Đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng giao thông vận tải

là vô cùng quan trọng và hết sức cần thiết vì:

Giao thông nói chung là sản phẩm của quá trình sản xuất hàng hoá, ngược lại giao thông lại là điều kiện để sản xuất hàng hoá phát triển. Do đó, giữa yêu cầu phát triển của giao thông và sản xuất hàng hoá thì giao thông phải được xây dựng và phát triển trước so với sản xuất hàng hoá. Song để phát triển nhanh giao thông trước hết phải đầu tư xây dựng và củng cố kết cấu hạ tầng giao thông.

Kết cấu hạ tầng giao thông vận tải có vai trò nền móng là tiền đề vật chất hết sức quan trọng cho mọi hoạt động vận chuyển, lưu thông hàng hoá. Nếu không có một hệ thống đường giao thông đầy đủ, đảm bảo tiêu chuẩn thì các phương tiện vận tải như các loại xe ô tô, tàu hoả, máy bay... sẽ không thể hoạt động tốt được, không đảm bảo an toàn, nhanh chóng khi vận chuyển hành khách và hàng hoá. Vì vậy chất lượng của các công trình hạ tầng giao thông là điều kiện tiên quyết ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động vận tải nói riêng và ảnh hưởng đến sự phát triển của nền sản xuất kinh tế- xã hội nói chung. Một xã hội ngày càng phát triển thì nhu cầu vận tải ngày càng tăng đòi hỏi cơ sở hạ tầng giao thông phải được đầu tư thích đáng cả về lượng lẫn về chất.

Đầu tư xây dựng mạng lưới giao thông vững mạnh là cơ sở nền tảng đảm bảo sự phát triển bền vững cho cả một hệ thống cơ sở hạ tầng kinh tế- xã hội của một quốc gia. CSHT GTVT là một bộ phận quan trọng cấu thành nên kết cấu hạ tầng của một nền kinh tế. Nếu chỉ quan tâm đầu tư cho các lĩnh vực năng lượng, viễn thông, hoặc các cơ sở hạ tầng xã hội mà không quan tâm xây dựng mạng lưới giao thông bền vững thì sẽ không có sự kết nối hữu cơ giữa các ngành, các lĩnh vực kinh tế- xã hội. KCHT của nền kinh tế sẽ trở thành một thể lỏng lẻo, không liên kết và không thể phát triển được.

Đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông nhằm đảm bảo cho ngành GTVT phát triển nhanh chóng. Nhờ đó thúc đẩy quá trình phát triển sản xuất hàng hoá và lưu thông hàng hoá giữa các vùng trong cả nước; khai thác sử dụng hợp lý mọi tiềm năng của đất nước nhất là ở vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa còn lạc hậu; cho phép mở rộng giao lưu kinh tế văn hoá và nâng cao tính đồng đều về đầu tư giữa các vùng trong cả nước.

Đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng giao thông là phù hợp với xu thế tất yếu của một xã hội đang phát triển với tốc độ đô thị hoá cao. Ngày nay, các phương tiện giao thông vận tải phát triển như vũ bão nhờ vào những thành tựu của nền văn minh khoa học và kỹ thuật. Từ chiếc xe kéo bằng sức người thì ngày nay đã được thay thế bằng xe đạp, xe máy, ô tô, xe trọng tải lớn, xe điện ngầm, tàu siêu tốc...Sự tăng lên của dân số kết hợp với sự xuất hiện của hàng loạt các phương tiện giao thông ngày càng hiện đại đòi hỏi các công trình hạ tầng như đường sá, cầu cống, nhà ga, sân bay, bến bãi... cần được đầu tư mở rộng, nâng cấp và xây dựng lại trên quy mô lớn, hiện đại bằng những vật liệu mới có chất lượng cao. Có như thế mới khắc phục được những tồn tại trong vấn đề vận chuyển lưu thông ở những đô thị lớn như nạn ùn tắc giao thông, tai nạn giao thông.

Hoạt động đầu tư xây dựng KCHT GTVT có nhiều đặc điểm chung như bất kỳ hoạt động đầu tư nào khác, song bên cạnh đó còn có những đặc điểm riêng biệt, chuyên sâu chỉ có trong loại hình đầu tư này.

