Thách thức và nguy cơ của thương mại điện tử

TMĐT vừa là đỉnh cao của quá trình tự động hoá quy trình TMTT vừa là hệ quả tất yếu của kỹ thuật số nói chung và công nghệ thông tin (CNTT) nói riêng.Do vậy, để có thể triển khai TMĐT và triển khai thành công, cần thiết phải có được một hạ tầng cơ sở CNTT vững chắc.

Để đảm bảo các yêu cầu đó, hạ tầng cơ sở CNTT phải đảm bảo các điều kiện sau:

• Tính tuân theo chuẩn:Hệ thống các chuẩn cần thiết phải được xem như một phân hệ trong hệ thống CNTT và đạt tới mục tiêu chung là mọi thành viên tham gia TNĐT, kể cả người tiêu dùng cá thể phải tuân theo.

Đạt tới một độ ổn định cao: cho dù các sản phẩm CNTT (Cứng, mềm) được sản xuất trong nước hay mua của nước ngoài, yếu tố phải tính đến là ổn định phù hợp quá trình nâng cấp phát triển sản phẩm, sự ổn định về mức chi phí phù hợp người tiêu dùng...

Hạ tầng CNTT liên quan chặt ché với an toàn thông tin, một vấn đề công nghệ vừa là cốt lõi, vừa là thách thức khó vượt qua của phần cồn lại của thế giới từ các nước phát triển.

TMĐT liên quan đến tất cả mọi ngườibởi chính đặc điểm thương mại và đăc điểm nền tảng công nghệ của nó. Để triển khai và thực thi TMĐT, vì đây là một hình thái mới có nền tảng là công nghệ cao nên yêu cầu mọi người tham gia thương mại phải có ý thức dần hình thành thói quen sử dụng nó, điều này cũng muốn nói tới vai trò của giáo dục đào tạo.Yêu cầu đầu tiên là mọi người phải có thói quen sử dụng Intểnt vầ mua hàng qua mạng. Tiếp đó cần thiết phải có một đội ngũ các nhà tin học đủ khả năng vận hành đồng thời nắm bắt và phát triển các công nghệ phục vụ chung.

Giao dịch thương mại trên các phương tiên điện tử đặt ra các đòi hỏi rất cao về bảo mật và an toàn, đặc biệt là trên Intểnt.

Bản chất của giao dịch TMĐT là gián tiếp, bên mua và bên bán ít biết, thậm chí không biết về nhau, giao dịch hoàn toàn thông qua các kênh truyền không xác định được. Điều này đẫn đến những lo ngại riêng của cả người mua và người bán:

• Người mua: lo sợ số thẻ tín dụng của họ khi truyền đi trên mạng có thể bị kẻ xấu hoặc bên bán lợi dụng và sử dụng bất hợp pháp...
• Người bán: lo ngại về khả năng thanh toán và quá trình thanh toán của bên mua ..

Tất cả các giao dịch đó đều liên quan đến các thông tin dưới dạng dữ liệu tồn tại và chuyển đi trên mạng.Về mặt công nghệ, kỹ thuật mã hoá là nền tảng cơ bản giải quyết vấn đề này. Kỹ thuật mã hoá về cơ bản bao gồm một thuật toán mã hoá -giải mã và một khoá được dùng để mã hoá - giải mã. Thách thức là kĩ thuật này chỉ có hiệu lực trong một thời gian nhất định, viêc dò và giải mã là hoàn toàn có thể nếu loại bỏ yếu tố thời gian. Hơn nữa, đối với các nước chưa phát triển, năng lực CNTT và năng lực tự tạo ra các sản phẩm riêng chưa có nên hoàn toàn phụ thuộc công nghệ vào các nước phát triển, đây là điều không mong muốn.

