu nghiên cứu văn hóa dân gian, nếu đúng thể thức thì khi chơi bài chòi, người ta dựng 11 chiếc chòi cao từ 2 đến 3 thước, bên trái có 5 chòi và bên phải có 5 chòi, gọi là chòi con và 1 chòi ở chính giữa là chòi trung tâm hay còn gọi là chòi cái. Thông thường dân gian chơi bài chòi cốt để giải trí, để nghe anh hiệu gõ mõ, hô bài chòi diễn xướng mang đậm tính chất nghệ thuật dân gian. Ở đây âm nhạc là nhịp gõ, nhịp trống, kết hợp nhuần nhuyễn với lời hô hát. Lời hô mang nghĩa văn chương bình dân mộc mạc, hình mỗi con bài thì mang dáng vẻ họa tiết cách điệu theo phong cách dân gian.

Chơi bài chòi thực hiện theo mỗi chòi con (10 chòi) được phát 3 con bài, trên thân bài có tên con bài, tất cả là 30 con bài (gọi là bài nọc). Ở chòi cái có một cái ống tre lớn dùng để đựng bài cái. Khi trống thúc liên hồi báo hiệu hội bài chòi bắt đầu, những người đánh bài chòi vào chòi con, tay cầm 3 con bài do họ tự chọn lựa ngẫu nhiên. Anh hiệu (người hô) bước ra ống thẻ cái, xóc đi xóc lại rồi chậm rãi rút từng con bài. Mỗi lần rút bài anh hiệu hô câu thai tên con bài. Chòi nào có đúng quân bài đó thì người chơi cầm mõ gõ lên ba tiếng cắc, cắc, cắc hoặc xướng to lên "ăn rồi" thì anh hiệu sẽ sai ngưòi phụ việc đến trao cho một cây cờ đuôi nheo nhỏ. Đến lúc chòi con nào ăn đủ 3 con (được 3 cờ) thì hô "tới" và gõ một hồi mõ kéo dài, lúc này trống tum, trống cán ở chòi cái đánh vang lên báo hiệu có người thắng/tới. Thông thường cuộc chơi từ 8 đến 10 hiệp là hết một ván bài chòi, lưu lại một hiệp/ ván cho ban tổ chức dùng để chi phí và sau đó tiếp tục kẻ bước xuống người bước lên chòi chơi ván khác.