Đầu tư vào KCHTGT cần khối lượng vốn lớn, chủ yếu là từ vốn ngân sách nhà nước ( vốn ngân sách thường chiếm từ 60 – 70% tổng vốn đầu tư ). Do các công trình hạ tầng giao thông vận tải thường đòi hỏi vốn lớn, thời gian xây dựng lâu, hiệu quả kinh tế mang lại cho chủ đầu tư không cao, khó thu hồi vốn nên không hấp dẫn các nhà đầu tư cá nhân. Bên cạnh đó các công trình giao thông phục vụ cho nhu cầu đi lại của toàn xã hội, được mọi thành phần kinh tế tham gia khai thác một cách triệt để, khi hư hỏng lại ít ai quan tâm đầu tư sửa chữa, bảo dưỡng để duy trì tuổi thọ cho chúng. Vì vậy nhà nước hàng năm đều trích ngân sách để đầu tư xây dựng mới, sửa chữa khắc phục những công trình hư hỏng góp phần cải tạo bộ mặt giao thông đất nước.

Đầu tư KCHTGT mang tính xã hội hoá cao, khó thu hồi vốn nhưng đem lại nhiều lợi ích cho nền kinh tế- xã hội. Tuy hoạt động đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng giao thông không đem lại lợi ích trực tiếp cho chủ đầu nhưng lợi ích mà nền kinh tế xã hội được hưởng thì không thể cân đong đo đếm được. Có thể coi hoạt động đầu tư này là đầu tư cho phúc lợi xã hội, phục vụ nhu cầu của toàn thể cộng đồng.

Sản phẩm đầu tư xây dựng các công trình giao thông là một loại hàng hoá công cộng, yêu cầu giá trị sử dụng bền lâu nhưng lại do nhiều thành phần tham gia khai thác sử dụng. Vì vậy nhà nước cần tăng cường quản lý chặt chẽ các giai đoạn hình thành sản phẩm, lựa chọn đúng công nghệ thích hợp, hiện đại để cho ra các công trình đạt tiêu chuẩn và chất lượng quốc tế, đảm bảo an toàn cho mọi hoạt động của nền kinh tế

Đầu tư KCHTGT có tính rủi ro rất cao do chịu nhiều tác động ngẫu nhiên trong thời gian dài, có sự mâu thuẫn giữa công nghệ mới và vốn đầu tư, giữa công nghệ đắt tiền và khối lượng xây dựng không đảm bảo. Do đó trong quản lý cần loại trừ đến mức tối đa các nguyên nhân dẫn đến rủi ro cho nhà đầu tư, nhà thầu khoán và tư vấn.

Đầu tư xây dựng các công trình giao thông thường liên quan đến nhiều vùng lãnh thổ. Các nhà quản lý cần tính đến khả năng này để tăng cường việc đồng bộ hoá trong khai thác tối đa các tiềm năng của vùng lãnh thổ, các thành phần kinh tế để phát triển giao thông, nhằm giảm hao phí lao động xã hội.

Xây dựng các công trình giao thông là một ngành cần thường xuyên tiếp nhận những tiến bộ mới của khoa học kỹ thuật, của công nghệ sản xuất hiện đại để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của con người. Ví dự như ngành đường sắt Việt Nam đang nghiên cứu để xây dựng tuyến đường sắt không khe nối giúp cho tàu chạy êm, tạo cảm giác dễ chịu cho hành khách và môi trường; tránh được những và đập làm hao mòn hư hại đầu máy toa xe và hạn chế hiện tượng gục mối ray làm ảnh hưởng đến an toàn vận chuyển đường sắt. Trong quá trình xây dựng KCHTGT luôn đòi hỏi yêu cầu kỹ thuật cao, công nghệ hiện đại, vì có thể một công trình không đảm bảo chất lượng sẽ gây ra thiệt hại về tính mạng và tải sản của rất nhiều người.