Để TMĐT có thể hoạt động cần phải có hệ thống thanh toán tự động (TTTĐ). Khi chưa có hệ thống TTTĐ, TMĐT chỉ sử dụng được phần trao đổi thông tin, quảng cáo tiếp thị...các hoạt động thương mại vẫn chỉ kết thúc bằng hình thức thanh toán trực tiếp.

Có một đặc điểm đặc trưng của hệ thống thanh toán, cho dù là truyền thống hay điện tử, là đều đòi hỏi chế độ bảo mật cao.Chính vì vậy các nghiên cứu và kết quả nghiên cứu nhằm vào lĩnh vực này ngày càng nhiều. Ngoài ra, hệ thống TMĐT cũng luôn đi kềm hệ thống mã hoá sản phẩm trên phạm vi toàn cầu.

Chất lượng sản phẩm càng cao hàm lượng chất xám càng nhiều. Khi tham gia vào thương mại điện tử, thông tin trở thành tài sản, và bảo vệ tài sản cuối cùng sẽ là bảo vệ thông tin.Do đó vấn đề đặt ra là bảo vệ sở hữu trí tuệ và bản quyền của các thông tin trên Web ( Các hình thức quảng cáo, các nhãn hiệu thương mại, các cơ sở dữ liệu, các dung liệu truyền gửi qua mạng...).

Đối với dung liệu, vấn đề đật ra là bản thân việc số hoá nhị phân các dữ liệu văn bản, hình ảnh, âm thanh để thành dung liệu truyền gửi đã là hành động sao chép, phiên dịch và phải được tác giả đồng ý, nhưng vì đưa nên mạng, nên số bản Internet không thể biết là bao nhiêu( có thể tới vô hạn), nên việc thoả thuận và xử lí trở nên hết sức khó khăn.

ở mức cao hơn người ta còn tính đến khía cạnh phức tạp hơn nữa của vấn đề phân chia tài sản trí tuệ mua bán qua mạng. Cần phải đưa ra khái niệm mang tính pháp lí hơn là “thế nào là tác giả”,”thanh toán vi phần” mà sẽ phải xử lí bằng các công cụ kỹ thuật cao.

Những điều này đòi hỏi cần phải sửa đổi hệ thống pháp luật về các mối quan hệ về sở hữu trí tuệ.

Nhìn nhận trên cơ sở lí luận thương mại và lí thuyết thông tin, một thị trường bị sụp đổ bao giờ cũng bắt nguồn từ nguyên nhân sâu xa là thông tin không tương xứng( nghĩa là người bán biết khác với cái người mua). Trong TMĐT thông tin về hàng hoá đều là thông tin số( người mua không có điều kiện “xem thử”, “nếm thử” hàng trước khi mua, khả năng mua phải những sản phẩm chất lượng thấp-mà chỉ người bán mới biết, là rất lớn, thậm chí còn có khả năng bị nhầm lẫn cơ sở dữ liệu, bị lừa gạt bởi các thông tin và các tổ chức phi pháp có mặt trên mạng. Vì thế, đang xuất hiện nhu cầu phải có một trung gian bảo đảm chất lượng hoạt động hữu hiệu và ít tốn kém. Cơ chế đảm bảo chất lượng đặt biêt có ý nghĩa quan trọng đối với các nước đang phát triển-nơi mà dân cư cho tới nay vẫn có thói quen tiếp xúc trực tiếp với hàng hoá để kiểm tra, để thử trước khi mua.

Internetnt ngày nay trở thành một thị trường kinh doanh đầy tiềm năng. Tuy nhiên thị trường này có thể tồn tại và phát triển hay không còn tuỳ thuộc vào chính sách của từng quốc gia.

Môi trường quốc gia: chính phủ từng nước phải quyết định xem xã hội thông tin nói chung và Intểnt nói riêng là một hiểm hoạ hay là một cơ hội. Từ khẳng định mang tính chiến lược ấymới thiết lập môi trường kinh tế, pháp lí và xã hội (kể cả giáo dục, văn hoá) cho nền kinh tế số nói chung và cho TMĐT nói riêng (ví dụ như đưa vào mạng các dịch vụ hành chính,các dịch vụ thu trả thuế...), và đưa các nội dung của kinh tế số vào văn hoá và giáo duc các cấp.

Về vấn đề pháp lí có nhiều vấn đề cần phải xử lí:

• Thừa nhận tính pháp lí của chữ lí điện tử và có các thiết chế pháp lí, các cơ quan pháp lí thích hợp cho việc xác thực, chứng nhận chữ kí điện tử và chữ kí số.
• Bảo vệ pháp lí các thanh toán điện tử( bao gồm cả việc pháp chế hoá các cơ quan phát hành các thẻ thanh toán).
• Quy định pháp lí đối với các dữ liệu có xuất xứ từ nhà nước( các cơ quan Chính phủ và Trung ương), chính quyền địa phương doanh nghiệp nhà nước( trong đó có các vấn đề phải giải quyết như: Nhà nước có là chủ nhân của các thông tin số, có quyền được công khai hoá số liệu của chính quyền hay không, khi công khai hoá thì việc phổ biến các số liệu đó có được xem là một nguồn thu cho ngân sách hay không...)
• Bảo vệ pháp lí đối với sở hữu trí tuệ( bao gồm cả bản quyền tác giả) liên quan đến mọi hình thức giao dịch điện tử.
• Bảo vệ bí mật riêng tư một cách thích đáng( cần phải ngăn chặn việc tung tin sai sự thật làm tổn hại đến người khác hay các bí mật về đời tư...).
• Bảo vệ pháp lí đối với mạng thông tin, chống tội phạm xâm nhập với các mục đích bất hợp pháp như thu thập tin tức mật, thay đổi thông tin trên các trang Web, thâm nhập vào các dữ liệu, sao chẻptộm các phần mềm, truyền virus phá hoại...Tới nay từng nước rất có thể có các đạo luật đơn ngành chống loại tội phạm này, vấn đề là phải đưa vào bộ luật hình sự, một khi kinh tế số được thừa nhận trên tầm quốc gia.( Năm 2001 lần đầu tiên Mĩ đưa ra xét xử một tên tội phạm máy tính vì tội truyền vi rut lên mạng).

Tất cả những việc trên đây chỉ có thể thực hiện được trên cơ sở mỗi quốc gia trước hết phải thiết lập một hệ thống mã nguồn cho tất cả các thông tin số, bắt đầu từ chữ cái của ngôn ngữ nước đó trở đi. Tiếp đó nhà nước sẽ phải định hình một chiến lược chung về hình thành và phát triển một nền kinh tế số, tiếp đó đến các chính sách, các đạo luật, và các quy định cụ thể tương ứng, được phản ánh trong toàn bộ chỉnh thể của hệ thống nội luật.

Môi trường quốc tế: Các vấn đề môi trường kinh tế, pháp lí và xã hội của quốc gia cũng chính là các vấn đề kinh tế, pháp lí và xã hội của quốc tế, cộng thêm các vấn đề phức tạp khác của kinh tế: thương mại qua biên giới, trong đó khía cạnh quan trọng nhất là TMĐT không có tính biên giới, do đó làm mất tính ranh giới địa lí vốn là đặc tinh cố hữu của ngoại thương truyền thống, dẫn tới những khó khăn lớn về luật áp dụng để điều chỉnh hợp đồng, về thanh toán và đặc biệt là về thu thuế.

Ngoài ra còn những khó khăn về kiểm toán các công ty buôn bán bằng TMĐT, vấn đề bảo vệ sở hữu trí tuệ, bảo vệ chính trị... trong thông tin giữa các nước có hệ thống pháp luật và chính trị khác nhau, vấn đề pháp luật quốc tế về sử dụng không gian liên quan đến viêc phóng và khai thác các vệ tinh viễn thông...