Xây dựng các công trình giao thông là một ngành có chu kỳ sản xuất dài, tiêu hao tài nguyên, vật lực, trí lực, khối lượng công việc lớn và thường thiếu vốn. Do đó việc xác định tiến độ đầu tư cần có căn cứ khoa học, xây dựng tập trung dứt điểm. Đó là biện pháp tiết kiệm vốn đầu tư tích cực nhất.

Có thể phân loại các hình thức hoạt động đầu tư theo nhiều khía cạnh. Nhưng xét tổng hợp thì đầu tư KCHT là đầu tư cho các đối tượng vật chất, chủ đầu tư là nhà nước nếu đầu tư băng nguồn ngân sách và là doanh nghiệp hoặc tư nhân nếu đầu tư theo hình thức BOT...

Xét theo tính chất thì đầu tư bao gồm: đầu tư xây dựng mới, đầu tư xây dựng lại; đầu tư theo chiều rộng (là làm tăng số lượng các công trình giao thông) và đầu tư theo chiều sâu (là làm tăng khả năng khai thác, phục vụ cuả một công trình).

Nếu phân loại đầu tư theo quy mô đầu tư bao gồm: đầu tư cho sự án nhóm A, nhóm B và nhóm C.

Đối với các đường giao thông: các khoản chi phí sửa chữa thường xuyên, sửa chữa đột xuất ( sửa chữa lớn, chống bão lũ) có thể gọi là đầu tư để duy trì giao thông. Điều khác biệt ở đây là nó thuộc nguồn vốn sự nghiệp kinh tế ( chi thường xuyên từ ngân sách) do Bộ tài chính cấp phát, còn đầu tư xây dựng mới là thuộc nguồn vốn XDCB ( chi đầu tư phát triển) do Bộ kế hoạch và đầu tư quản lý.

Tổng vốn đầu tư phát triển toàn xã hội được hình thành từ 5 nguồn, đó là vốn ngân sách nhà nước ( gồm cả vốn ODA và vốn viện trợ), vốn tín dụng đầu tư, vốn do các doanh nghiệp nhà nước đầu tư, vốn đầu tư trong dân cư và tư nhân và vốn đầu tư trực tiếp của nước ngoài (FDI).

Nguồn vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước (bao gồm cả ODA, vốn viện trợ, tài trợ của quốc tế cho Chính phủ Việt Nam) chủ yếu được đầu tư trực tiếp cho kết cấu hạ tầng ở cả nông thôn và đô thị. Nguồn vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước đóng vai trò hết sức quan trọng, tạo dựng nền tảng và điều kiện ban đầu để thu hút các nguồn vốn khác tập trung cho đầu tư phát triển.

Vốn tín dụng nhà nước được sử dụng để tài trợ toàn bộ hoặc tài trợ một phần cho các công trình kinh tế quan trọng, có hiệu quả và khả năng thu hồi vốn lớn. Trong xây dựng giao thông, các nhà thầu khi tham gia thực hiện các dự án BOT có thể được vay loại vốn này hoặc các khu vực có nhiều tiềm năng phát triển về tài nguyên thiên nhiên nhưng chưa có điều kiện khai thác cũng là đối tượng được cho vay.

Nguồn vốn của doanh nghiệp nhà nước là từ vốn khấu hao cơ bản của các doanh nghiệp, trích lợi nhuận sau thuế cho đầu tư phát triển và một phần tự vay từ các tổ chức tín dụng...và hoạt động đầu tư chủ yếu là nhằm mở rộng sản xuất kinh doanh, đổi mới kỹ thuật, công nghệ hoặc hợp tác liên doanh, liên kết với các thành phần kinh tế khác trong và ngoài nước. Một số doanh nghiệp nhà nước là một hộ kế hoạch trong việc đầu tư phát triển giao thông như: Tổng công ty hàng không Việt Nam, Tổng công ty đường sắt Việt Nam...

Vốn đầu tư dân cư và tư nhân ngày một tăng, tạo dựng được nguồn vốn lớn trong nhân dân, kể cả ở thành thị và nông thôn. Tuy nhiên nguồn vốn này rất hạn chế trong việc đầu tư vào HTGTVT.

Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) hầu như chỉ đầu tư vào những lĩnh vực đem lại lợi nhuận cao và nhanh chóng thu hồi vốn, đầu tư vào xây dựng cơ sở hạ tầng trong các khu công nghiệp... nhưng không chú trọng đầu tư vào lĩnh vực hạ tầng GTVT.

Trong lĩnh vực GTVT các nguồn vốn trên đều được tăng cường huy động cho đầu tư phát triển trong những năm vừa qua và sẽ phát triển trong thời gian tới.

Có thể minh họa vốn đầu tư phát triển toàn xã hội cho KCHT GTVT theo sơ đồ sau:

BIỂU1: SƠ ĐỒ NGUỒN VỐN ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN KẾT CẤU HẠ TẦNG

GIAO THÔNG VẬN TẢI.

Để huy động vốn cho đầu tư KCHT GTVT có các hình thức sau:

+ Phát hành trái phiếu: Đây là một hình thức vay nợ trong đó thể hiện cam kết của người phát hành sẽ thanh toán một sô tiền xác định vào một ngày xác định trong tương lai với một mức lãi nhất định cho chủ sở hữu nó. Các chủ thể phát hành trái phiếu có thể là Chính phủ, chính quyền địa phương hay các công ty. Trái phiếu Chính phủ phát hành nhằm mục tiêu cân bằng ngân sách, thực hiện các dự án xây dựng kết cấu hạ tầng và được đảm bảo bằng ngân sách quốc gia. Trái phiếu của chính quyền địa phương phát hành để tài trợ cho các dự án xây dựng của địa phương. Các công ty phát hành trái phiếu nhằm huy động vốn cho đầu tư phát triển.

+ Đổi đất lấy công trình: là một chính sách, biện pháp tạo vốn để xây dựng phát triển hạ tầng giao thông.. Trong xây dựng hệ thống đường giao thông, ở những nơi có tuyến đường chạy qua, giá trị của đất đai hai bên đường sẽ tăng lên. Vì vậy, khi xây dựng tuyến đường, ở điều kiện cho phép nên giải phóng mặt bằng rộng ra hai bên từ 50- 100 m để sau khi hoàn thành công trình sẽ chuyển nhượng đất hai bên đường để bù vào tiền giải phóng mặt bằng và tiền đầu tư xây dựng tuyến đường.

+ Huy động vốn đầu tư theo hình thức BOT: Đây là hình thức đã và đang được triển khai với nhiều dự án trong ngành GTVT. Để giảm chi tiêu công cộng từ ngân sách, nhiều quốc gia đã tìm kiếm hình thức đầu tư mới hướng và sử dụng nguồn vốn, nhân lực của khu vực dân doanh ở trong và ngoài nước, dựa trên nguyên tắc thu phí hoàn vốn, tiêu biểu là các hình thức: BOT (xây dựng, vận hành, chuyển giao), BTO (xây dựng, chuyển giao, vận hành). Đây cũng là xu hướng để phát triển kết cấu hạ tầng, đặc biệt ở các nước đang phát triển. Ở nước ta, đầu tư cho xây dựng giao thông bằng vốn ngân sách nhà nước không thể đáp ứng được nhu cầu, còn vốn vay ưu đãi thì có hạn và càng khó thu hút hơn khi nền kinh tế nước ta phát triển lên. Hình thức huy động vốn BOT tỏ ra hữu hiệu vì tài trợ dự án bằng chính nguồn thu phát sinh từ quá trình kinh doanh công trình. Vì vậy, xây dựng dự án cần phải chứng minh dự án có khả năng thu đủ trong quá trình kinh doanh, khai thác công trình, tiếp đến cần phải tổ chức các điều kiện cần thiết để thực hiện dự án. Những dự án có tính thương mại cao khi vận hành đều thành công, thậm chí đạt kết quả cao hơn dự kiến, như dự án đường Trường Sơn ra sân bay Tân Sơn Nhất (sau khi hoàn vốn được phép thu phí thêm một thời gian nữa để tạo quỹ phát triển giao thông địa phương và sau đó bàn giao lại cho nhà nước).