Giải pháp:Cần phải có những nỗ lực tập thể nhằm đạt tới các thoả thuận quốc tế làm căn bản cho việc pháp triển TMĐT trên toan cầu, và trước hết nhằm đảm bảo quyền lợi của các nước đang phát triển còn ở tầm thấp về công nghệ thông tin, về cơ chế thuế khoá, và về bảo mật và an toàn.

Hiện nay nước Mĩ đang khống chế toàn bộ công nghệ thông tin quốc tế, cả về phần cứng và phần mềm( phần mềm hệ thống và phần mềm ứng dụng), chuẩn công nghệ Internt chủ yếu là chuẩn của Mĩ, các phần mềm duyệt Web chủ yếu cũng là của Mĩ, nước Mĩ cũng đi đầu trong kinh tế số và TMĐT(Mĩ hiện chiếm trên một nửa tổng doanh số TMĐT toàn cầu).

Từ nhiều năm gần đây, trong khi nhiều nước còn đang vất vả trong nền kinh tế vật thể, thì Mĩ đã tiến nhanh trong nền kinh tế ảo, lấy kinh tế tri thức, sở hữu trí tuệ, giá trị chất xám làm nền móng, đó là sự khác biệt căn bản giữa Mĩ và các nước khác, sự khác biệt ấy bộc lộ ngày càng rõ theo tiến trình nền kinh tế toàn cầu chuyển sang kỉ nguyên số như đi theo một xu hướng tất yếu khách quan.Điều này giải thích vì sao trong các đàm phám thương mại của Mĩ với bất kì một nước nào khác, vấn đề sở hữu trí tuệ luôn được đặt nên hàng đầu. Điều này cũng giải thích vì sao Mĩ là nước biện hộ, cổ vũ và thúc đẩy mạnh mẽ cho TMĐT: một khi thương mại được số hoa thì toàn thế giới trên thực tế sẽ nằm trong tầm khống chế công nghệ của Mĩ, Mĩ sẽ giữ vai trò người bán công nghệ thông tin cho toàn thế giới, với công nghệ được đổi mới hàng ngày, và thuần tuý ở nền kinh tế ảo, kinh tế tri thức, các nước khác tiếp tục sản xuất các của cải vật thể phục vụ cho Mĩ. Hiện thưc ấy khá rõ nét, và để thay đổi nó chắc chắn phải cần đến những nỗ lực chiến lược lớn lao từ phía các đối thủ của Mĩ trong những quãng đường thời gian lịch sử, mà trong những quãng thời gian bản thân nước Mĩ cũng không lùi lại hay đứng yên. Những nước ít phát triển hơn đã chậm chân rất có thể mãi mãi ở tầm thấp, và phụ thuộc hoàn toàn về công nghệ vì điều kiện thực tế vĩnh viễn không cho phép họ đuổi kịp nữa. Sự phụ thuộc ấy không chỉ thể hiện sự thiệt thòi về kinh tế mà ở tầm cao hơn Mĩ và các nước tiên tiến gần Mĩ về công nghệ thông tin có thể biết hết toàn bộ thông tin tin của các nước thuộc đẳng cấp công nghệ thấp hơn. Nhiều cơ quan nghiên cứu đánh giá rất có thể đây là một trong những đặc trưng cơ bản của trật tự thế giới mới trong thế kỉ 21, và đã nên tiếng cảnh báo các nước còn yếu kém về công nghệ.

Chính vì vậy TMĐT đang được các nước xem xét một cách chiến lược, sự du nhập vào nó là không thể tránh được, hơn thế nữa còn là cơ hội, nhưng nếu chỉ vì bị bứch bách mà tham gia hay chỉ tham gia vì các lợi ích kinh doanh vật chất cụ thể thì không đủ, mà còn phải có một chiến lược thích hợp để khỏi trở thành quốc gia thứ cấp về công nghệ.